بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد کیفرشناسی تاکید خود را بر تطابق مجازات تعیین شده با جرم ارتکابی در نظر گرفته است. در این تحقیق به بررسی رویکرد کیفرشناسی جزای نقدی در حقوق ایران پرداخته است . در سالهای گذشته و همچنین قوانین جدید ایران جزای نقدی به عنوان نهادی مهم و راهگشا مورد استقبال قانونگذار ایران قرار گرفته است. به طور کلی در رویکرد کیفرشناسی حقوق ایران یکی از راهکارهای پیشگیرانه از آثار سوء اجرای حبس استفاده از جایگزین های حبس های کوتاه مدت جزای نقدی است که به عنوان مجازات مکمل و حتی مجازات مستقل برای جرایم کم اهمیت در نظر گرفته شده است.
نتایج حاصل از تحقیق پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی تدوین گردیده است، حاکی از آن است که هدف اصلی قانونگذار ایران از اتخاذ رویکرد کیفری به جزای نقدی جنبه های کیفرشناسی - بازدارندگی و پیشگیری از جرم، جایگزینی آن به جای حبس و سایر کیفرها - می باشد و همچنین کیفر جزای نقدی در قبال همه جرایم سودمند نبوده اما در بعضی جرایم به خصوص جرایم مالی و اقتصادی نقش بازدارندگی بالایی داشته است و از طرفی با مطالعه در خصوص شرایط و چگونگی اجرای جزای نقدی، می توان گفت توجه به رویکرد سیاست جنایی ایران به مجازات های جایگزین زندان به نظر می رسد که بسترهای حداقلی برای به کار گیری مجازات جزای نقدی فراهم آمده باشد؛ از طرفی در قوانین جدید ایران برای رفع معایب قوانین سابق نوآوری هایی در زمینه جزای نقدی صورت گرفته است؛ در نظر گرفتن جزای نقدی برای اشخاص حقوقی، جایگزینی خدمات عمومی به جای جزای نقدی، احتساب ایام بازداشت قبلی و کسر مدت آن از جزای نقدی، ... می باشد که در این تحقیق به تفصیل آورده شده اند.
مقدمه
انسان محتاج به جامعه، جامعه نیازمند قانون و استقرار قانون منوط به وجود ضمانت اجراهاست. ابتداء مجازات های بدنی ضمانت اجرای نقض بسیاری از مقررات بود. بتدریج افکار تازه با احتیاجات نوین وضع کیفرها را تغییر داد به نحوی که از خشونتهای قبلی تا حدی کاسته شد. متعاقب آن فکر ایجاد مجازات هایی اثربخش با توجه به نوع جرم ارتکابی و سایر عوامل دیگر مورد توجه قرار گرفت و کیفرها تنوعی چشمگیر یافتند. با این تنوع، تفکرات اصلاحی، دیگر گزینش بی ضابطه کیفرها را برای هر جرمی نمی پذیرد.
ازاین میان امروزه جزای نقدی به عنوان ضمانت اجرای بسیاری از جرایمو حتی در نقش مجازات جانشینی میدان عمل وسیع و اهمیت شایانی یافته است؛ زیرا از یک سو نهایتاً با اجرای آن دولت منتفع می شود و از سوی دیگر به عنوان ضمانت اجرای بر هم زدن نظم عمومی ابزاری است در دست مقنن که نقش کیفری خود را در میان دیگر مجازات ها ایفاء می کند.
چنین طبع دوگانه ای که خاص جزای نقدی است، مباحث زیادی را در بین حقوقدانان برانگیخته، بطوری که حتی در ماهیت آن تشکیک شده است. همین امر باعث گردیده که بسان سایر مجازات ها بی اختلاف و مناقشه اعمال و اجراء نگردد. از اینرو گاه اهداف و اصول مسلم حقوق کیفری نیز در ارتباط با اعمال و اجرای این کیفر نادیده گرفته شده است. حتی با آن به چهره ای متفاوت از سایر مجازات ها در برخورد با نهادهای حقوقی حقوق کیفری از قبیل تعدد، تکرار، تخفیف و تعلیق .
