بخشی از مقاله
چکیده:
عدالت و انصاف هدف احکام و قواعد فقهی و حقوقی است. برخی به دلیل عدم تحقق مطلوب این هدف در فقه و حقوق، آن را به صورت قاعده ای ارائه نموده اند، تا فقها و قضات دادگستری، احکام و قوانین موجود در فقه و حقوق را با آن ارزیابی کنند و هر چه را که عقل آن ها مستقل از شرع مخالف با عدالت و انصاف بیابد، کنار نهند و قوانین و احکام را آن گونه که مقتضی عدل و انصاف می دانند، صادر نمایند.
اثبات چنین قاعده ای بر این مبنا استوار است که عقل بشری قادر به درک تمام یا اکثر مصادیق عدالت است. درپژوهش حاضر ضمن توجه به اصل انصاف و ارتباط ان با قاعده فقهی و حقوقی ، ضمن پاسخ به سوالات مطرح شده با بهرگیری ازکتب و مقالات و پایان نامه های مختلف با روش تحلیل و توصیفی سعی بر نگارش موضوع برامدیم . شایان ذکر است که پژوهش حاضراز نظر جزایی با کمبود منابع روبرو بوده ، بطور مستقل و مجزا تا به حال در هیچ زمینه ای مطرح نگردیده است.
.1 مقدمه :
انصاف، یکی از اصول کلی حقوق است که در صورت بروز اختلاف میان طرفین معامله به تنهایی و یا با دیگر منابع حقوقی - قانون، کنوانسیون، عرف و ... - برای رفع منازعه ارجاعی به قاضی یا داور، مورد استناد قرار می گیرد و اختلافات فیمابین بر اساس همین اصول کلی حقوقی حل و فصل می گردد. این گونه شروط بویژه در قراردادهای منعقده میان یک دولت یا شرکت دولتی از یک سو و یک شرکت خصوصی خارجی از سوی دیگر یافت می شوند، در تعریف انصاف گفته شده؛ انصاف قاعده ای است که به همه سهم مساوی می دهد و حقوق همه را رعایت می کند و اجرای آن در محکمه به معنای حل و فصل یک دعوی بدون وجدان و بدون در نظر گرفتن قواعد حقوقی موضوعه است 1. با توجه به شرح اوصاف و عدالت در خصوص ویژگی های این قاعده ، دو عقیده وجود دارد:
.1عقیده ای که به موجب آن، برای صدور رای بر طبق قاعده انصاف قاضی باید عقاید و احساسات دیگران را در نظر بگیرد.
.2عقیده ای که به موجب آن قاضی باید اصول عدالت ذاتی را بیابد و به این منظور رجوع به احساسات و وجدانیات شخصی او کافی ا ست.2 و باید این را مدنظر قرارداد. که ان صاف در حقوق ایران به عنوان یک قاعده حقوقی به کار نرفته ا ست اما از آنجا که ویژگی یک قاعده فقهی را دارد می بای ست مورد تجدیدنظر قرار گیرد، و ویژگی های را ب صورت کلی و دایمی دارا است ، بسته به یک سری شرایط خاصی نیست.
هدف آن ایجاد نظم و تنظیم روابط اجتماعی است. اجتماعی است بدین معنا که در جامعه مفهوم ان صاف معنا پیدا می کند. الزام آور ا ست.3 در پژوهش حاظرمهم ترین هدفی که شاکله تحقیق وبرر سی نگارنده میبا شد. رعایت ا صل ان صاف در امور جزایی و برر سی آن در فقه امامیه میبا شد.که در این باب ضمن برر سی ا صل مذکور و پاسخ به سوالات مطرح شده ، بصورت تحلیل و توصیفی با ابزار فیش برداری و به روش گرداوری مطالب بصورت کتابخانه ای به یک نتیجه گیری اصولی در جهت نوشتار حاظر دست یابیم.
.2 طرح مساله :
عدالت و انصاف در تاریخ تمدن انسان قدیمی ترین اصطلاح حقوقی است. علی القاعده این مفهوم باید از زمانی در ذهن آدمی پدید آمده که او به دنبال بهترین شیوه ی زی ستن بود؛ چراکه بهزی ستی در سطح زندگی فردی و جمعی مت ضمن مفهومی از عدالت است. بنابراین میتوان ادعا کرد که علی القاعده سازماندهی جوامع براساس مفهومی از عدالت استوار بوده است.4 در میان فقهای قرن سیزدهم به بعد اصطلاحی با عنوان قاعدهی عدل و انصاف رواج یافته که البته اخص از معنایی است که مطرح شد؛ زیرا مراد از آن حکم به تنصیف در موارد نزاع است. قاعده ای که اصطیادی بوده و از حکم به تنصیفی که در متون روایی و فقهی در موارد نزاع بیان شده، استنتاج گشته است.
اولین فردی که در کتاب فقهی خود این قاعده را به کار برده، صاحب جواهرالکلام میباشد؛ البته ایشان به نحوی در کلامشان از این قاعده استفاده کرده اند که یک قاعده یکاملاً آشنا و مستعمل در متون فقهی به نظر می رسد؛این در حالی است که نگارنده هرچه در متون فقه جستجو نمود، به گزارشی از این قاعده با تسمیه ی" قاعده " در مکتوبات فقهی دست نیافت. بعد از ایشان مرحوم آقاضیاء طباطبایی در کتاب اصولی خود این قاعده را باز هم به صورت خیلی مجمل و کلی مطرح نموده و از توضیح کامل قاعده خودداری کردهاند.
عدالت و انصاف هدف احکام و قواعد فقهی و حقوقی است. برخی به دلیل عدم تحقق مطلوب این هدف در فقه و حقوق، آن را به صورت قاعده ای ارائه نمودهاند، تا فقها و قضات دادگستری، احکام و قوانین موجود در فقه و حقوق را با آن ارزیابی کنند و هر چه را که عقل آنها مستقل از شرع مخالف با عدالت و انصاف بیابد، کنار نهند و قوانین و احکام را آنگونه که مقتضی عدل و انصاف می دانند، صادر نمایند.
اما در این که عدالت معاوضی هدف حقوق است یا توزیعی اختلاف نظر وجود دارد؛ آن د سته از حقوقدانی که طرفدار مکتب ا صالت فرد وحقوق فردی ه ستند، از آن جا که وظیفه ی حقوق را هماهنگ ساختن آزادی افراد می دانند، براین عقیده اند که هدف حقوق ایجاد عدالتی معاوضی است، توجهی به شایستگی و نیازمندی افراد ندارد و فقط هدفش تأمین تعادل بین اموال مبادله شده و سود و زیان حا صله ا ست.8 تو ضیحاتی که ارائه شد در این پژوهش به برر سی رعایت ا صل ان صاف در امور جزایی و برر سی آن در فقه امامیه خواهیم پرداخت و م سئله ا صلی این پژوهش چگونگی رعایت اصل انصاف در امور جزایی و بررسی آن در فقه امامیه خواهد بود. و به این سوال پاسخ خواهیم داد که جایگاه انصاف در فقه امامیه و حقوق اسلامی چگونه است؟
