بخشی از مقاله
چکیده
در شهرهای مختلف ایران بازارهای سرپوشیده و زیبایی وجود دارند که از یک سو محلی برای دادوستد کالاها هستند و از سوی دیگر یکی از جاذبههای گردشگری شهرها به شمار میروند. یکی از این شهرها ارومیه است. قدیمیترین بخش مجموعه بازار ارومیه مربوط به دوره سلجوقی و پیش از آن است اما عمده ساختار معماری مجموعه مربوط به دوره قاجار است.
مجموعه بازار ارومیه امروزه به واسطه تحولات شهرسازی جدید بافت یکپارچه و منسجم خود را از دست داده و در حال حاضر به قطعات کوچک و بزرگ متعددی تقسیم شده است. روش تحقیق در این مقاله اسنادی و میدانی بوده که بر مبنای شناسایی خطرات و تهدیدهای موجود با توجه ویژه به آتشسوزی و زلزله انجام شده است. در نهایت پس از شناسایی ضعفها و مشکلات ساختار موجود به ارائه راهکارها و پیشنادات در راستای مدیریت بحران پرداخته شده است.
مقدمه
گسترش شهر و شهرنشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای درحال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاریهای محیطی و اقتصادی بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقش ها و عملکرهای متعدد شده است. یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن دست به گریبان هستند، موضوع حوادث طبیعی و غیرمترقبه است. با توجه به ماهیت غیرمترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیمها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است.
این دانش به مجموعه فعالیتهایی اتلاق میشود که قبل، بعد و هنگام وقوع بحران کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیبپذیری انجام گیرد. این موضوع ارتباط خاصی با مباحث برنامهریزی شهری و مدیریت شهری و جغرافیا دارد. با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند فرم، بافت و ساخت شهر، کاربری اراضی شهری، شبکههای ارتباطی و زیرساختهای شهری و غیره میتوانیم تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی و غیرمترقبه را کاهش دهیم. از نظر احتمال وقوع این حوادث بویژه آتشسوزی و زلزله، که میتواند موجب خسارت های جانی و مالی فراوان گردد، گسترههای شهری نیز همواره تجربه تلخی از بروز اینگونه بلایا داشتهاند و به نظر میرسد انجام برنامهریزی خاص جهت ایمنسازی هرچه بیشتر فضاهای شهری ضرورت دارد.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله اسنادی و میدانی بوده که بر مبنای شناسایی خطرات و تهدیدهای موجود با توجه ویژه به آتش-سوزی و زلزله انجام شده است.
-3 کلیات تحقیق
-1-3 مدیریت
صاحبنظران، مدیریت را هنر انجام امور بوسیله دیگران توصیف کرده و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تأکید می-کنند. گروهی دیگر مدیریت را در قالب انجام وظایفی چون برنامهریزی، سازماندهی، هماهنگی و ... بیان نمودهاند. بعضی هم مدیریت را اینگونه تعریف کردهاند: مدیریت را میتوان علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن، رهبری و کنترل فعالیتهای دسته جمعی، برای نیل به هدفهای مطلوب با حداکثر کارآیی تعریف کرد. - شادیطلب، - 66 :1371 بطورکلی مدیریت عبارتند از حداکثر استفاده مطلوب از منابع موجود - نیروی انسانی، امکانات مالی و امکانات فیزیکی - از طریق اعمال اصول یا نظام مدیریت - برنامه-ریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری، نظارت و کنترل و هماهنگی - برای رسیدن به هدفی خاص.
-2-3 بحران
بحران عبارت است از عدم انطباق بین نیازها و منابع، بدین معنی که در شرایط عادی، توازن بین نیازهای جامعه از یک طرف و توانمندیها و منابع موجود از طرف دیگر برقرار است. با بروز شرایط بحرانی که میتواند نتیجه بروز هر اتفاق غیرعادی و پیش-بینی نشده طبیعی و غیرطبیعی همچون زلزله، سیل، طوفانهای بزرگ و جنگ و ... باشد، به دلیل شرایط خاصی که بر جامعه تحمیل میشود، دیگر شاهد توازن بین نیازها و منابع نخواهیم بود.
