بخشی از مقاله
چکیده:
کشاورزی در مناطق روستایی یکی از مهمترین منابع اقتصادی و موثر بر زندگی اجتماعی افراد است؟از طرفی با توجه به پیامدهای رشد جمعیت شهرنشینی و پیش بینی افزایش نیاز به محصولات کشاورزی، اهمیت ترویج محصولات ارگانیک دوچندان می گردد. زیرا بایدتوجه داشت که در راستای توسعه پایدار از یک سو رشد کشاورزی و نیاز غذایی جمعیت تامین گردد، و ازسوی دیگر پایداری تولید حفظ شود
در ضمن باید اشاره کرد، که ترویج با روشهای گوناگون به نشر روشها و ایده های نوین می پردازد، ومی تواند مستقیما درتولید محصولات ارگانیک اثر گذار باشد. چگونگی ترویج تولید محصولات ارگانیک و موفقیت آن نیز وابسته به نحوه ارائه برنامه های ترویجی به کشاورزان دارد.
هدف کلی این تحقیق نقش برنامه های ترویجی در ایجاد تمایل به تولید محصولات ارگانیک کشاورزی دربین کشاورزان، - مطالعه موردی شهرستان آبیک - است.جامعه آماری تحقیق شامل تمام کشاورزان شهرستان آبیک می باشد، که با استفاده از جدول مورگان تعداد 203 نفر از آن ها به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش پرسشنامه ای بود که روایی آن توسط اعضای هیات علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی مرکز تحقیقات استان قزوین تایید و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد - 0.76درصد - .
تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار SPSS20 انجام شد .نتایج تحقیق نشان داد که اکثر - 59درصد - کشاورزان مورد مطالعه نگرش مثبتی نسبت نقش برنامه های ترویجی جهت ارائه روشهای نوین در تولید محصولات ارگانیک داشتند.
نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد، که بین ارائه برنامه های ترویجی نسبت به تولید محصولات ارگانیک از سوی مروجین با زمان و طول دوره کلاسهای ترویجی مرتبط با کشاورزی ارگانیک و شیوه کشت بین یک تا پنج درصد اختلاف معنی داری وجود دارد .همچنین نتایج رگرسیون چندگانه به شیوه گام به گام نشان داد، که از بین متغیرهای مورد مطالعه چهار متغیر، نوع و روش ارائه شیوه های ترویجی جهت آشنایی با کشاورزی ارگانیک و پیامدهای منفی کشاورزی رایج، تحصیلات و به کارگیری روش ها و فناوری های کشاورزی ارگانیک حدود 46 درصد از تغییرات واریانس نقش برنامه های ترویجی در ایجاد تمایل به تولید محصولات ارگانیک کشاورزی دربین کشاورزان را تبیین می کنند.
مقدمه:
نقش مهم و اساسی بخش کشاورزی در هر کشوری از جمله در تولید مواد غذایی مورد نیاز مردم آن کشور است، البته مسلم است که کشاورزی در سایر زمینه ها نظیر اشتغال، تولید مواد اولیه برای صنعت صادراتی نیز نقش بزرگی ایفا می کند، اما تمرکز و اهمیت آن در تولید مواد غذایی است که اگر قادر باشد در این زمینه به خوبی نقش خود را ایفا کند، کمک شایانی توجهی به توسعه کشور نموده است
بنابراین، لزوم توجه به نحوه توسعه کشاورزی و نحوه استفاده از منابع طبیعی و سایر منابع جهت توسعه و پیشبرد کشاورزی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است .کشاورزی بعد از انقلاب سبز و گسترش تفکر افزایش عملکرد محصول در واحد سطح از طریق تویج استفاده گسترده از ارقام پر بازده، آفت کش ها و کودهای شیمیایی مشکلات زیادی را در جهان و به ویژه در ایران برای منابع طبیعی اتلاف و خسارت به محیط زیست و منابع، تخریب زیستگاه های اکولوژیک، مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و آفت کش ها، افزایش ضایعات محصولات کشاورزی و غیره به وجود آورده است
به طوری که مقدار مصرف کودهای شیمیایی در دنیا 135 میلیون تن است که 20 میلیون تن - معادل 15درصد - از آن متعلق به امریکا می باشد .این در حالی است که در طی سال های 1960-1950مصرف جهانی کودهای شیمیایی در جهان بیش از2 برابر شده است
به همین منظور با توجه به نقش مهم کشاورزی در تامین مواد غذایی و نقش مهم آن در اشتغال زایی و همچنین با توجه به پیامدهای عنوان شده برای توسعه کشاورزی متداول در سال های گذشته، ضرورت دارد در کشاورزی معمول تغییراتی جهت کاهش مصرف نهاده های شیمیایی و کاهش خسارات وارده شده به منابع طبیعی و محیط زیست و همچنین بهبود کیفیت محصولات کشاورزی صورت گیرد که در این راستا، کشاورزی ارگانیک به عنوان یکی از مهم ترین سیستم های کشاورزی جایگزین، برای تولید مواد غذایی سالم و بدون هر گونه مواد شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است .