نگریسته شده است. بررسی جنبه های مختلف و اهداف مد نظر از اجرای جزای نقدی در حقوق کیفری ایران و همچنین مشخص نمودن اهداف از رویکرد کیفرشناسی به مسئله جزای نقدی در حقوق ایران از جمله اهداف این تحقیق می باشد که برای رسیدن به این مهم تحقیق حاضر در یک مقدمه سه فصل و در آخر نیز نتیجه گیری کلی با ارائه پیشنهادات آورده شده است.
بیان مسئله:
جزای نقدی یکی از اقسام مجازات ها به عنوان ضمانت اجرای در نقش مجازات جایگزین در زمره مجازات هایی می باشد که به دلایل مختلف مورد استقبال سیاست جنایی تقنینی کشورهای مختلف از جمله ایران قرار گرفته است و درصد قابل توجهی از مجازات های مندرج در متون کیفری را به خود اختصاص داده است
جزای نقدی عبارت است از الزام محکوم به پرداخت مبلغی تحت عنوان مجازات به خزانه دولت. هدف اصلی از برقراری جزای نقدی مدنظر قرار دادن اهداف کیفری است و هدف مالی از آن غیر مستقیم و کم رنگ است. قانونگذار جزای نقدی را برای جرایم پرخطر، آنجا که امنیت داخلی و خارجی و آسایش عمومی به گونه ای شدید در معرض خطر می باشد، برقرار نکرده است و به نظر می رسد، هدف از برقراری این کیفر تا حدی بر پایه پرهیز از زندان های کوتاه مدت بوده است
این مجازات در صور مختلفی چون جزای نقدی ثابت، جزای نقدی نسبی و جزای نقدی روزانه متبلور می گردد؛ استفاده بی رویه از جزای نقدی در حقوق کیفری ایران با انتقاداتی مواجه است؛ چرا که بیم نقض اصل شخصی بودن مجازات ها و عدالت در آن وجود دارد و از سوی دیگر با وجود عاملی به نام تورم، از بازدارندگی و اثربخشی آن به مرور زمان کاسته می شود. با توجه به رویکرد حقوق ایران به جزای نقدی باید گفت که در قانون مجازات اسلامی جزای نقدی بعنوان یکی از اقسام مجازات تعزیری و بازدارنده بر شمرده شده است.
با این حال تردیدی در مجازات بودن آن باتوجّه به تصریحمقنّن وجود ندارد. هدف اصلیمقنّن از در نظر گرفتن جزای نقدی، هدف کیفری بوده و نظر به اهداف و اصول حاکم بر مجازات ها جزای نقدی دولت نمی تواند به عنوان یک طلب از آن برای خود یاد کند زیرا که با فوت و جنون محکوم علیه ساقط می گردد. همچنین بنظر می رسد هدف قانونگذار از اتخاذ این رویکرد در وضع این کیفر تا حدودی بر پایه پرهیز از زندان های کوتاهمدّت بوده است. در سیستم تبدیل حبس به جزای نقدی،مقنّن به لحاظ احتراز از معایب زندان های کوتاهمدّت جزای نقدی را جانشین آن قرار داده است ولی از آنجایی که بواسطه عدم پرداخت آن محکوم علیه بازداشت می گردد
نقض غرض محسوب می شود و این بازداشت بدل از جزای نقدی عنوان قائم مقامی و جانشینی جزای نقدی را دارد
به هر ترتیب با توجه به اینکه لطمات فردی و اجتماعی ناشی از جرم، بصورت ریالی قابل محاسبه نیست، نه تنها احکام جزای نقدی مجرمین دارای انگیزه مالی را متنبه نکرده و موجب پیشگیری از جرم آنچنان که باید نشده است وبرای دولت درآمد زایی نداشته، بلکه زمینه افزایش جمعیت زندان ها و تحمیل هزینه ها و مشکلات ناشی از آن را نیز بر جامعه فراهم نموده است
از طرفی نیز تبدیل حبس به جزای نقدی یکسری از مزایای حبس راعملاً ملغی نموده و محکوم تنها ملزم به پرداخت جزای نقدی یا تحمل حبس بدل آن خواهد بود. درنتیجه، به جای اینکه جزای نقدی طریقی در جهت اصلاح و تربیت مجرم باشد، به روشی در جهت پرداخت جزای نقدی مبدل شده است. این امر مغایر با اهداف و نتایج مورد انتظار از جزای نقدی بوده و محکومینی که توان پرداخت جزای نقدی را نداشته و متمکن از آن نباشند؛ ملزم به تحمل حبسی خواهند شد که قانونگذار آن را ملغی و جزای نقدی را جایگزین آن نموده است .
