بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی جایگاه توبه در فقه امامیه و حقوق جزای موضوعه می باشد به عنوان یک عامل سقوط مجازات و یا یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجاز اتاصولاً در جرائمی که واجد جنبه حق اللهی می باشد و توبه قبل از اثبات جرم صورت گیرد می توان مجازات را ساقط کند اما در جرائمی که دارای جنبه حق الناسی هستند، چنین تأثیری وجود ندارد . توبه امری درونی است و باید واقعی باشد. زیرا توبه دروغین ، فلسفه اثر بخشی توبه که اصلاح کنندگی آن است را ندارد .این پژوهش شامل جایگاه و مبنای توبه ساقط کننده کیفر در فقه امامیه و مقایسه ای از آثار توبه و آثار آن با مفاهیم مشابه در حقوق جزا پرداخته شده است. لازم است نهادی تحت عنوان نهاد توبه برای رسیدگی به وضعیت مجرمان نادم و پشیمان تأسیس گردد و با کار گسترده فرهنگی از این امتیاز ویژه قانونگذار اسلامی استفاده بهینه شده و بدین طریق فرهنگ توبه در جامعه جا افتاده و فراگیر شود.
واژههای کلیدی: مطالعه تطبیقی ـ جایگاه توبه ـ فقه امامیه ـ حقوق جزای موضوعه ـ سقوط مجازات
-1 مقدمه
توبه از موضوعات مشترک میان علم اخلاق ، کلام ، فقه و حقوق است که در سیاست کیفری شرعی و در جرائم حدی مورد توجه قرار می گیرد. وقتی سخن از توبه به میان می آید بلافاصله معنای شرعی آن به ذهن خطور می کند . زیرا توبه با آمیزه های دین و اخلاقی ارتباط نزدیکی دارد و در نوشته های فقهی بر آن تصریح شده است و قبل از آن که رنگ حقوقی پیدا کند مورد بحث علمای اخلاقی قرار گرفته است به ویژه که توبه ابزاری است تا انسان های پاک طینت راهی برای بخشش گناهان و مجازات از عذاب دائمی پیدا کنند و انسانی که خصیصه ذاتی او خطا و فراموشی است هیچ گاه از رحمت خدا مأیوس نگردد. در آیات و روایات متعددی از تو به صحبت به میان آمده است و انسان به آن تشویق و ترغیب شده است و سقوط کیفر به صراحت در برخی از آن ها مطرح شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، قوانین و مقررات منطبق با شرع انور اسلام تدوین و یا اصلاح گردید و از توبه به عنوان یکی از عوامل سقوط مجازات نام برده شد . در قوانین ما، بحث توبه به عنوان یکی از معاذیر قاونی یا نهاد هایی مشابه ان مطرح شده که اگر صراحتاً نام توبه در آن اطلاق نگردیده است اما همین ویژگی ها را دارد. در این مختصر به بررسی ادله آن در فقه و وضعیت آن در حقوق ایران پرداخته ایم.
-1 معنای توبه
توبه از ماده " توب " به معنای : رجوع " یعنی بازگشت است .
ابن منظور در لسان العرب ، توبه را چنین معنا کرده است : " التوبه ، الرجوع من الذنب"
حسین بن محمد دامغانی معروف به فقیه دامغانی می گوید : " توبه در کلام اله مجید ، به معنای پشیمانی و گذشت و عفو و بازگشت از هر چیز به کار رفته است راغب اصفهانی می گوید : " التوبه فیا لشرع ترک الذنب لقبحه و الندم علی ما فرط منه"
-2 تعریف و ماهیت توبه :
توبه در اصطلاح دینی و اخلاقی ، به معنای بازگشت از گناه می باشد به گونه ای که مرتکب ، پشیمان شود .و تصمیم گیرد که دیگر مرتکب گناه نشود .[5]
در قرآن کریم اصطلاح توبه به دو صورت بیان شده است :
-1 توبه و بازگشت بنده به سوی خداوند ، مثل " یا ایها الذین آمنو توبو الی االله توبه نصوحا " ( تحریم (8 / که منظور از توبه انسان ، همان بازگشت و ندامت از اعمال خلاف گذشته است .
-2 توبه و بازگشتن که مربوط به خداوند متعال است ، مثل " ... علم االله انکم کنتم تختا نون انفسکم فتاب علیکم و عفا عنکم
"
( بقره . (187 /
که مقصود از توبه خداوند، پذیرفتن توبه انسان است که از گذشته سیاه و تاریک خویش ، نادم و پشیمان شده و از انحراف و جهل بازگشته است . بنابراین در قرآن کریم ، هر کجا از توبه انسان بحث می شود ، منظور ندامت و پشیمانی از گناهان و معاصی گذشته است و کجا سخن از توبه خداوند است ، مقصود پذیرفتن توبه انسان و بازگشت به مغفرت و رحمت اوست . قرآن کریم در چهار جا سخن از توبه به میان آورده است که از قضا هر چهار آیه مربوط به جرائم و مجازات ها می باشد . پروردگار رحمان و رحیم در این آیات بر خلاف رویه غالب خود ، روی سخن را متوجه ابعاد حقوقی نموده است تا به ما بیاموزد که نباید توبه را منحصر در بحث ایمان و کفر نمود و آن را فقط وسیله ای برای بازگشت از کفر به ایمان یا پاکی از عذاب اخروی دانست
تا بندگانش در روابط خصوصی که با او دارند از وی عذر خواهی نموده و باب رحمتش را به روی خود بگشایند بلکه توبه می تواند وسیله ای برای طلب بخشش هر یک از اعضای جامعه از جامعه باشد تا وی را ببخشند . از مجازات او روی برگردانند.
