بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، یک مدل تصمیم گیری چند معیاره برای انتخاب بهترین نقطه شهرستان فیروزآباد فارس برای افزودن مرکز اورژانس جدید ارائه میشود. هدف از این تصمیم گیری، در اولویت قرار دادن مکانی است که احتیاج بیشتری به مرکز اورژانس دارد، به گونه ای که خدمات اورژانس های موجود و اورژانس جدید به کلیه مناطق شهری مختلف بهینه شود. معیارهای مدل و نقاط کاندیدا با استفاده از نظر متخصصان محلی انتخاب میشوند؛ به طوری که رتبه بندی حاصل، مکانی را انتخاب کند که در معیارهای موجود عملکرد رضایتبخشی داشته باشد. از آن جایی که داده های نقاط کاندیدا در برخی از معیارها دارای عدم قطعیت از نوع بازه ای می باشند، روش تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS با رویکرد بازه ای برای بدست آوردن رتبه بندی نقاط کاندیدا استفاده میشود در حالیکه اوزان مورد نیاز معیارها با یک مدل برنامه ریزی غیرخطی و روش حل ضرایب لاگرانژ بدست می آید.
-1 مقدمه
مکان یابی تسهیلات عمومی یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری است. در مسائل مکان یابی، با توجه به اینکه مجموعه ای از اهداف به صورت همزمان بایستی بهینه شود، از روش تصمیم گیری چند معیاره استفاده میشود. مسائل مکان یابی در یک بخش بندی کلی به 2 دسته مکان یابی تسهیلات ثابت و تسهیلات متحرک تقسیم بندی میشوند. در مکان یابی تسهیلات ثابت، فرض میشود مشتری برای دریافت خدمت به مکان استقرار تسهیل مراجعه و خدمات مورد نیاز خود را دریافت میکند. در مکان یابی تسیلات متحرک، یک یا چند خدمت دهنده مستقر هستند و برای ارائه خدمت به محل مشتریان مراجعه و خدمت مربوطه را ارائه میکنند. مکان یابی ایستگاه های آمبولانس از این نوع میباشد.
یکی از عواملی که موجب تشدید صدمات و حتی افزایش مرگ و میر در حوادث اورژانسی میشود، دیر رسیدن سرویس های اورژانس به محل یا انتقال دیر هنگام بیماران و مصدومان به مراکز درمانی است. این موضوع، سبب ایجاد مشکلات دیگری مانند وارد شدن آسیب های روحی به اطرافیان بیمار، افزایش هزینه ها، عوارض ناشی از مرگ افراد و موارد دیگر میشود. سرویس های اورژانس باید سطح بالایی از خدمات را برای اطمینان از ایمنی عمومی ارائه دهند. بهنگام بودن، یکی از مهمترین ویژگی هایی است که کیفیت سرویس اورژانسی را نشان میدهد؛ بنابراین، وسایل نقلیه اورژانس باید در زمانی معقول به تقاضاها پاسخ دهند و دیر رسیدن و تأخیری هرچند کوتاه، عوارض سنگین و جبران ناپذیری برای جامعه و افراد دارد.
در مسأله طراحی شده، نقاط کاندیدا برای افزودن سرویس اورژانسی رتبه بندی میشوند تا نیازمندترین آن ها برای استقرار سرویس اورژانسی جدید، با استفاده از معیارهایی خاص، معین شود. این موضوع به دلیل ارتباط مستقیم با جان انسان ها و عوارض سنگین دیر رسیدن بیمار به سرویس های اورژانسی، بسیار حائز اهمیت است و علاوه بر حداقل شدن زمان پاسخ به درخواست ها، موجب صرف بهینه سرمایه در این زمینه میشود؛ بنابراین، در این پژوهش، عوامل اصلی و تأثیر گذار به عنوان معیاردر نظر گرفته میشوند. معمولاً هر معیار یا معیار، وزنی دارد که متناسب با میزان اهمیت آن در مقابل معیار های اصلی و موثر دیگر تعیین میشود.