این اقدام منجر به تسلسل و دور باطلی در اعطای حبس کوتاه مدت با ماهیتی متفاوت از حبس اصلی و به تعبیر دیگر دفع فاسد به افسد شده است. در تحقیق پیش رو بر آنیم تا به بررسی چگونگی رویکرد حقوق کیفری ایران به در نظر گرفتن جزای نقدی به عنوان کیفر در حقوق ایران بپردازیم و همچنین به کیفیت و چگونگی استفاده از جزای نقدی به عنوان جایگزین یا مکمل کیفر و همچنین مزایا و معایب آن پرداخته شود.
پیشینه تحقیق:
در زمینه جزای نقدی و چگونگی به کارگیری آن در حقوق کیفری ایران متون و کتب زیادی مشاهده می شود که در اینجا به عنوان نمونه چند مورد از آنها آورده می شود؛
-1 ایرج گلدوزیان - - 1386 در کتاب "بایسته های حقوق جزای عمومی" در جلد سوم، به طور مختصر در باب مزایا و معایب مختلف جزای نقدی در امر کیفری پرداخته است و با دیدی بینابینی به مسئله جزای نقدی به عنوان یکی از مجازات های کیفری پرداخته است و آن را تا حدودی مثبت ارزیابی کرده است.
-2 مرتضی شهباز - - 1386 در مقاله ای با عنوان" جستاری در جایگزینی متقابل دو مجازات زندان و جزای نقدی" به مطالعه در رویکرد حقوق کیفری ایران به مقوله جزای نقدی و جایگاه آن در حقوق کیفری ایران پرداخته است و به بررسی قابلیت جایگزینی حبس با جزای نقدی در حقوق کیفری ایران و همچنین اختیارات مقام قضایی در صدور اینچنین آرای پرداخته است.
-3 مهدی رستمی - - 1388در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان" بررسی مجازات جریمه - جزای نقدی - در سیاست جنایی ایران" به بررسی رویکرد سیاست گذاری حقوق ایران نسبت به جزای نقدی پرداخته است. در این تحقیق به تفصیل راجع به جنبه های مختلف نگاه قانونگذار ایران به جزای نقدی به عنوان عاملی بازدارنده و همچنین نتایج آن پرداخته شده است.
-4 حسن مراد رودخانگی - " - 1389 جرم شناسی احکام جزای نقدی" عنوان پایان نامه ای است.که در این نوشتار به طور اختصاصی به بررسی جزای نقدی و تاثیراتی که در بازدارندگی از جرایم مختلف بر جای گذاشته است پرداخته شده است. در نظر گرفتن جزای نقدی به عنوان مجازات تکمیلی و یا جایگزین بدون در نظر گرفتن شرایط دیگر سبب به وجو آمدن ناعدالتی در این زمینه بوده است.
سوالات و فرضیات تحقیق:
سوال اصلی:
قانونگذار ایران از اتخاذ رویکرد کیفرشناسی به جزای نقدی چه اهدافی داشته است؟
فرضیه اصلی:
هدف اصلی قانونگذار ایران از اتخاذ رویکرد کیفری به جزای نقدی جنبه های کیفرشناسی - بازدارندگی و پیشگیری از جرم، جایگزینی آن به جای حبس و سایر کیفرها - می باشد .
سوالات فرعی:
-1 آیا نظام کیفری ایران بستر های لازم را برای توسل به مجازات جزای نقدی فراهم نموده است ؟
