بخشی از مقاله
چکیده
مطابق با کنوانسیون چارچوب تغییرات آب و هوایی ملل متحد کشور ها متعهد به کاهش انتشار گاز های گلخانه ای شدند. از آنجا که یکی از دلایل عمده تغییرات آب و هوایی و انتشار روزافزون گاز های گلخانه ای استفاده از فناوری های نامناسب و ناسازگار با محیط زیست است این کنوانسیون مقرراتی کلی در زمینه ی انتقال فناوری زیست محیطی را بیان داشته است. اما کشورهای عضو کنوانسیون در کنفرانس های متعدد خود به این مهم توجه کرده و ساز و کارهای مناسب با آن را از جمله نیاز سنجی، اطلاعات فناوری، کمیته اجرایی فناوری، شبکه و مرکز فناوری آب و هوایی و ساز و کار جامع تر آن یعنی ساز و کار توسعه پاک و تسهیلات جهانی محیط زیست را ارائه دادند. در این نوشتار ضمن بیان مختصری از مفاهیم کلیدی و مورد استفاده و همچنین علل و مبانی ترغیب کشور ها به سوی انتقال فناوری، به ساز و کار های ذکر شده نیز به طور مفصل تری پرداخته می شود.
مقدمه
گرمایش جهانی و تغییرات آب و هوایی ناشی از فعالیت های بشر یکی از مشکلات عمده زیست محیطی است که در دو دهه ی اخیر توجه بسیاری از محافل علمی و سیاسی جهان را به خود جلب کرده است. معمولا دگرگونی و تغییر در اقلیم، پدیده ای طبیعی است که در مقیاس زمانی چند هزار ساله رخ می دهد اما تغییرات اقلیمی که اخیرا به وقوع پیوسته، در مقایسه با تغییرات اقلیمی دو میلیون سال پیش بسیار شدید تر بوده است و زمین در طول دو دهه ی گذشته به اوج گرمای خود در دو هزار سال اخیر رسیده است.
پژوهش های صورت گرفته در زمینه ی علل و موجبات شکل گیری این روند و همچنین تشدید آن بر مسببات گوناگونی تاکید دارند؛ از اهم این اسباب می توان به انتشار روز افزون گازهای گلخانه ای به سبب استفاده از فناوری های نامناسب و ناکارآمد در بخش های مختلف اعم از صنعتی و غیر صنعتی اشاره نمود. این مسئله باعث شده است تا بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته الزامی را برای خود در جهت نیل به استفاده از فناوری های زیست محیطی برای دستیابی به توسعه پایدار احساس نمایند.
همین مهم سبب شکل گیری روند انتقال فناوری های زیست محیطی از کشورهای پیشرو در زمینه ی استفاده از این فناوری ها به دیگر کشورها پدید آورده است. مسئله پیش رو این است که تصمیم گیرندگان و اندیشمندان این حوزه چه راهبردهایی را برای برون رفت از این وضعیت اندیشیده اند؟ در این راستا کنوانسیون های متعددی در دهه های گذشته منعقد گردیده که بخش مهمی از این کنوانسیون ها به راه های برون رفت از این وضعیت معطوف گشته است.
از آن جمله می توان به کنوانسیون چارچوب تغییرات آب و هوایی ملل متحد1 اشاره داشت. به موازات عرصه ی نظری این مهم در عرصه ی عملی نیز امتداد یافته است که از نمود های بارز آن می توان از کنفرانس اعضا در ادوار مختلف این کنوانسیون نام برد؛ در این کنفرانس ها همواره اعضا در پی تحقق و تسهیل راه های انتقال فناوری های زیست محیطی با ساز و کار های جدید و به روز برای کشورهای دریافت کننده ی این نوع از فناوری ها بودند. شناخت این ساز و کار ها برای بسط عرصه ی نظری حائز اهمیت است؛ از سویی فقدان پژوهش های بنیان شناسانه در این زمینه همواره به عنوان یک کاستی خود نمایی می نماید. به همین سبب پژوهش حاضر بر آن است بتواند با بررسی اجمالی این ساز و کار ها در این زمین راه گشا باشد.