مطالعه نظری مکان یابی تسهیلات، به صورت رسمی از سال 1909 شروع شد، هنگامی که آلفرد وبر تعیین موقعیت یک انبار را به صورت حداقل ساختن کل فاصله بین انبار و مشتریان مختلف مطرح کرد. از آن پس، تئوری مکان یابی تسهیلات و کاربرد های آن توسط پژوهشگران در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار گرفت و مدل های گوناگونی در این زمینه ارائه شد. از اولین مطالعات مکان یابی در زمینه تسهیلات بهداشتی و درمانی در یک کشور در حال توسعه، می توان به مطالعه گود و باخ در سال 1966 اشاره کرد. تورگاس و همکاران [9] به جستجوی مکان هایی برای تسهیلات اورژانسی با استفاده از مدل پوشش مجموعه در ایالت نیویورک آمریکا پرداختند.
این پژوهشگران پس از گردآوری اطلاعات لازم - از قبیل حداقل فاصله بین مناطق مختلف - ، با استفاده از یک مدل برنامه ریزی خطی، تعداد تسهیلات مورد نیاز برای پوشش تقاضاهای مناطق مختلف را با در نظر گرفتن حداقل زمان پوشش برای زمان های متفاوت بدست آوردند. برنرجی و فیشر[2] مسأله مکان یابی را در قالب یک سیستم سلسله مراتبی بررسی کردند. روش پیشنهادی این پژوهشگران مبتنی بر ترکیب مسأله P-Median و مسئله پوشش مجموعه مکان - LSCP - بود. ارتوگرول و همکارانش [4]، برای انتخاب مکان تسهیلات، از روش های تحلیل سلسه مراتبی و تاپسیس فازی استفاده کردند.
یانگ [10] روش جدید تاپسیس را برای انتخاب محل تسهیلات در رتبه بندی محل گزینه ها، با معیار های مختلف دارای وزن ارائه داد که در آن، واژه های زبانی با اعداد فازی نشان داده شده است. کینگ کو و همکارانش [8] پس از معرفی نظریه کاهش و روش ارزیابی مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی، پنج عامل مؤثر بر تدارکات مراکز توزیع اورژانس را تعیین کردند. آن ها معیار ها را با استفاده از دیدگاه های متخصصان امتیاز دهی کردند و مکان های بهینه را با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی مشخص ساختند و سپس آن را در منطقه هاندان بکار گرفتند. اوزداگوگلا [7] مسأله تصمیم گیری چند معیاره مکان یابی تسهیلات را طراحی کرد که در آن، معیار ها در سلسله مراتب با یکدیگر تعامل دارند.
وی سپس برای حل این مسأله از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده کرد. زبردست و محمدی [11] برای انجام عملیات نجات در شرایط وقوع زلزله، مراکز امدادرسانی منطقه 11 شهر تهران را مکان یابی کردند و میزان آسیب پذیری آن را در مقابل زلزله احتمالی بررسی کردند. آن ها مکان های ممکن برای استقرار مراکز امدادرسانی را با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی تعیین ساختند و روش تحلیل سلسله مراتبی را برای مشخص کردن بهترین مکان های استقرار به کار گفتند.
هوشیار [5] به منظور مکان یابی درمانگاه ها در شهر مهاباد، از روش تحلیل سلسله مراتبی به همراه سیستم های اطلاعات جغرافیایی استفاده کرد. او همچنین توزیع مکانی مراکز درمانی را در این شهر تحلیل کرد و ضعف هایاستقرار کاربری های درمانی در وضع موجود را با توجه به معیارهای خاص تبیین کرد. ملکی و همکارانش [6] با استفاده از رویکرد قیاسی، توصیفی و تحلیلی، وضعیت پراکندگی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی را در شهر میاندوآب ارزیابی کردند. آن ها به روش تحلیل سلسله مراتبی، اولویت های مکانی را برای استقرار مراکز بهداشتی در نواحی پنجگانه شهر میاندوآب معین ساختند.
-2 تعریف مسأله
1-2 مسأله مورد مطالعه
در این مقاله هدف مکان یابی اورژانس در سطح شهرستان فیروزآباد فارس می باشد. در حال حاضر دو مکان برای اورژانس وجود دارد. جمعیت این شهرستان در سال 94، 58078 می باشد، و به دلیل پراکندگی جمعیت و مشورت با متخصصان این نتیجه حاصل شد که نیاز به مکان سومی نیز وجود دارد. مکان های احداث این پایگاه ها باید به گونه ای انتخاب شود که نقاط تقاضای بیشتری را پوشش دهند و همچنین زمان رسیدن به نقطه تقاضا کمینه شود و هزینه های احداث این پایگاه ها نیز حداقل گردد.
