بخشی از مقاله
چکیده
آنغوزه با نام علمی Ferula assafoetida یکی از گیاهان دارویی موثر میباشد.از نظر علوفه ای و نیز جلوگیری از فرسایش خاک حا ئز اهمیت است . از آنجایی که بذرهای آنغوزه حالت خفتگی دارند، بازسازی گسترده های طبیعی این گیاه مستلزم یافتن شبوه هایی برای شکست خواب بذر آن است. - ISTA 1993 - یکی از مشکلاتی که اغلب،کشت گیاهان خانواده چتریان با آن مواجه است، جوانه زنی اندک به دلیل خواب بذر است.
به منظور شکستن خواب بذر این گیاه ازمایشی با 24 تیمار در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند، اجرا گردید. تیمارها شامل سرمادهی مرطوب به مدت 6 و 8 هفته در دمای +5 درجه سانتی گراد و تیمار هورمونی اسید جیبرلیک در سه سطح - 0، خشک، 50 و 100 میلی گرم بر لیتر - و تیمارهای توأم سرمادهی و هورمونی بودند. تیمار سرمادهی مرطوب توأم با اسید جیبرلیک تأثیر قابل توجهی در شکست خواب بذر آنغوزه داشت.
مقدمه
آنغوزه با نام علمی - Ferula assafoetide - متلق به خانواده چتریان است و از جمله گیاهان مرتعی است که از زمان های قدیم در طب سنتی کاربرد داشته است، و از عصاره آن برای درمان بیمای های مختلف مانند مسکن، انگل کش، اشتها آور، نیروبخش، جلوگیری از امراض روده ای استفاده شده است. همچنین برای گردش خون، کاهش فشار خون و رقیق کردن خون مفید است و اثر جزئی روی تقویت قلب دارد
همچنین آنغوزه از گیاهان مهم دارویی ایران می باشدکه به علت مشکلات اساسی در جوانه زنی و وجود خواب، کشت این گیاه محدود است. مهمترین رویشگاههای این گیاه استان های سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمان، فارس، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، هرمزگان، یزد، کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر می باشند
توقف جوانه زنی بذرهای سالم و زنده حتی اگر در شرایط محیطی مناسب از قبیل نور، اکسیژن و آب قرار گیرند را خفتگی یا خواب بذر می گویند
خواب بذر در شرایط نامساعد محیطی برای گیاه مفید است زیرا بذر غیرفعال است و در نتیجه بسیاری از تنشهای محیطی و شرایط نامناسب اقلیمی را بهتر تحمل کرده که باعث میشود تداوم نسل و بقای گونه گیاهی تضمین شود
خواب بذر یکی از مهمترین قابلیت های سازگاری گیاه است که از علل تأخیر جوانه زنی تا ورود به فصل مناسب رشد است. خواب بذر یکی از رفتارهای پیچیده است که بوسیله ی فاکتورهای ژنتیکی و تأثیرات محیطی قابل توجه، تعیین می شود همچنین نقش هورمون های گیاهی اسید آبسیزیک و جیبرلیک اسید در روابط بین خواب و جوانه زنی در طولانی مدت مشخص شده است
خواب اولیه بذور به دو گروه درونی و بیرونی تقسیم می شود یکی از انواع خواب اولیه درونی، خواب فیزیولوژیکی است. بذور دارای این نوع خواب اغلب برای برطرف شدن خواب به یک دوره سرما نیاز دارند
در گزارشهای متعددی بیان شده که انواع گونه های Erythronium و Osmorhiza از تیره چتریان دارای خواب فیزیولوژیکی می باشند که با اعمال دوره های سرمادهی مختلف خواب انها شکسته شده است
به نظر میرسد که سرمادهی منجر به ایجاد تغییراتی در تعادل مواد بازدارنده و محرک جوانه زنی در برخی گونه ها شده و بدین صورت باعث شکستن خواب بذر می شود
