بخشی از مقاله
چکیده
تأملی در دانش معماری و روش های به کار رفته در گذشته، پرسش های بسیاری را درباره کاربرد هندسه و ریاضیات، تناسبات، چگونگی اجرای طرح و نقشه و مراحل اجرایی و بالاخره قیود و محدودیت های معمار، با در نظر گرفتن مصالح و نوع ساختمان، مطرح می کند. از دیرباز تناسبات در معماری ایرانی نقش بسزایی داشته که حتی می توان آن را در برخی از معماری ها رکن و پایه دانست."
استفاده از ریاضیات و هندسه برای ایجاد تناسبات و هماهنگی در بنا یکی از کارهایی بود که معماران گذشته در پی تلاش های فراوان بدان دست یافتند" - مقاله هندسه تناسبات و پیمون در معماری ایرانی - . این علوم به همراه علوم نظری دیگر از جمله زیبایی شناسی، ایستایی و غیره، وسیله هایی برای خلق آثار ماندگار در ایران بودند. بازار بزرگ تبریز در کنار دیگر بازار ها، نمایانگر شکوه و عظمت معماری ایران در دوره های اسلامی است که علاوه بر پایگاه اقتصادی و فرهنگی در جامعه، این بازار از لحاظ ویژگی معماری نیز حائز اهمیت است.
بر این اساس، در این پژوهش سعی بر این است که با رویکرد تحلیل و بررسی تناسبات هندسی، بکارگیری این تناسبات، بر معماری مجموعه ارسن بازار تبریز نشان داده شود. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات از منابع اینترنتی، مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی بهره گرفته شده است. در پایان این پژوهش، تناسبات عدد طلائی بر معماری و پلان عناصر فضایی- کالبدی بازار بزرگ تبریز به طور دقیق مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج، نشان دهنده آن است که این بنا با توجه به سیستم تناسبات عدد طلایی و مقدار عدد فی آن، تناقض دارد و بنا بر پایه آن ساخته نشده است.
مقدمه
از آنجا که بازارهای مربوط به تمدن و فرهنگ اسلامی، به ویژه بازارهای ایران، به دلایل خاصی دارای انسجام و نظم بیشتر و در شمار عناصر اساسی بافت شهری اند و و در تعامل کامل با دیگر عناصر بافت شهر قرار دارند، بررسی چگونگی شکل گیری آنها و نیز سازمان یافتنشان در گستره کهن شهری، حائز اهمیت است. "بررسی پیشینه و وضعیت کنونی بازار بزرگ تبریز به عنوان یکی از عناصر استخوان بندی اصلی شهر تبریز است"
- بازار بزرگ تبریز و بازارچه های پیرامونی آن، - 12: 1392 صرف نظر از وجه اقتصادی بازار که ستون فقرات آن را تشکیل می دهد؛ وجوه فرهنگی، تعلیمی و تربیتی، سیاسی، اجتماعی و مردم شناختی و حتی مسائل مربوط به تاریخ و جغرافیا و بوم شناسی و ریخت شناسی در بازار به گونه ای چشمگیر حضور دارند.
بازار تاریخی تبریز مجموعه متنوعی از انواع سبک های بازارسازی را داراست و اسلوب و جزئیات معماری ایرانی- اسلامی را تمام و کمال با خود همراه دارد. آنچه در این بازار شایان توجه است، پیوند لطیف، موزون و بخردانه مجموعه های یک زندگی اجتماعی مانند حمام، مسجد و غیره با محیط تجارت است. هر یک از فضاهای کالبدی بازار بنابر چگونگی شکل، فرم، ساختار و موقعیت جاگیری خود در سلسله مراتب حرکتی بازار، دارای کارکرد اقتصادی ویژه است.
نسبت طلایی یک نسبت ریاضی است که در طبیعت به وفور یافت میشود. از آنجایی که این نسبت در طبیعت بسیار رایج است، زمانی که چشم ما اثر و طراحی را که در آن نسبت طلایی بکار برده شده میبیند، ناخودآگاه بیشتر جذب میشود. این نسبت به نامهای میانگین طلایی، قطعه طلایی و حرف یونانی فی نیز شناخته میشود. "تناسب مجموعهای از نسبتهاست. نسبت، مقایسه دو کیفیت یا کمیت نظیر اندازه یا مقدار است و از این رو، نسبتها نشان دهنده واحدی از یک اختلاف یا تفاوت تلقی میشوند
معماران با استفاده از پیمون به عنوان اندازه و معیار، اجزاء و اندام های بنا را به یکدیگر پیوند داده و بدین شکل استفاده از ایجاد تناسبات نیکو بین اجزای بنا در خلق اثر هماهنگ و متناسب موفق بوده است که خود عاملی برای ایجاد هماهنگی بین محیط زیست و مسائل فرهنگی، اقلیمی و اقتصادی محسوب می شد.
