بخشی از مقاله
چکیده
در مطالعات فیتوپلانکتونی در سواحل خلیج فارس در بازه خوزستان - گرم و سرد - 1393 در مجموع 26 جنس فیتوپلانکتونی مشاهده گردید، که از این میان 15 جنس مربوط به شاخه باسیلاریوفیسه، دو جنس مربوط به کلروفیسه، 3 جنس از سیانوفیسه و 6 جنس مربوط به داینوفیسه شناسایی شد. در فصل گرم - 1393 - تعداد 25 جنس از 4 رده شناسایی شد. که بیشترین جمعیت فیتوپلانکتونی مربوط به رده Baciliarophyceae بوده است.
میانگین فراوانی این رده 9846/97 عدد در لیتر بود. رده Dinophyceae با 510/54 عدد در لیتر، ردهCyanophyceae با 184/56 عدد در لیتر و رده Chlorophyceae با 15/7 عدد در لیتر در رده های بعدی قرار دارند. از نظر فراوانی، بیشترین فراوانی مربوط به جنس Synedra با 1960/15 عدد در لیتر مربوط به رده باسیلاریوفیسه در ایستگاه 15 و کمترین تعداد جنس فیتوپلانکتونی شامل جنس Ceratium sp. و تعداد 0/44 عدد در لیتر به رده داینوفیسه تعلق داشت.
در فصل سرد - 1393 - نیز تعداد 26 جنس از 3 رده شناسایی شد که باز هم رده Baciliarophyceae با 15 جنس و فراوانی 1428/71 عدد در لیتر بالاترین فراوانی را داشت. بعد از این رده، رده های Cyanophyceae با 116/26 عدد در لیتر، رده Dinophyceae با 13/76 عدد در لیتر در گروه های بعدی قرار داشتند. رده Chlorophyceae در این فصل مشاهده نشد. از نظر تعداد جنس فیتوپلانکتونی، جنس Cosinodiscus مربوط به رده باسیلاریوفیسه با تعداد 138/84 عدد در لیتر در ایستگاه 3 بیشترین تعداد و کمترین تعداد مربوط به جنس باسیلاریا باز هم مربوط به رده باسیلاریوفیسه با 0/31 عدد در لیتر و در ایستگاه 14 بود.
.1 مقدمه و هدف
بیش از 70 درصد از سطح کره زمین را آب فرا گرفته است. حیات در تمامی اکوسیستم های آبی - شور و شیرین - از تولیدکنندگان آغاز شده و جانوران نیز به این گیاهان تولید کننده وابسته هستند. در تمامی مخازن آبی پایه هرم غذایی گیاهان ماکروفیت و فیتوپلانکتون ها می باشند
ماکروفیت ها بسیار محدود بوده و بیشتر در آب های کم عمق رشد کرده و درصد کمی از تولیدات را در بر می گیرند. تولید کنندگان اصلیعمده خصوصاً در اقیانوس ها و آب های عمیق، فیتوپلانکتون ها می باشند. فیتوپلانکتونها بدون شک برای اکوسیستم های آبی نقش حیاتی دارند، زیرا بخش اعظمی از تغذیه زئوپلانکتون ها را شامل می شوند، زئوپلانکتون ها نیز به نوبه خود غذای اصلی ماهیان به شمار می روند
فیتوپلانکتون ها گیاهان تک سلولی تا چند سلولی هستند که به کمک نور خورشید و با استفاده از مواد معدنی و آلی محلول و معلق در ستون آب رشد کرده و تکثیر می یابند و خودشان نیز توسط گیاه خواران فیلتر کننده مورد مصرف قرار می گیرند. در هر اکوسیستم آبی فیتوپلانکتون ها به لحاظ تولید مواد آلی و قرار گرفتن در قاعده هرم انرژی جزءذخایر مهم و با ارزش به شمار می روند و سایر موجودات ضمن وابستگی به یکدیگر در زنجیره غذایی به طور مستقیم و غیر مستقیم به فیتوپلانکتون ها وابسته اند، بنابراین شناخت آنها در هر منبع آبی از این لحاظ از اهمیت ویژه ای برخوردار است
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
فیتوپلانکتون ها به عنوان یکی از اجزا اولیه بیولوژیکی، در انتقال انرژی به ارگانیسم های واقع در سطوح بالای زنجیره های انرژی در اکوسیستم های آبی مطرح می باشند - . - 21 افزایش کمیت و کیفیت جوامع فیتوپلانکتونی و سایر ارگانیسم های وابسته به آنها همواره تحت تاثیر فعالیت های صنعتی و شهری سبب فشار و تغییرات زیادی بر زیستگاه های مصبی شده است. بررسی ساختار جوامع فیتوپلانکتونی به خصوص پراکنش و فراوانی آنها جهت ارزیابی کیفیت و تعیین درجه تولید اولیه و آلودگی آب ها مورد استفاده قرار می گیرد
در واقع فیتوپلانکتون ها یکی از ترکیبات مهم چرخه های غذایی در تمام منابع آبی به شمار می آیند و تمام موجودات زنده به صورت مستقیم و غیرمستقیم به آن ها برای تغذیه نیازمند هستند . - 20 - در خصوص فیتوپلانکتون ها در آبهای جنوبی ایران تحقیقاتی صورت گرفته است، که تعدادی از آنها به صورت مقطعی و برخی در قالب پروژه های هیدروبیولوژیکی انجام شده است. از جمله این بررسی ها می توان به تحقیقات بوم زیست وابسته به سازمان انرژی اتمی ایران در منطقه بوشهر در سال 1980، بررسی فیتوپلانکتونی و ارتباط ان با عوامل آب شناختی - هیدرولوژیکی - در جنوب خلیج فارس - - 16، بررسی پلانکتونی آبهای بوشهر و کنگان - 7 - ، بررسی پلانکتونی آبهای ساحلی بندرعباس - 5 - ، بررسی تنوع و تراکم جمعیت پلانکتونی در مناطق شرق، مرکزی و غرب بندرعباس - 6 - ، شناسایی و بررسی تغییرات فصلی شاخه اوگلنوفیتا در تالاب هوزالعظیم - 1 - ، اشاره کرد.