رسالت ترویج در حفاظت و احیای منابع طبیعی و رسیدن به کشاورزی ارگانیک با اهداف دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی، آگاه نمودن بهرهبرداران نسبت به ارزش و اهمیت منابع طبیعی می باشد. در حقیقت وظیفه اصلی ترویج به عنوان یک موسسه آموزشی، آگاه سازی ارباب رجوع بوده، تا با تغییر در دانش آنان و ایجاد نگرش های صحیح و تغییرات رفتاری مثبت در فراگیران در جهت حفاظت منابع طبیعی و رسیدن به اهداف کشاورزی پایدار، نقش خود را متجلی سازد
آموزش و بهسازی منابع انسانی در عصر کنونی به لحاظ شرایط خاص زمانی، یکی از وظایف اجتناب ناپذیر سازمان ها و موسسات در قالب برنامه های کوتاه مدت یا بلند مدت میباشد. این مساله اصولا در قالب برنامه آموزشی و در سه مرحله مستقل و در عین حال مرتبط با هم اجرا میشود که این مراحل عبارتند از -1: برنامهریزی، -2 اجرا، -3 ارزشیابی
ارزشیابی اثر بخشی یکی از انواع مهم ارزشیابی در آموزش است. جهت بررسی این نوع از ارزشیابی معیارها و روشهای متفاوتی بکار می روند. برای مثال نمونه هایی از معیارهای مطرح شده توسط صاحب نظران و نیز چند مطالعه تحقیقاتی در ارتباط با ارزیابی اثر بخشی، ذکر می شود. هر یک ازاین مطالعات به گونه ای خاص به ارزیابی اثر بخشی برنامه های مورد نظرخود پرداخته اند.
از دیدگاه دیویس و ورثر معیارهای مورد استفاده برای ارزشیابی اثربخشی آموزش عبارتند از:
-1 واکنش فراگیران به فرآیندها و محتوای آموزش -2 دانش و تجربه اکتسابی به واسطه آموزش -3 تغییرات رفتاری که ناشی ازآموزش باشد -4 بهبودها و پیشرفت های قابل اندازه گیری در سطح فردی و سازمانی مانند کاهش ترک شغل، .
Mort hen - ، - 2010 در مطالعه ای که روی اثر بخشی برنامه آموزشی مدیریت تولید انجام شد، شاخص های اثر بخشی، میزان رضایتمندی افراد شرکت کننده در برنامه بوده است. نتایج این تحقیق نشان داد که هر اندازه مزرعه فرد بزرگ تر باشد پذیرش برنامه بیشتر است. از طرفی دیگر بین نگرش و اندازه مزرعه رابطه معنی داری وجود داشته است. در مطالعه ای که روی ارتباط بین اثر بخشی برنامه و سبک تدریس و سبک شخصیتی آموزشگران انجام شد، نتایج حاکی از وجود همبستگی معنی داری بین این متغیرها و سطوح تغییر مثبت رفتاری مشارکت کنندگان بوده است.
Casoon and Poling - ، - 2012 در مطالعه ای که بر روی اثر بخشی روز مزرعه به عنوان یک وسیله برای انتقال تکنولوژی انجام داده است، همبستگی معنی داری بین آگاهی از تکنولوژی و پذیرش تکنولوژی مشاهده نمود. در مطالعه ای که روی ارزشیابی میزان دانش و آگاهی کشاورزان نسبت به مدیریت تلفیقی آفات انجام شده است، رابطه معنی داری بین میزان مشارکت در دورههای آموزشی و میزان دانش و آگاهی مشاهده شده است
در مطالعه ای که توسط هدایت نژاد - 1387 - تحت عنوان بررسی میزان اثر بخشی دوره های آموزشی فنی- حرفه ای رسمی وزارت آموزش و پرورش انجام شده است، اثر بخشی به عنوان میزان افزایش آگاهی و اطلاعات، مهارت و توانایی و تغییرات نگرشی فراگیران تعریف شده است.
