بخشی از مقاله
چکیده
خواب بذر یکی از موانع مهم در جوانهزنی بذور گیاهان دارویی است. به منظور شکستن خواب و افزایش جوانهزنی بذر گیاه دارویی کهورك، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی و در 3 تکرار در آزمایشگاه باغبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران انجام شد. اثر تیمارهاي هیدروپرایمینگ، خراش مکانیکی با کاغذ سمباده، خراش مکانیکی به همراه جیبرلیکاسید و نیتراتپتاسیم، خراش شیمیایی با اسید سولفوریک 96 درصد به مدت 30 دقیقه، خراش شیمیایی به همراه جیبرلیکاسید و نیتراتپتاسیم بر صفات جوانهزنی نظیر درصد جوانهزنی، ارتفاع کل گیاهچه، ضریب آلومتریک طولی، میانگین مدت زمان جوانهزنی 1 - نق - و محتوي نسبی آب برگ - هحل - مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که براي شکست خواب بذر کهورك و حصول حداکثر جوانهزنی 98 - درصد - تیمار اسید سولفوریک 96 درصد به مدت 30 دقیقه بدون هیچگونه تسریع کنندهاي میتواند موثر واقع شود. علاوه بر این، این تیمار باعث افزایش محتوي نسبی آب برگها شد. بین تیمارهاي خراشدهی در میانگین مدت زمان جوانهزنی بذور تفاوت معنیداري نبود. بیشترین ارتفاع گیاهچه در ترکیب تیماري خراش شیمیایی و جیبرلیک اسید مشاهده شد.
مقدمه
گیاه جغجغه یا کهورك که در ایران جهت التیام زخم در میان عوام به خصوص در منطقه سیستان و بلوچستان کاربرد دارد، از خانواده هککپغطعأ؟کع و زیر خانواده کهک2طپکپعطق میباشد که بومی نواحی خشک و نیمه خشک آمریکا، آسیا و آفریقا است . - 1 - گیاهی چندساله و بوتهاي به ارتفاع حدود 30 تا 100 سانتیمتر و با ساقهاي کرکدار و خاردار است - 2 - و به دلیل سیستم عمیق ریشهاي و ساختار خاص ساقهها میتواند دماهاي بالا و زمینهاي کاملا شور را تحمل کند، در اراضی خشک براي مبارزه با بیابانزدایی سودمند است و میتوان گفت یکی از مهمترین گونههاي گیاهی به لحاظ اقتصادي و اکولوژیکی در جهان به شمار میآید . - 3 - علیرغم داشتن این مزایا به دلیل پوسته سخت جوانهزنی آن به سختی انجام میشود
. - 4 - جوانهزنی بذر یکی از مراحل حساس در استقرار دانه رست و تعیین موفقیتآمیز رشد و نمو گیاه در مراحل بعدي حیات آن میباشد . - 5 - جوانهزنی بذور علاوه بر شرایط محیطی مانند رطوبت، دما و اکسیژن تحت تاثیر عوامل داخلی مانند خواب و سختی پوسته بذر میباشد . - 6 - خواب بذر درحقیقت یک نوع سازگاري طبیعی به شرایط محیط می باشد که باعث میگردد گیاهان در شرایط طبیعی در زمانهاي مختلف ظاهر شده و در نتیجه شانس بیشتري براي ادامه نسل داشته باشند علاوه بر آن خواب بذر و عدم جوانهزنی آنها باعث ایجاد مشکلاتی در تحقیقات علوم گیاهی، تکثیر و حفاظت گیاهان میگردد.
بنابراین پژوهشگران تلاش میکنند تا با بررسی علل خواب بذرها، به روشهاي مناسب براي شکست خواب و افزایش درصد جوانهزنی بذرها دست یابند .
مواد و روشها
بذور آزمایش از مزرعه تحقیقاتی گیاهان دارویی دانشگاه شاهد با عرض جغرافیایی 34′ و 35 و طول جغرافیایی 8′ و 51 جمعآوري و پس از جدا کردن بذور سالم از غلافها با هیپوکلریت سدیم 10 درصد به مدت 10 دقیقه ضدعفونی شدند و سپس چند بار با آب مقطر شستشو داده شدند. سپس بذور درون 8 سطح پیش تیمار جوانهزنی شامل شاهد یا کنترل - غپه - ، هیدروپرایمینگ به مدت 24 ساعت y2 - د - ، خراش مکانیکی طرفین شکمی بذر - ق - ، خراش شیمیایی با اسید سولفوریک غلیظ 96 درصد به مدت 30 دقیقه - هح - ، نگهداري بذور در 500 میلیگرم در لیتر جیبرلیک اسید به مدت 24 ساعت پس از اعمال تیمار خراش مکانیکی - صAنیق - ، نگهداري بذور در 500 میلیگرم در لیتر جیبرلیک اسید به مدت 24 ساعت پس از اعمال تیمار خراش شیمیایی - صAنیهح - ، نگهداري بذور در نیترات پتاسیم 0/4 درصد به مدت 24 ساعت پس از اعمال تیمار خراش مکانیکی - صقشلیق - ، نگهداري بذور در نیترات پتاسیم 0/4 درصد به مدت 24 ساعت پس از اعمال تیمار خراش شیمیایی - صقشلیهح - قرار گرفتند.
