بخشی از مقاله
چکیده
ذخایر ژنتیکی درختان و درختچه هاي جنگلی در طول تاریخ در تامین نیاز هاي مختلف بشر و سایر موجودات زنده، حفظ آب و خاك، حیات وحش و... نقش اساسی داشته و دارند. شناخت دقیق ذخایر ژنتیکی گیاهی، بررسی موقعیت مکانی و وضعیت پراکنش آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. با توجه به اهمیت این موضوع، این تحقیق با هدف بررسی خصوصیات مورفولوژیکی گونه Rosa canina L. انجام شده است.
براي شناسائی، حفظ و نگهداري ذخایر ژنتیکی این گونه با اهمیت، نخست محل پراکنش گونههاي درختی موجود با بازدید از عرصههاي جنگلی استان قزوین شناسائی و ویژگیهاي اکولوژي آن از منابع داخلی وخارجی و طرحهاي تحقیقاتی اجرا شده مورد بررسی قرار گرفت. همچنین وضعیت توپوگرافیکی، اقلیم و خاك منطقه بر اساس نقشههاي توپوگرافی، اقلیمی و خاكشناسی تعیین شده و کاربري این گیاه در منطقه، مورد بررسی قرار گرفت.
مقدمه
مطالعه وشناخت گیاهان مناطق مختلف رویشی از ضروريترین مسائل و تحقیقات بنیادي و زیربنایی در عرصه منابع طبیعی و محیط زیست است. در واقع با شناخت هر منطقه میتوان ضمن بهرهبرداري معقولانه از این ثروت ارزشمند در راستاي توسعه پایدار و حمایت منطقی از این منابع همت گماشت. طبق آمار اداره کل منابع طبیعی قزوین از890 هزار هکتار عرصههاي طبیعی تنها 20 هزار هکتار که2/4 درصد اراضی را شامل میشود منطقه جنگلی و بقیه آن مرتع است. محل رویش این گونههاي درختی و درختچهاي معمولاً در مناطق صعب العبور و در قسمت کو هستانی و بطور عمده پراکنده واقع شده و این موضوع دسترسی و انجام فعالیتهاي تحقیقاتی با امکانات موجود را محدودتر مینماید.
از تحقیقات انجام گرفته میتوان به آخرین اطلاعات مربوط به اسامی علمی درختان و درختچههاي ایران اعم از خودرو و کاشته شده به همراه تصاویر رنگی، نقاشیهاي برگرفته شده از منابع مختلف، شرح کامل گیاهشناسی، پراکنش، کلید شناسایی جنس هاي مختلف و اطلاعات مربوط به روش شناسایی جنس آنها اشاره کرد
استان قزوین با توجه به تنوع آب و هوایی داراي فلور غنی 1300 - گونه شناسایی شده - از گیاهان مختلفمیباشد. که با توجه به مطالعات و بررسیهاي بعمل آمده، 250 گونه آنرا گونههاي داروي تشکیل میدهد. برخی ازگیاهان دارویی داراي اهمیت اقتصادي بوده وگیاهانی مانند سماق با وسعت 120 هکتار دراستان یکی از منابع درآمد برخی اهالی مناطق قاقازان و رودبار شهرستان را تشکیل میدهد
زاهدي پور و همکاران - 1389 - در پژوهشی به شناسایی و بررسی پراکنش ذخائر ژنتیکی گونههاي جنگلی در استان مرکزي پرداختند، نتایج بدست آمده نشان دادند که گونهها در 40 منطقه از استان مرکزي به صورت تودهاي و در مناطق بسیاري به صورت تک درخت پراکنش دارند همچنین برحفاظت و صیانت از این ذخایر به طریق ارائه راه حلهاي علمی و عملی تأکید گردیده است .[4] در تحقیق حاضر نیز سعی بر شناسایی مناطق پراکنش گونه سنجد در استان قزوین و همچنین بررسی خصوصیات مورفولوژیکی آن بوده است.
