بخشی از مقاله
چکیده
گیاه تاتوره - Datura stramonium L. - از جمله گیاهان علفهرز داری خواب میباشد که با قرار گرفتن در شرایط مساعد جوانهزنی درصد ناچیزی از بذور جوانه میزنند و مشکلاتی را درکنترل علفهزر ایجاد میکنند. در این تحقیق با استفاده از سدیم هیدروکسید در غلظتها و زمانهای مختلف به منظورشکست خواب آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل نگهداری بذور به مدت زمان 15، 25، 45، 75، 85، 105 دقیقه در محلول سدیم هیدروکسید با چهار غلظت 10 ، 20، 30، 40 درصد بود. نتایج نشان داد استفاده از غلظت 30 و 20 درصد سدیم هیدروکسید به ترتیب با مدت زمان 105 و 75 دقیقه، بهترین نتیجه در درصد و ضریب سرعت جوانهزنی و طول ساقهچه و ریشهچه بدست آمد. بالاترین درصد و ضریب سرعت جوانهزنی و طول ساقهچه و ریشهچه به ترتیب برابر 85.33 درصد، 0.17، 2.49 سانتی متر و 8.12 سانتی متر بودند.
-1 مقدمه
تاتوره با نام علمی - Datura stramonium L. - ، یکساله و متعلق به خانواده سیب زمینی - Solanaceae - میباشد که بهوسیله بذر تکثیر مییابد. تاتوره بومی هندوستان و سواحل دریای خزر است ولی در حال حاضر در استانهای آذربایجانغربی، آذربایجانشرقی، اراک، تهران، چهارمحال و بختیاری، کرج، گیلان، مازندران سیستان بلوچستان به صورت خودرو میروید و بخصوص در اطراف ارومیه به وفور یافت می شود - کریمی، . - 1374 ارتفاع این گیاه متفاوت است و بسته به شرایط زیست محیطی محل رویش بستگی دارد و بین 30 تا 130 سانتی متر متغیر است و در مناطق مرطوب به 200 سانتیمتر میرسد. ریشه مستقیم، طول 10 تا 25 سانتیمتر و دارای انشعابهای فراوانی بوده و رنگ آن سفید است.
برگها طویل به طول 10 تا 15 سانتیمتر و به پهنای 8 تا 10 سانتیمتر و فاقد کرک هستند. رنگ برگها سبز روشن و اطراف آن بریدگیهای کم و بیش عمیق وجود دارد. گل سفید رنگ و دارای پنج دندانه است. میوه از نوع کپسول، گوشتی و حجرهدار و سطح خارجی آن دارای برجستگی است. میوه به طول 4 تا 4/5 سانتی متر و به پهنای 2/5 تا 4 سانتی متر و کم و بیش تخم مرغی شکل یا کروی است. داخل میوه، تعداد زیادی دانههای لوبیایی شکل به قطر 3 میلیمتر وجود دارد. وزن هزار دانه 7 تا 10 گرم است.
پیکر این گیاه سمی و دارای بوی نامطبوع است که به خاطر وجود آلکالوئیدهای مختلف است - میرحیدر، . - 1375 تاتوره علف هرز مشکلآفرین در مزارع گیاهان صنعتی و حبوبات محسوب میباشد - رستگار، . - 1375 عدم جوانهزنی همزمان بذر علفهایهرز بهعلت خواب در مزارع مشکلات عدیدهای در کنترل آنها ایجاد می کند - نوجوان، . - 1380 تاتوره دارای بذرهای در حال خواب است، یعنی برخی از بذرهای آن علیرغم اینکه رسیده، سالم و برخوردار از قوه نامیه بوده و در شرایط مناسب جوانهزدن قرار میگیرند، جوانه نمیزنند و بنابرابن دارای خواب میباشند.
به طور کلی انواع خواب بذر شامل فیزیکی - پوسته بذر - ، مکانیکی - پوسته سخت بذر - و شیمیایی است. خواب فیزیکی به علت پوسته بذر به وجود میآید که نسبت به آب نفوذناپذیر می شوند . در طبیعت پوسته بذر توسط میکروارگانیسمها، عبور از دستگاه گوارش پرندگان و حیوانات یا به وسیله فرسایش مکانیکی با یخ و آب شدن متناوب و در برخی گونهها توسط آتش، نرم و قابل نفوذ میشوند. خواب مکانیکی به وسیله ساختارهای احاطهکننده بذر که بسیار قوی بوده و اجازه گسترش جنین را حتی در صورت نفوذ آب نمیدهند، به وجود میآید.