روش تحقیق
در مسیر فرایند ارائه مقاله، ابتداییترین مرحله، شناخت تبریز و تناسبات عدد طلایی و چگونگی عوامل مؤثر در بهرهگیری از این تناسبات در ارسن های بازار سنتی می باشد. در این مرحله، از مطالعات کتابخانهای و اینترنتی و مقالات مرتبط با موضوع بهره گرفته شده است. در مرحله دوم با جمعبندی یافتههای بخش شناخت، به تحلیل مطالعات اولیه پرداخته خواهد شد. این پژوهش تحلیل و بررسی تناسبات عدد طلایی در پلان مجموعه ارسن بازار سنتی شهر تبریز را مورد بررسی قرار داده است. در ادامه با جستجو در کتب و مقالات مرتبط، استفاده از تناسبات عدد طلایی و نقش آن بر چگونگی ترسیمات پلان، نما و برش بنا، تحلیل نموده و تطابق آن را با تناسبات عدد طلایی ارائه میدهد.
هدف تحقیق
هدف پژوهش حاضر، شناسایی بازار بزرگ تبریز که به عنوان یکی از مهم ترین ارکان فضای شهری تبریز در دویست سال گذشته است . بررسی نقش بازار در در طول تاریخ این شهر و تأثیر و تأثر این دو بر هم و تأثیرپذیری ویژه بازار از روند تاریخی شهر تبریز مهم است. از سوی دیگر بازار به عنوان محیطی فرهنگی همواره مورد توجه بوده است. علاوه بر این، بررسی و تحلیل وجود تناسب عدد طلایی بر روی نقشه های مجموعه سرای امیر و تیمجه بازار تبریز، از دیگر اهداف پژوهش حاضر است.
.1 تبریز
:1-1 تاریخچه
"تبریز در جلگه رسوبی و حاصلخیزی قرار دارد که از دیرباز معبر کسانی بود که از آسیای صغیر و اروپا و قفقاز به سوی ایران و چین و .. عبور می کردند و این راه و گذرگاه بسیار مهم، نشانگر ارزش بسیار قدیمی و دیرپا در تاریخ است"
شمال شهر تبریز سراسر کوهستان های قرمزفام و ده های عمیق پر کرده که مشکلات در سیر و سفر به دنبال داشت و جنوب تبریز را هم کوهستان های سرد و یخبندان سهند فرا گرفته که مشکلات دسترسی به امکانات رفاهی به وجود می آورد، که با پیشرفت تکنولوژی، تبریز تنها جاده عبوری و ترانزیتی بوده است. تبریز از آغاز تمدن و تاریخ انسانها وجود داشته است.
نام این شهر که در معجم یاقوت - ج1، ص - 822 آمده، تبریز تلفظ می شده است و یاقوت در این تسمیه به ابی زکریای تبریزی استناد می کند. "تبریز در زبان فارسی معنی »تب ریز« و »تب پنهان کن« است. بانی تبریز خسرو ارشاکی، حکمران ارمنی است و آن را برای انتقام از نخستین پادشاه ایرانی، بنا نهاد"
:1-2 موقعیت جغرافیایی
تبریز در مغرب استان آذربایجان شرقی واقع است. بزرگ ترین شهر شمال غرب ایران و قطب بازرگانی، صنعتی، سیاسی، اداری، فرهنگی، نظامی و کانون ارتباطی شمال غرب ایران است. این شهر در منطقه ای نیمه کوهستانی- نیمه جلگه ای واقع شده که ساختمان آن بر اثر چین خوردگی ها و پیشروی و پسروی دریاچه وسیع پدید آمده است. بارزترین پدیده زمین ساختی آذربایجان، گسل است که از شمال شهر تبریز می گذرد. "وجود چشمه های آب معدنی و گرم را در شهر تبریز و پیرامون آن، علت پیدایش شهر تبریز دانسته اند
ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه تبریز، بر آب و هوای آن تأثیر می گذارد که به سبب این موقعیت جغرافیایی، سردسیر است و آب و هوای استپی خشک با زمستان سرد بسیار برّی دارد. مینگین روزهای یخبندان در سال، 108/2 روز و بیشتر در اواخر پاییز تا پایان زمستان است.
تبریز دارای معادن سنگ ساختمانی، سنگ گچ، وکه معدنی، ذغال سنگ و خاک رس می باشد. پوشش گیاهی در تبریز به صورت مراتع ییلاقی - در دامنه کوهستانی سهند - و مراتع قشلاقی - اطراف دریاچه ارومیه - است.
:1-3 درجه حرارت
با توجه به تنوع شرایط طبیعی، اختلاف دما در طول سال زیاد است. حداقل متوسط درجه حرارت در دی و بهمن ماه 7/7 درجه زیر صفر و متوسط درجه حرارت در تیر و مرداد ماه 25 درجه بالای صفر است