در این تحقیق بین متغیرهای جنسیت، جذابیت مطالب آموزشی و میزان مطالب کاربردی با اثر بخشی دوره ها ارتباط معنی داری پیدا شده است. در مطالعه ای که روی ارزیابی اثر بخشی روش های تدریس بکار گرفته شده توسط آموزشگران در روز مزرعه انجام شد، همبستگی مثبت و معنی داری بین میزان دانش و مشارکت در برنامه ها با پذیرش تکنولوژی جدید وجود داشته است
از این رو تحقیق حاضر سعی دارد که تاثیر برنامه های ترویجی درایجاد تمایل به تولید محصولات ارگانیک کشاورزی دربین کشاورزان - مطالعه موردی شهرستان آبیک در استان قزوین - پرداخته و تعیین نماید که تا چه اندازه این برنامه ها نیاز به اصلاح و بهبود دارند.
در مطالعه ای نگرش بهره برداران نسبت به حفاظت منابع طبیعی را در حد متوسط برآورد کردند. رستمی در سال 1389 در مطالعه ای نگرش و دانش اکثر کشاورزان مورد مطالعه را به ترتیب در حد نسبتا ن امطلوب و زیاد برآورد کرد نشان دادند که تحصیلات، دسترسی به خدمات ترویجی و اطلاعات، مالکیت اراضی به درک بیشتر اهمیت کشاورزی پایدار منجر می گردد و سازمان های ترویج با تمرکز بر این فاکتورها می توانند نگرش مساعدتری را نسبت به پایداری در کشاورزان ایجاد کنند.
یکی از عوامل موثر بر - - Sanderson, 2006 پذیرش کشاورزی ارگانیک را دانش و آگاهی نسبت به فواید کشاورزی ارگانیک ذکر می کند و در بین مطالعات داخلی نتایج تحقیق باقری و شاه پسند در سال 1389 تحت عنوان بررسی نگرش کشاورزان سیب زمینی کار دشت اردبیل نسبت به عملیات کشاورزی پایدار نشان داد که سیب زمینی کاران نسبت به اصول کلی پایداری و عملیاتی، نظیر ضرورت حفاظت از آب و خاک، اثرات منفی نهاده های شیمیایی کشاورزی، رعایت تناوب زراعی و ضرورت حفظ محیط زیست نگرش مثبتی دارند ولی نسبت به ضرورت کاهش مصرف کودهای شیمیایی و کاهش عملیات خاک ورزی نگرش منفی دارند .
ابراهیم زاده - - 1380 شرط اولیه برای تشکیل نگرش مثبت را، آموزش می داند و تغییر نگرش را به وسیله آموزش میسر می داند. اکبری - - 1387 در تحقیق خود در باب نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی پایدار رابطه مثبتی را بین دانش فنی کشاورزان و نوع نگرش آنان گزارش نمود و بین سن، تحصیلات، سابقه کشاورزی با نگرش به کشاورزی پایدار رابطه ای بدست نیاورد.
چارچوب نظری تحقیق
توجه به منابع طبیعی از دیدگاه های مختلف مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار گرفته است . هر یک از محققین، از زوایای مختلف عوامل تاثیر گذار بر منابع طبیعی را مورد بررسی قرار داده اند که در زیر به پاره ای از آنها اشاره می شود.
رزاقی - - 1378 به نقش و تاثیر آموزش های ترویجی با تاکید بر آموزش های عملی در حفظ، احیاء و توسعه منابع طبیعی تجدید شونده اذعان دارند. عثمان پور - - 1385 معتقد به تاثیر عوامل فردی نظیر سطح تحصیلات، رشته تحصیلی، محل اشتغال، موقعیت محل خدمت، وضعیت تاهل، منابع تامین درآمد، میزان علاقه، تعداد افراد خانواده، نوع شغل و سن در حفظ، احیاء و توسعه منابع طبیعی تجدید شونده می باشند.
خلیقی و قاسمی، - 1384ا - ز دید اقتصادی موضوع را مورد بررسی قرارداده و به عواملی چون درآمد، میزان زمین آبی و دیم، داشتن وسایل نقلیه، تعداد دام و اعطاء تسهیلات بانکی اشاره نموده اند.