خواب شیمیایی توسط بازدارندههای جوانهزنی که طی تکامل بذر و میوه در پوسته آنها جمع میشوند ایجاد میشود که به وسیله آبشویی طولانی بذر، برداشتن پوسته بذر و یا هر دو روش از بین میرود - خوشخوی، . - 1370 انجمن متخصصین رسمی تجزیه بذر و انجمن بین المللی آزمون بذر روشهای مختلفی را جهت شکستن خواب و تحریک جوانهزنی بذر گیاهان پیشنهاد کردهاند. از مهمترین این روشها میتوان استراتیفیکاسیون، خراشدهی - مکانیکی و شیمیایی - ، استفاده از محلولهای مختلف تحریککننده جوانهزنی - جیبرلین، نیترات پتاسیم، تیوره و... - ، تناوب نوری، دمایی و غیره را اشاره نمود . - ISTA, 1996 -
نتایج آزمایش محمود زاده و همکاران - 1384 - روی تاتوره نشان داد که کشت جنین بهعنوان مؤثرترین تیمار باعث افزایش جوانهزنی تا 100 درصد شد و همین طور نشاندهنده تاثیر مثبت جیبرلین در برطرف کردن خواب تاتوره بود ولی ترکیبات دیگر مانند نیترات پتاسیم، سدیم آزاید، اسید سولفوریک و آب جوش تاثیری بر جوانهزنی بذور تاتوره نداشتند و در برخی موارد باعث بازدارندگی نیز گردیدند. در تحقیق حاضر تأثیر ماده شیمیایی سدیم هیدروکسید،بهمنظور یافتن روشی مؤثر بر شکست خواب بذرهای گیاه تاتوره و تحریک جوانهزنی آن مورد ارزیابی قرار گرفت.
-2 مواد و روشها
بذر علفهرز تاتوره در پاییز 1392 از مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس برداشت شد. با انجام آزمایش اولیه معلوم گردید که بذر تاتوره دارای خواب اولیه بوده و در شرایط معمولی قادر به جوانهزنی نیست. در این آزمایش بذرها در شرایط آزمایشگاهی 20 - درجه سانتیگراد و رطوبت کافی - 10 درصد جوانهزنی داشتند. در تمام آزمایش ها جهت دقت بیشتر و به حداقل رساندن خطا تا حد ممکن بذرهایی انتخاب شدند که از نظر اندازه و قدرت رشد یکنواخت بهنظر میرسیدندجهت. رفع خواب بذر تاتوره آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد تیمارها شامل نگهداری بذور به مدت زمان 15، 25، 45، 75 ، 85، 105 دقیقه در محلول سدیم هیدروکسید با چهار غلظت 10، 20، 30، 40 درصد بودند.
بعد از غوطه وری بذور در محلول سدیم هیدروکسید در مدت زمانهای مشخص بذور چندین بار با آب مقطر شستشو و سپس در پتریدیشهایی به قطر 9 سانتی متر قرار داده شد. پتری دیش ها به دستگاه انکوباتور با شرایط 12 ساعت روشنایی و دمای 25 درجه سلسیوس و 12 ساعت تاریکی و دمای 20 درجه سلسیوس منتقل و به مدت 14 روز در آن نگهداری شدند. شمارش روزانه بذور جوانه زده به منظور تعیین درصد و ضریب سرعت جوانهزنی انجام شد بذور با ریشهچه بزرگتر ار 2 میلیمتر به عنوان بذور جوانهزده تلقی شدند.
در پایان آزمایش جوانهزنی تعداد 10 گیاهچه به صورت تصادفی انتخاب و طول ریشهچه و ساقهچه با خطکش اندازهگیری شد. دادههای حاصل از نمونهبرداری برای سهولت در محاسبات آماری در برنامه Excel وارد شدند. تبدیل داده ها با استفاده از ضریب لامبدا حاصل از آزمون Box-cox انجام شد. از روش مدل خطی تعمیم یافته - GLM - برای تجزیه واریانس - ANOVA - دادهها در نرمافزار آماری SAS استفاده شد. مقایسه میانگینهای صفات مورد بررسی بهروش آزمون حداقل تفاوت معنیدار - LSD - انجام شد.
