بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی از اجرای پژوهش حاضر، شناسایی موانع و بازدارنده های سازمانی مؤثر بر تجاری سازی دانش در دانشگاه از دیدگاه مدیران و اعضای هیأت علمی دانشگاه مورد مطالعه می باشد. برای دستیابی به این هدف، از روش پژوهش کیفی استفاده شده است. بدین صورت که با استفاده از روش نمونه گیری موارد مطلوب و با اجرای مصاحبه نیمه ساختمند برای گردآوری داده ها تا دستیابی به اشباع نظری و کفایت داده ها و برای تجزیه و تحلیل متن مصاحبه های پژوهش رویکرد تحلیل محتوای کیفی به روش قیاسی به کار رفته است.
یافته های نشان می دهد، از دیدگاه مدیران و اعضای هیأت علمی دانشگاه مورد مطالعه، بازدارنده های سازمانی مؤثر بر تجاری سازی دانش در دانشگاه مواردی از جمله؛ نبود زیرساخت های لازم برای تجاری سازی پژوهش های دانشگاه، فقدان مشاوران متبحر برای برقراری ارتباط مطلوب بین دانشگاه و صنعت، نگاه غالب »فنی- مهندسی« و تک بعدی به مقوله تجاری سازی، عدم حمایت سیستم اداری و مالی دانشگاه از طرح های مرتبط با تجاری سازی و ابهام در مأموریت دانشگاه می باشند.
.1 مقدمه
امروزه ورود دانشگاه های ایران به محدوده تجاری سازی دانش از یک مزیت به ضرورتی حیاتی تبدیل شده و این در حالی است که دانشگاه های ما هنوز نتوانسته اند به نحوی مؤثر یافته های علمی خود را صنعتی کرده و تعاملی دوجانبه و مثبت بین صنعت و دانشگاه برقرار سازند
تجاری سازی، فرآیندی است که طی آن ایده، نتیجه یا تولیدات حاصل از بخش دانشگاهی به محصولات، خدمات و فرآیندهای قابل عرضه در بازار تبدیل می شوند که از طریق آن یافته های حاصل از پژوهش وارد محدوده بازار خواهند شد و ایده ها و یافته های جدید به محصولات و خدمات جدید و یا فن آوری های قابل فروش در سراسر جهان توسعه می یابند
به عبارت دیگر، تجاری سازی دانش مجموعه اقداماتی است که به منظور فروش فعالیت های دانشگاهی با هدف کسب سود انجام می شود - گلیزر1، 112 :2004؛ جایگر 2، . - 1 :2003 از نظر فرآیند نوآوری، تجاری سازی تحقیقات فرآیندی است که دانش تولید شده در دانشگاه ها و سازمان های تحقیقاتی را به محصولات قابل عرضه در بازار یا فرآیندهای صنعتی تبدیل می کند
تا چندی پیش پژوهشگران دانشگاهی از تجاری سازی پژوهش امتناع کردو رسالت اصلی خود را صرفاً تولید دانش بدون توجه به کاربرد آن در عرصه تولید می دانستند. این وضعیت به تدریج به دلیل فشار بر دانشگاه ها برای مشارکت در توسعه اقتصادی و خلق فرصت هایی برای ایجاد ثروت تغییر یافت. علاوه بر این، بیانیه جهانی آموزش عالی که در سال 1998 میلادی توسط یونسکو منتشر شد، فشار وارده بر انتقال تجاری دانش از دانشگاه به صنعت را افزایش داد. بیانیه مذکور مراکز آموزش عالی و دانشگاه های کشورهای جهان را به همگرایی بین المللی دعوت نمود. بدین ترتیب، به منظور تطبیق با روندهای نوظهور در جهان، تجاری سازی دانش در دانشگاه ها به عنوان یکی از الزامات اساسی مطرح شد
از طرفی، به گفته فکور - 46 :1386 - تجاری سازی نتایج تحقیقات، فرآیندی نیست که فقط یک طرف داشته باشد یا اینکه تنها بخش دانشگاهی به تنهایی بتواند به آن اقدام نماید، بلکه این فرآیند در تعاملات بین طرف های متعدد اجتماعی و با تأثیرپذیری شدید از چارچوب های قوانین و مقررات، توانمندی های اجرایی و تخصصی بخش دانشگاهی، منابع مالی در دسترس و شرایط و ویژگی های محیط اقتصادی تکنولوژیک جریان می یابد. بنابراین، موفقیت بخش دانشگاهی در تجاری سازی نتایج تحقیقات مستلزم فراهم بودن شرایط و پیش نیازهای مهم و مختلفی در بخش دانشگاهی، بخش صنعت و محیط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر این دو بخش است.