مفاهیم و اصطلاحات
انتقال فناوری موضوعی چند وجهی است که لایه های عمیق و ابعاد متنوعی دارد و دانش اقتصاد، تجارت، سیاست و حقوق را به عنوان بازیگران اصلی عرصه ی خود می بیند و به همین سبب ارائه ی تعریفی جامع از آن قدری دشوار است. در دکترین تعاریفی متعددی از انتقال فناوری ارائه شده است. برخی انتقال فناوری را به عنوان فرایندی برای استفاده از فناوری سابق و پیش رو، دانش تسهیلات، تجربیات برای هدفی خاص تعریف می کنند - . - venturini and verbano,2012 برخی دیگر انتقال فناوری را فرایندی می دانند که در آن دانش و فناوری از طریق فعالیت انسانی اشاعه می یابد - . - Harold,1966
کنوانسیون چارچوب تغییرات آب و هوایی ملل متحد در ماده چهار خود تعریفی از انتقال فناوری و برخی از شاخصه های آن ارائه می نماید. این مقررات طیف وسیعی از مسائل از جمله تامین مالی، انتقال و اجرا را در بر می گیرد. آنچه در این پژوهش از تعریف انتقال فناوری مدنظر است شامل انتقال دانش سیستماتیک به منظور تولید یک محصول و یا یک فرایند یا ارائه ی خدمات است که علاوه بر فناوری سخت افزاری شامل فناوری نرم افزاری یعنی انتقال دانش و روش های مدیریتی و سازمان دهی و همچنین اجرا و سازگار سازی می شود.
یکی از ابعاد مورد بحث و حائز اهمیت انتقال فناوری در کنوانسیون های متعدد مبحث انتقال فناوری های زیست محیطی در دهه های گذشته بوده است. در این بین تعاریف متعددی از انتقال فناوری در حیطه ی محیط زیست از سوی اندیشمندان و نهاد های دخیل در این حوزه ارائه گشته است که هر کدام از آن ها بر جنبه های خاص و همچنین مشترک از انتقال فناوری های زیست محیطی صحه گذاشتند.
در دکترین زاویه ی نگاه هر یک از پژوهشگران به موضوع و تعاریفی که از فناوری زیست محیطی ارائه می گردد حاصلی است از حیطه های تخصصی موجود است؛ از همین رو است که برخی جنبه های اقتصادی موضوع را مدنظر قرار می دهند. به طور مثال در گزارش موسسه ی بین المللی تجزیه و تحلیل سیستم های کاربردی2در سال 2007، فناوری نیروی محرکه ی اصلی تولید و رشد اقتصادی تعریف شده است - . - Uddin,2009 برخی دیگر به اثرات عام فناوری زیست محیطی در شاخه های مختلف نظر دارند که اشاره به فناوری های مربوط به بهره وری انرژی بازیافت منابع تجدید پذیر و مواردی از این قبیل تاکید می نمایند - . - Chu,2013
در پژوهش حاضر آنچه علاوه بر تعاریف ارائه شده و موجود مورد تاکید است تعاریف حقوقی ای است که در ذیل اسناد بین المللی متعددی ارائه گشته است. از جمله تعریفی است که سازمان همکاری و توسعه اقتصادی3 از فناوری زیست محیطی ارائه داده است؛ مراد از آن روش ها و فناوری هایی است که آسیب های زیست محیطی را از طریق فرایند ها و موادی که به طور بالقوه موارد آسیب زای کمتری را تولید می کنند بهبود می بخشد و همچنین در صورت ناگزیر بودن از تولید این مواد مخرب زیست محیطی امکان بازیابی و بازیافت را برای آن ها حتی الامکان فراهم نماید.