بحران در حقیقت یک فشارزایی روانی اجتماعی بزرگ و ویژه است که باعث در هم شکسته شدن انگارههای متعارف زندگی و واکنشهای اجتماعی میشود و با آسیبهای جانی و مالی،تهدیدها، خطرها و نیازهای تازهای به وجود میآورد. در نتیجه میتوان بحران را اینگونه تعریف کرد: حادثهای که به طور طبیعی و یا توسط بشر به طور ناگهانی و یا به صورت فزاینده به وجود میآید و سختی و مشقت به جامعه انسانی به گونهای تحمیل نماید که جهت بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق العاده باشد.
مفهوم بحران میتواند به معنای انحراف از وضعیت تعادل عمومی رابطه سازمان با محیط یا تعریفی از خصوصیت محیطی باشد که سازمان مجبور است به صورت مستمر از آن اگاهی داشته باشد. در هر یک از این دو نگرش، انجام مسائل بحران در یک دیدگاه مدیریت استراتژیک به بهترین وجه قابل درک است.
لاری اسمیت رئیس مؤسسه بحران واژه بحران را به این صورت تعریف میکند: یک اغتشاش عمده در سازمان که دارای پوشش خبری گستردهای شده و کنجکاوی مردم درباره این موضوع بر فعالیتهای عادی سازمان اثر میگذارد و میتواند اثر سیاسی، قانونی، مالی و دولتی بر سازمان بگذارد. یک بحران سازمانی فقط یک فاجعه مانند یک رکود اقتصادی، سقوط یک هواپیما و یا محدود کردن شرکتهایی نیست که باعث تلفات عظیم و یا خسارات شدید محیطی میشوند بلکه میتواند دارای شکلهای متنوعی مانند بدنام شدن محصول، مخدوش شدن خدمات پشتیبانی کننده، تحریم کردن محصولات، اعتصاب، شایعات هستهای جنجالآمیز، دزدیده شدن، رشوهدهی و رشوهخواری، درگیری خصومتآمیز، بلایای طبیعی در جهت انهدام محصولات، خراب شدن سیستم اطلاعات سازمانی و یا سیستم اطلاعات شرکتهای مادر است
-3-3 مدیریت بحران
مدیریت بحران اصطلاحی است که تمامی جنبههای برنامهریزی برای بحران مشتمل بر فعالیتهای قبل و بعد از بحران را دربر میگیرد. همچنین این اصطلاح به مدیریت هر دو جنبه مخاطرات و پیامدهای بحران نیز میپردازد.مدیریت بحران دارای چهار رکن اصلی شامل کاهش خسارتها، آمادگی، واکنش و بازسازی و عادیسازی است.
مدیریت بحران در واقع عبارت است از ایجاد آمادگی و فراهم کردن تمهیدات و تدارکات لازم برای رویارویی با بحران و یا به حداقل رساندن آثار تخریبی آن.
مدیریت بحران فرآیندی است برای پیشگیری از بحران و یا به حداقل رساندن اثرات آن به هنگام وقوع برای انجام
این فرآیند باید بدترین وضعیتها را برنامهریزی و سپس روشهایی را برای اداره و حل آن جستجو کرد. اگر مدیریت بحران را برنامهریزی برای کنترل بحران تعریف کنیم در آن صورت چهار مرحله را برای برنامهریزی برای کنترل بحران باید به انجام رساند. نخست باید پدیدههای ناگوار پیشبینی شوند، سپس باید برنامههای اقتضایی تنظیم گردند، پس از آن باید تیمهای مدیریت بحران تشکیل و آموزش داده شده و سازماندهی گردند و سرانجام باید برای تکمیل برنامهها، آنها را به صورت آزمایشی و با تمرین عملی به اجرا در آورد. مدیریت بحران عملی است کاربردی که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحرانهای پیشین و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که به وسیله آنها بتوان از وقوع فجایع پیشگیری نمود و یا برای مقابله با آنها آماده شد.
-4-3 فرآیند مدیریت بحران
مدیریت بحران به عنوان فرآیندی نظام یافته تعریف میشود که طی این فرآیند سازمان تلاش میکند بحرانهای بالقوه را شناسایی و پیشبینی کند سپس در مقابل آنها اقدامات پیشگیرانه انجام دهد تا اثر آن را به حداقل برساند. برخی از ویژگیهای مدیریت بحران عبارتند از:
- زمینههای مشارکت مردم را در آمادگی و مقابله با بحران و کاهش اثرات بلایای طبیعی فراهم میآورد؛
- به نیاز آسیبدیدهگان واقف میشود؛
- مدیریت مستقل و پرداختن به عملیات امدادرسانی جدید را تشویق میکند