یکی از پیشرفت های اخیر در زمینه کشاورزی افزایش تولید محصولات زراعی با استفاده از تنظیم کنندگان رشد است مطالعات بر روی گیاهان زراعی مختلف نشان داده است که بکارگیری جیبرلیک اسید می تواند بهره وری را در فرآیندهای فیزیولوژیک حیاتی افزایش دهد . کلیه فرآیندهای مرتبط با رشد، نمو و متابولیسم در گیاهان به نوعی توسط هورمون ها کنترل می شود
یکی از این هورمون ها اسید جیبرلیک اسید که نقش مهمی در جوانه زنی بذر دارد و با تحریک تجزیه ذخایر غذایی بذر - گریپسون، - 2001 و جایگزینی نیاز سرمایی بذر - ماکچای و همکاران، - 2001 در جوانه زنی بذر های دارای خواب نقش عمده دارد
جیبرلین ها گروهی از تنظیم کننده های رشد گیاهی می باشند که به دسته بزرگی از مواد طبیعی به نام ترپنوئید ها تعلق دارند. تاکنون بیشتر از 125 نوع جیبرلین شناسایی شده است و مهمترین اثر این هورمون در گیاهان طویل کردن ساقه های سالم در گیاهان پاکوتاه است .محل عمل جیبرلین ها آندوسپرم و جنین است. به نظر می رسد که شروع خواب جنین با افزایش غلظت و تجمع بازدارنده های رشد و شکستن خواب با افزایش غلظت هورمون های محرک جوانه زنی - عمدتاَ جیبرلیک اسید - و تغییر در تعادل تنظیم کننده های رشد همبستگی دارد
با توجه به اینکه تکثیر گیاه آنغوزه در عرصه های طبیعی توسط بذر انجام می گیرد و همچنین با در نظر گرفتن خواب عمیقی که بذور خانواده چتریان دارند - ISTA، - 1985، ضروری است تا روش های مختلف شکست خواب بذر این گیاه مورد بررسی قرار بگیرد.در این تحقیق اثر سرمادهی مرطوب و اسید جیبرلیک و تأثیر توآم آنها در شکست خواب بذر آنغوزه مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش
این تحقیق در آزمایشگاه تکنولوژی بذردانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند ، با هدف تعین روش های مناسب و کاربردی جهت شکستن خواب بذر آنغوزه در قالب طرح کاملأ تصادفی با 24 تیمار و 3 تکرار اجرا شد. بذور آنغوزه از سازمان منابع طبیعی بیرجند تهیه گردید و تا شروع آزمایش در دمای اتاق نگهداری شدند. بذور با هیپوکلریت سدیم 5 درصد به مدت زمان 2 دقیقه ضدعفونی شدند. سپس بذور با آب مقطر شستشو شدند.
پیش تیمار با اسید جیبرلیک
از جیبرلیک اسید ساخت شرکت مرک آلمان استفاده شد. پیش تیمار بذور آنغوزه با اسید جیبرلیک در 2 سطح 50 و100 میلی گرم بر لیتر به همراه شاهد هیدروپرایم - قرارگیری بذور در آب مقطر و بدون اسید جیبرلیک - ، و همپنین بذور خشک که بدون قراگیری در آب مقطر و اسید جیبرلیک مورد استفاده قرار گرفتند. جهت پیش تیمار، بذور به مدت 10 ساعت و در دمای 25 درجه سانتی گراد به صورت غوطه ور در غلظت های مختلف اسید جیبرلیک قرار گرفتند.
پس از اتمام مدت زمان پرایمینگ، ابتدا بذور با هیپوکلریت سدیم 5 درصد به مدت 2 دقیقه ضدعفونی شدند. تعداد مشخصی از بذور تیمار شده با اسید جیبرلیک با غلظت های مختلف برای آزمون جوانه زنی جدا شد .برای این آزمون بذور داخل پتری دیش هایی به قطر 10 سانتی متر قرار گرفتند که حاوی دو لایه کاغذ صافی و 5 میلی لیتر آب مقطر بودند. برای جلوگیری از تیخیر آب و ورود آلودگی ، درب پتری دیش ها با پارافیلم بسته شدو در انکوباتور در دماهای 25 و 15 درجه سانتی گراد به صورت مجزا قرار داده شدند.
سرمادهی مرطوب
در این تیمار بذرها به مدت زمان های2 ،4و6 هفته در یخچال در دمای 5 درجه سانتی گراد نهگداری شدند. به این صورت که تعداد مشخصی از بذوری که با 3 سطح اسید جیبرلیک پیش تیمار شده بودند