دانشگاه شهید چمران اهواز به عنوان محیط مورد مطالعه با 554 عضو هیأت علمی متخصص و با تجربه و دارا بودن دانشجویان مستعد در حوزه های فنی و مهندسی، علوم انسانی، علوم پایه و علوم کشاورزی یکی از دانشگاه های جامع و مادر کشور محسوب می شود. دانشگاه مورد مطالعه در نقطه استراتژیک از نظر وجود شرکت های صنعتی بزرگ و ذخایر غنی انرژی واقع شده است. این در حالی است که با وجود کادر علمی مجرب و پتانسیل های کم نظیر محیطی، زیرساخت های لازم برای تجاری سازی طرح های پژوهشی و حمایت های قانونی و مالی مدیران دانشگاه از تجاری سازی دانش با اقداماتی از جمله؛ تأسیس شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و فن آوری مرتبط با نیازمندی های بخش صنعت وجود نداشته و دانشگاه های دیگر از فرصت های به وجود آمده نهایت استفاده و بهره برداری را می برند.
با بررسی اسناد و مدارک موجود در دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه توسط پژوهشگر مشخص شد که در حال حاضر با وجود اقدامات صورت گرفته در زمینه تجاری سازی دانش و استفاده از فرصت های مطالعاتی و طرح های مشترک با سایر سازمان ها و صنایع، هنوز میزان قراردادهای پژوهشی دانشگاه با سطح مطلوب فاصله دارد. همچنین، ضعف حلقه های ارتباط بین شرکت های صنعتی منطقه و دانشگاه باعث شده تا انگیزه اعضای هیأت علمی و دانشجویان برای تجاری سازی ایده های نو به میزان قابل توجهی کاهش یابد. از جنبه ای دیگر، با استناد به پژوهش شاهی، نوه ابراهیم و مهرعلیزاده - 1387 - ارتباطات سازمانی دانشگاه های دولتی استان خوزستان با محیط و صنایع منطقه به خصوص دانشگاه شهید چمران در وضعیت مطلوبی قرار نداشته و این مسأله ناشی از ایستایی سیستم دانشگاه می باشد.
علاوه بر این، شواهد مستند پژوهشی حسینی - 1392 - نشان می دهد که در مسیر تجاری سازی دانش و ارتباط با صنایع منطقه در دانشگاه شهید چمران اهواز محدودیت ها، موانع و بازدارنده های بسیار جدی وجود داشته و دانشگاه با فقر محسوسی در ارتباط با الزامات و رهنمودهای عقلانی و مناسبی که هدایت کننده و تسهیل گر عمل و تصمیم گیری مدیران و اعضای هیأت علمی باشد، مواجه است.
با استناد به نتایج همین پژوهش، دانشگاه در مسیر تجاری سازی با مسائل متعددی از جمله؛ وجود بوروکراسی و عدم انعطاف پذیری نظام مدیریتی دانشگاه، مخالفت برخی دانشگاهیان با انتقال و تجاری سازی دانش، عدم آزادی عمل اعضای هیأت علمی برای مشارکت در فعالیت های کسب و کار، فرهنگ متفاوت فعالان صنعت و دانشگاهیان، وابستگی بیش از اندازه دانشگاه به بودجه های دولتی، عدم حمایت های مالی دانشگاه از پژوهشگران برای بهره برداری از دانش تولید شده توسط آنها و ناکافی بودن سهم اعضای هیأت علمی از درآمدهای حاصل از طرح های پژوهشی و ... روبروست.
از طرفی، برای برطرف ساختن موانع بالقوه، دانشگاه به مجموعه ای از دستورالعمل ها و الزامات قانونی نیاز دارد که در وضعیت فعلی کمبود این مکانیزم ها احساس شده و دانشگاه با از دست دادن فرصت های تجاری سازی در عمل پیامدهای منفی و هزینه های غیرقابل برگشتی را متحمل شده است. بدین ترتیب، پژوهش حاضر درصدد شناسایی موانع و بازدارنده های سازمانی مسیر تجاری سازی دانش در دانشگاه می باشد. به بیان دیگر، از دیدگاه مدیران و اعضای هیأت علمی، دانشگاه در فرآیند تجاری سازی دانش با چه چالش ها و بازدارنده های سازمانی مواجه است؟ بنابراین، مسأله اصلی پژوهش حاضر، شناسایی موانع و بازدارنده های سازمانی فرا روی تجاری سازی دانش در دانشگاه مورد مطالعه از دیدگاه مدیران و اعضای هیأت علمی آن می باشد.
.2 هدف پژوهش
هدف اصلی پژوهش شناسایی موانع و بازدارنده های سازمانی موجود در روند تجاری سازی دانش در دانشگاه شهید چمران اهواز از دیدگاه مدیران و اعضای هیأت علمی دانشگاه می باشد.