تمام تیمارها در دماي 20 درجه سانتیگراد قرار داشتند. سپس 30 عدد بذر در داخل هر پتري دیش به ابعاد 1/5×10 - سانتیمتر - و روي کاغذ صافی واتمن شماره 1 قرار گرفتند و به هر پتري دیش آب مقطر - درمجموع 10 میلی لیتر - افزوده و به منظور کاهش میزان تبخیر آب، دور پتريها با پارافیلم بسته شد. شمارش روزانه بذرهاي جوانهزده از روز دوم به صورت روزانه در ساعتی معین و به مدت 12 روز انجام گرفت. سپس پارامترهایی شامل درصد جوانهزنی، ارتفاع گیاهچه، ضریب آلومتریک طولی، میانگین مدت زمان جوانهزنی 11 - نق - و محتوي آب نسبی برگها 2 - هحل - اندازهگیري شد. تجزیهآماري با استفاده از نرمافزار حAح و مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی با آزمون غهطغأخ در سطح احتمال 1 درصد انجام گردید.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها نشان داد که تیمارهاي خراشدهی و تسریعکنندهها بر صفات مورد بررسی تاثیر معنیداري داشتند - جدول . - 1 همچنین بررسی مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین میزان جوانهزنی 98/3 - درصد - در تیمار خراش شیمیایی بدست آمد که با تیمارهاي شاهد، هیدروپرایمینگ و خراش مکانیکی تفاوت معنیداري داشت - شکل . - 1
مشابه این نتیجه در تحقیق مجاب و همکاران - 1394 - نیز مشاهده شد و بذوري که در معرض اسید سولفوریک غلیظ قرار گرفتند بیشترین جوانهزنی را در مقایسه با بذور شاهد داشتند همچنین مکی زاده و همکاران - 1385 - بیشترین جوانهزنی روناس را در تیمار اسیدسولفوریک 90 درصد یافتند که این نتایج حاکی از غلبه اسیدسولفوریک بر پوسته سخت بذور کهورك و در نتیجه افزایش جذب آب توسط بذر است. بیشترین ارتفاع گیاهچه - عط - 4/6 در تیمار خراش شیمیایی به همراه جیبرلیک اسید حاصل شد که با تیمار خراش شیمیایی بدون استفاده از تسریعکنندهها اختلاف معنیداري نداشت - شکل . - 2
در تحقیق پل و همکاران - 2011 - نیز بیشترین ارتفاع شاخهها در بذور داراي پوشش و همچنین بذور فاقد پوشش در تیمار اسیدسولفوریک مشاهده شد همچنین در تحقیق مجاب و همکاران - 1394 - بیشترین طول گیاهچه کهورك در تیمار اسیدسولفوریک بدست آمد که نتایج فوق گویاي تاثیر به سزاي خراش شیمیایی با اسید سولفوریک غلیظ بر رشد اولیه گیاهچه میباشد. ضریب آلومتریک طولی گیاهچه در تیمار خراش مکانیکی بیشترین مقدار - عط - 1/35 را دارا بود که با سایر تیمارها تفاوت معناداري را نشان داد - شکل . - 3 که این امر میتواند به دلیل خروج هرچه سریعتر وآسانتر ریشهچه و ساقهچه در اثر خراش مکانیکی پوسته سخت بذر باشد. محتوي نسبی آب برگها در تیمار خراش شیمیایی حداکثر میزان را نشان داد - شکل . - 4 در رابطه با میانگین مدت زمان جوانهزنی تیمار شاهد و هیدروپرایمینگ با سایر تیمارها تفاوت معنیداري داشتند ولی بین بقیه تیمارها با یکدیگر اختلاف معنیداري مشاهده نشد - شکل . - 5 در تحقیق زارع و همکاران - 2011 - نیز تیمارهاي خراشدهی مکانیکی و شیمیایی باعث کاهش میانگین مدت زمان جوانهزنی گونه هغهطzئپل شد که این امر لزوم خراشدهی را براي کاهش مدت زمان جوانهزنی در بذور سخت این خانواده نشان میدهد.
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مختلف کهورك تحت تاثیر سطوح مختلف پرایمینگ
شکل - 2 - اثر پرایمینگ بر ارتفاع کل گیاهچه کهورك شکل - 1 - اثر پرایمینگ بر درصد جوانهزنی بذور کهورك
شکل - 4 - اثر پرایمینگ بر محتوي نسبی آب برگها شکل - 3 - اثر پرایمینگ بر ضریب آلومتریک طولی گیاهچه کهورك