مواد و روشها
استان قزوین با مساحتی معادل 15821 کیلومترمربع در حوزه مرکزي ایران بین 48 درجه 45 دقیقه تا50 درجه و50 دقیقه طول شرقی و 35 درجه 37 دقیقه تا 36درجه و 45 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این استان در دامنه جنوبی رشته کوههاي البرز واقع شده که به دلیل داشتن ارتفاعات متعدد و بارندگی هاي متوسط از نقاط معتدل کشور به شمار میآید. استان قزوین داراي 7 عرصه ذخیره گاهی جنگلی به مساحت 327/5 هکتار میباشد. بلندترین نقطه ارتفاعی استان قله سیالان در الموت 4175 متر و پایین ترین نقطه به ارتفاع 300 متراز سطح دریا در طارم سفلی میباشد. بارندگی استان کمتر از 200 میلیمتر در جنوب تا 600 میلیمتر در ارتفاعات الموت متغیر است. متوسط حداکثر درجه حرارت 18 الی20 درجه، متوسط حداقل حرارت 4 الی 8 درجه سانتیگراد و تعداد روزهاي یخبندان90 تا 128روز میباشد.
شکل :1 نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه در استان
در این تحقیق ابتدا با بررسی منابع داخلی و خارجی موجود و سوابق طرحهاي تحقیقاتی اجرا شده در گذشته وعملیات صحرایی محل پراکنش و رویشگاههاي گونههاي مورد بررسی بر روي نقشه با مقیاس1: 50/000 مشخص شد. و در سطح وسیع1: 250/000 توپوگرافی و نقشههاي هم باران، هم دما، هم اقلیم با مقیاس1: 250/000 و جهت ارزیابی اجمالی کیفیت رویشگاههاي این گیاهان از نقشه قابلیت اراضی مقیاس1: 250/000 استفاده شد. بعد از انجام عملیات صحرایی اطلاعات مربوط به گونهها شامل مشخصات گیاهشناسی، پراکنش گونه، خاکشناسی رویشگاه، اطلاعات کلی درباره گونه، اقلیم و وضعیت توپوگرافی در قالبفرمهایی جمعآوري گردید.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده از شرایط اقلیمی منطقه نشان دادند که بر اساس نقشههاي خطوط همباران، هم دما و هم تبخیر استان در یک دوره 20 ساله، به ترتیب متوسط بارندگی سالانه استان قزوین از حدود 200 تا 700 میلیمتر در نوسان است. کمترین مقدار آن مربوط به دشتها و اطراف سد سفید رود و بیشترین مقدار آن در مناطق کوهستانی الموت قزوین میباشد.
تیپ واحد اراضی کوهستانی و 61 درصد از سطح استان را به خود اختصاص دهدمی . معمولاً عمده پوشش گیاهی استان بویژه عناصر چوبی در مناطق کوهستانی و پر باران رویش دارند که ارتباط مستقیم با نزولات جوي دارد. کمترین مقدار درجه حرارت -2 درجه در شمال شرق استان و مربوط به مناطق کوهستانی مرتفع شهرستان الموت قزوین میباشد. شروع دوره رویش در این مناطق دیر آغاز میشود و معمولاً براي بیشتر گونههاي مرتعی از اواسط اردیبهشت و تا اواخر شهریور و براي تعدادي نیز تا آواخر مهر ادامه دارد.
بیشترین درجه حرارت در شمال غرب 16 درجه سانتیگراد است. میزان تبخیر از تشتک تبخیر بین1400 تا2500 میلیمتر است. کمترین مقدار تبخیر مربوط به مناطق کوهستانی شمال شرق استان ارتفاعات کوهستانی الموت و بیشترین آن در قسمت شمال غرب کنارههاي دریاچه سد سفید رود و مناطق داخل دشت است. از لحاظ زمین شناسی استان بین دو ساختار متفاوت البرزجنوبی و ایران مرکزي واقع شده است. از شمال به کوه هاي البرز، از غرب به کوههاي سلطانیه و قیدار، از جنوب به کوههاي جار و خرقان و آوج و از شرق به منطقه کرج و شهریار محدود میگردد.
بیشترین محدوده پراکنش در ارتفاع 700 تا 1500 متراز سطح دریا می باشد در حاشیه جاده قزوین به تاکستان به صورت نوار باریک کشت شده است.
شکل:2 نقشه پراکنش گونه Rosa canina L. در منطقه مورد مطالعه
براساس آمار موجود وسعت مراتع استان قزوین 950000 هکتار، مزارع و باغ ها 460000 هکتار، جنگل7500 هکتار، بیابان و شوره زار 55000 هکتار است .همچنین براساس گزارش مسئول هرباریوم مرکز تحقیقات قزوین تاکنون تعداد 1300 گونه گیاهی از استان جمع آوري و شناسایی شده است .فرم رویشی و نوع کاربري گونه سنجد در جدول شماره 1 و همجنین شرایط اکولوژیکی و ساختار ظاهري گونه نیز در ادامه آورده شده است.