.3 سؤال پژوهش
از دیدگاه اعضای هیأت علمی و مدیران دانشگاه، در وضعیت موجود چه موانع و بازدارنده های سازمانی بر روند تجاری سازی دانش در دانشگاه شهید چمران اهواز مؤثر می باشند؟
.4 روش شناسی پژوهش
در این پژوهش، از رویکرد کیفی برای اجرا، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. - پاپی، روجرز و ویلیامز1، 343 :1998، به نقل از دانایی فرد، الوانی و آذر، - 210 : 1392 پژوهش کیفی را ماهیتاً اکتشافی2 تعریف می کنند که مستلزم مشارکت تعداد معدودی پاسخ دهنده است. از این رو، این نوع پژوهش در مواردی استفاده می شود که نوعی دغدغه نسبت به فهم چگونگی وقوع پدیده ها و نحوه ارتباط آنها به یکدیگر وجود دارد نه سنجش رابطه بین متغیرها. هدف داده های کیفی فراهم کردن عمق و جزئیات کنش و رویدادها از نگاه نقش آفرینان یا آزمودنی های تحت بررسی است. در نتیجه، روش شناسی کیفی می تواند از طریق کاوش عمیق تر و بررسی جنبه های ملموس، موضوعات بحث برانگیز پیچیده را به بینش های معناداری رهنمون سازد
برای گردآوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختمند استفاده شده است. در این مصاحبه از نوعی چارچوب مصاحبه استفاده می شود ولی بسیاری از پرسش های آن باز هستند و در نحوه پرسش نیز نوعی انعطاف پذیری وجود دارد
باید اذعان داشت که نوع مصاحبه مورد استفاده در هر مطالعه به ماهیت پرسش پژوهش بستگی دارد. عدم توجه به این رابطه منجر به گردآوری اطلاعات ناقص و کم اهمیت می شود. سؤالات مصاحبه بر اساس بررسی مطالعات پیشین و اسناد و مدارک موجود و دیدگاه صاحبنظران دانشگاهی درباره این موضوع طراحی و تنظیم شدند. در ادامه به منظور تعیین روایی صوری و تطبیق با اهداف بخش کیفی از نظرات اساتید راهنما و مشاور استفاده شد. همچنین، در این پژوهش از روش نمونه گیری موارد مطلوب استفاده شده است. در روش نمونه گیری موارد مطلوب، پژوهشگر مشارکت کنندگانی را انتخاب می کند که پدیده مورد مطالعه را به میزان معقول و فراوان، ولی نه به گونه ای استثنایی توصیف می کنند
در این پژوهش، مصاحبه های انجام شده با مدیران و اعضای هیأت علمی دانشگاه تا دستیابی به اشباع نظری و کفایت داده ها ادامه پیدا کرد. در نهایت، در این پژوهش با توجه به اهداف و سؤالات مطرح شده و روش به کار رفته در مصاحبه - مصاحبه نیمه ساختمند - و این نکته که طبقه و مقوله اصلی یعنی موانع سازمانی با استفاده از پژوهش ها و نظریه های مرتبط قبلی شکل گرفته و پرسش های مصاحبه نیمه ساختمند بر اساس آن تنظیم شده بود، پژوهشگر با هدف استخراج زیر مقولات جدید از بستر و محیط مورد مطالعه از رویکرد تحلیل محتوای کیفی به روش قیاسی استفاده کرده است. در رویکرد قیاسی، نخست کدگذاری و مقوله بندی متن بر اساس یک نظریه یا یافته پژوهش های قبلی آغاز می شود و سپس در طی فرآیند تحلیل داده ها پژوهشگر اجاز می دهد که مضامین و زیر مقوله های جدید از عمق داده ها تکوین یابند
در ادامه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از مصاحبه ها ارائه می گردد.
.5 یافته های پژوهش
از دیدگاه مام، هوانتو و لارسو5 همواره فرهنگ، سیاست ها، نظام پاداش دهی، رهبری، مأموریت، اهداف، پیشینه و رسم و عرف دانشگاه به عنوان عوامل سازمانی یا نهادی تأثیر بازدارنده ای بر تجاری سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی داشته اند. در این پژوهش، از دیدگاه مصاحبه شوندگان بازدارنده های سازمانی از جمله؛ نبود زیرساخت های لازم برای تجاری سازی پژوهش های دانشگاه، فقدان مشاوران متبحر برای برقراری ارتباط مطلوب بین دانشگاه و صنعت، نگاه غالب »فنی- مهندسی« و تک بعدی به مقوله تجاری سازی مطرح میگردد.