2-2 انتخاب معیارها و مکان های کاندید
بر اساس تقسیم بندی شبکه بهداشت، شهرستان فیروزآباد فارس به 5 منطقه تقسیم بندی شده است. برای انتخاب مکان های کاندیدا به عنوان گزینه های این پژوهش، در هر منطقه نقاطی انتخاب شده اند که احداث اورژانس در آن مکان ها از نظر فیزیکی امکان پذیر باشد. قابل ذکر است که انتخاب نقاط کاندیدا در نواحی که مراکز اورژانس فعلی در آنها قرار دارد صورت نگرفته است و در مجموع 11 نقطه کاندیدا مشخص شده است.
معیار هایی که تصمیم گیری بر اساس آن ها صورت می گیرد با توجه به دیدگاه متخصصان و پژوهش های پیشین شامل؛ جمعیت هر ناحیه، تعداد تماس های هر ناحیه با مراکز اورژانس فعلی، هزینه احداث هر نقطه کاندیدا، فاصله و زمان تا مراکز اورژانس موجود و بیمارستان می باشد. فاصله و زمان تا مراکز اورژانس موجود، به این دلیل انتخاب شده اند که نقطه کاندیدای مورد نظر برای مکان سوم حداکثر فاصله و زمان را تا نقاط فعلی داشته باشد و همچنین فاصله و زمان تا بیمارستان نیز در نظر گرفته شده است.
با توجه به اینکه یکی از مراکز اورژانس موجود در نزدیکی بیمارستان می باشد در نتیجه یکی از اهداف مورد نظر، افزایش فاصله و زمان نقاط کاندیدا جدید تا بیمارستان نیز می باشد. با توجه به تقسیم بندی شهرستان به ناحیه های مختلف، جمعیت هر ناحیه بدست آمده که این معیار جمعیت می تواند یکی از مهم ترین معیار های این پژوهش باشد. برای دقیق تر شدن این معیار، معیار دیگری به عنوان تعداد تماس های هر ناحیه با مراکز اورژانس فعلی نیز مطرح شده است تا علاوه بر تعداد جمعیت یک منطقه، حادثه خیز بودن آن منطقه نیز لحاظ شود چرا که یکی از اهداف این مطالعه بیشینه کردن جمعیت تحت پوشش نقطه اورژانس جدید می باشد. آخرین معیار مورد نظر در این پژوهش، معیار هزینه احداث و یا خرید ساختمان مورد نیاز می باشد.
3-2 داده ها
نحوه جمع آوری داده های مربوط به جمعیت طبق تقسیم بندی صورت گرفته توسط شبکه بهداشت شهرستان می باشد که جمعیت هر منطقه در سال 94 توسط این اداره محاسبه شده و در اختیار قرار گذاشته شد. تعداد تماس های هر منطقه با مراجعه حضوری به مراکز اورژانس فعلی در شهرستان و جمع آوری سوابق تماس های سال 94، بدست آمده اند. فاصله و زمان تا مراکز اورژانس فعلی و بیمارستان با اندازه گیری های واقعی زمان و مسافت نقاط کاندیدا تا مراکز اورژانس و بیمارستان بدست آمده اند.
قابل ذکر است که زمان های بدست آمده دارای کران پایین و کران بالا می باشند که کران پایین این داده ها با اندازه گیری زمان ها در یک ساعت خلوت روز و کران بالا با اندازه گیری زمان ها در یک ساعت شلوغ بدست آمده است. هزینه احداث ساختمان و یا خرید ساختمان مورد نیاز با توجه به نرخ روز هر منطقه محاسبه شده است. از آنجایی که داده های مربوط به زمان به صورت بازه ای می باشد، در سایر داده ها که به صورت بازه ای نمی باشند، داده ها به صورت بازه ای با حد بالا و حد پایین برابر در نظر گرفته شده است. کلیه داده های بدست آمده برای این مسأله در جدول 1 به صورت خلاصه آورده شده است.