به دلیل نقش اصلی و مشخص فیتوپلانکتون ها به عنوان اولین منبع هرم غذایی، حفظ و نگهداری این ذخایر عظیم دریایی ضروری به نظر می رسد، لذا پایش ساختار اجتماعات اینموجودات، خصوصاً به دلیل افزایش فشار آلودگی سواحل و ورود انواع پسابها به آبهای منطقه بیش از پیش احساس می گردد. در مطالعه حاضر ساختار جمعیتی فیتوپلانکتون های در سواحل شمال غرب خلیج فارس در بازه استان خوزستان بررسی می گردد.
.3 مواد و روشها
در این تحقیق از تعداد 15 ایستگاه در کانال خورموسی 8 - ایستگاه - و مصب آن منتهی به خلیج فارس و مصب رودخانه های بهمنشیر - ا ایستگاه - ، اروندرود 5 - ایستگاه - و زهره - ا ایستگاه - در محل ورودی به خلیج فارس و در اواسط دو فصل گرم 3 - ماه تابستان - و سرد 3 - ماه زمستان - سال 1393، نمونه برداری انجام گردید - شکل . - 1 هدف از این مطالعه، بررسی کمی وکیفی پلانکتونی به منظور حضور فراوانی و شناسایی ترکیب گونه ها بوده است.
شکل -1 نقشه منطقه مورد مطالعه
به این منظور در هر ایستگاه جهت شناسایی و بررسی نمونه های فیتوپلانکتونی 3 نمونه - تکرار - با تور فیتوپلانکتون گیری برداشت - میزان حجم آب برداشتی توسط ظرف 10 لیتری، 30 لیتر در هر تکرار از هر ایستگاه بود و در مجموع 90 لیتر برای سه تکرار از درون تور عبور داده شد - شد و حجم آب فیلتر شده در ظروف جمع آوری و با استفاده از فرمالین 5 درصد متناسب با حجم نمونه ها بلافاصله فیکس و سپس به آزمایشگاه ارسال شد.
در آزمایشگاه پس از همزدن و مخلوط کردن نمونه ها، 1 سی سی از هر نمونه با پیپت به لام سدویک رافتر منتقل شد و اقدام به شناسایی و شمارش شد. برای شمارش فیتوپلانکتون ها، 1 سی سی نمونه بر روی لام سدویک - لام سدویک در طول 50 خانه و در عرض 20 خانه دارد و مساحت هر خانه بر روی آن 0/1 میلیمتر مربع یا 0/01 سانتی متر مربع و حجم هر خانه 0/01 سانتی متر مکعب - یک میکرولیتر - است و با احتساب 1000 خانه حجم آن 1 سی سی است - ریخته شد. نمونه های فیتوپلانکتونی توسط میکروسکوپ اینورت در آزمایشگاه شناسایی، شمارش شده، سپس از آنها عکس میکروسکوپی تهیه گردید. بعد از شناسایی و شمارش گونه ها در تعداد معینی از خانه ها، با تناسب بندی، تعداد کل افراد گونه و مجموع گونه ها در 1 سی سی، محاسبه شد. برای محاسبه دقیق، این روش برای هر نمونه 3 بار تکرار شد تا در شمارش میانگین نمونه ها کمترین احتمال خطا وجود داشته باشد 23 - ،. - 19 جهت محاسبه فراوانی آنها در یک لیتر آب منبع مورد نظر از فرمول زیر استفاده شده است
D= - N*v - /V - 1 -
=D تعداد گونه در لیتر
=N تعداد ارگانیسم شمارش شده در نمونه میکروسکوپی =v حجم آب تغلیظ شده از یک لیتر نمونه - سانتی متر مکعب -
=V حجم نمونه مورد مشاهده میکروسکوپی - سانتی متر مکعب -
جهت تجزیه و تحلیل داده ها به منظور آنالیز فراوانی فیتوپلانکتونها در ایستگاهها از نرم افزار SPSS 18 و آزمونهای همچون آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون چند دامنه توکی استفاده شد. برای رسم نمودارها برنامه آماری Excel بکار برده شد. شاخص های تنوع زیستی نیز با استفاده از نرم افزار PAST محاسبه شدند.
