بخشی از مقاله
چکیده:
بازارهای سنتی جزعناصر باارزش شهرهای ایرانی –اسلامی هستند وبه عنوان کانون فعالیت های اجتماعی ،اقتصادی ،سیاسی استفاده می شده اند .اما الان فقط عملکرد اقتصادی دارند وبقیه ی عملکردهای آنها کمرنگ شده است وعلاوه بر عملکرد، کالبد آنها هم پس از خیابان کشی های دوره ی پهلوی دچار آسیب شده وبه دلیل بی توجه ای دچار فرسودگی شده اند .که بابررسی کالبد وتحولات درون آن در گذر زمان راهکارهایی برای باز آفرینی آن به منظور حفظ ارزش ها ومعاصر سازی آن مطابق بانیازهای امروزین داده شده است در این میان شهر سنندج با توجه به سابقه تاریخی فروان وفرهنگ غنی خود وباتوجه به اهمیت بازار آن به عنوان مهم ترین رکن شهرهای ایرانی –اسلامی ازاهمیت بالایی برخورداربوده است در این پژوهش هدف شناخت بهتر بازار های ایرانی اسلامی وشناخت تغییرات رخ داده در عملکرد وتجسم کالبدی آنهاست .
باتوجه به خصوصیات بازارسنتی سنندج مستطیل شکل بوده وبسیار شبیه میدان گنجعلی خان کرمان بوده است که پس از خیابان کشی دوره پهلوی کالبد آن به دونیم تبدیل شد .عرصه ای مناسب برای دستیابی به اهداف تحقیق شناخته شده وبررسی دقیق تر برروی آن صورت گرفته است.
-2مقدمه
بازارهای سنتی یکی از مهمترین فضاهای موجود در شهر ها از گذشته تا امروز است. امروزه وقتی سخن از بازار است ، فقط جنبه اقتصادی آن در ذهن تداعی می شود درحالی که در گذشته ، علاوه بر این ، نقش اجتماعی و شهری آن نیز اهمیت داشته است.
چرا که بازار در امتداد مهمترین معبر شهری شکل می گرفت و اصلی ترین راه شهری به شمار می رفت. به طور مستقیم و غیر مستقیم همه فعالیت های و فضاهای عمومی شهری ، با آن مرتبط بود ، از جمله می توان به مسجد جامع ، مدرسه علمیه و کاروانسرای شاه اشاره کرد که نوعی روحانیت و معنویت در فضای مادی و اشتغالات روزمره مردم را تجلی می کرد ؛ لذا بازار همواره محوری بی نظیر و یگانه در شهرها به شمار می آمد.
در ایران سابقه بازار ها به هزاره دوم و سوم ق.م میرسد که بقایای آنها از تمدن شوش و شهر سوخته سیستان باقی مانده است گرچه شکل معماری و روابط درون آن ها تغییر یافته اما همچنان به عنوان یکی از مهمترین و اثر گذارترین مکان ها در شهرها محسوب می شوند.
در دوره معاصر، رشد سریع شهرها ، شیوه های جدید خدمات رسانی شهری ، استفاده از خودرو و اهمیت یافتن دسترسی سریع و آسان موتوری ، نظام جدید تفکیک زمین و شکل گیری خیابان های مستقیم در بافت قدیمی شهر ، تغییر شیوه تولید و مصرف شهروندان و شکل گیری نماد های جدید کالبدی و تجاری شهری در کنار خیابان های جدید باعث شد ساختار بیش تر بازار ها دچار تحوّل و در موارد زیادی دچار رکود شود و این مرکز پویای شهری غالباً به فضای قدیمی و تاریخی و راکدبدل گردد. البته در مواردی در شهرهای بزرگ ، بازار توانسته است با ایجاد تحوّلاتی کالبدی در ساختار خود، تا حدّی نقش خود را حفظ و احیا نماید و در شرایط نوین اقتصادی شهر به ایفای نقش بپردازد
بازار سنندج نیز از قاعده فرسودگی های کالبدی و فرسایش مستثنا نبوده و نیاز است با ایجاد تحولات کالبدی در ساختار خود و بازآفرینی تا حدی نقش خود را حفظ و احیا نماید.
-3طرح مسئله:
مسئله ای که لزوم انجام تحقیق رابیان میدارد این است که بازار به عنوان قلب تپنده اقتصادی است .که علیرغم اهمیت آن طی دهه های گذشته دچار بی توجه ای وفرسودگی شده است. بازار سنندج برخلاف اکثر بازار ها که به صورت خطی هستند به شکل مستطیل مانند نقش جهان اصفهان وگنجعلی خان کرمان طراحی شده است اما بعد ازاحداث خیابان سیروس بازار در دوره ی قاجار به دوقسمت تقسیم شده است.باقرار گیری بازار در سطحی پایین تراز خیابان و همچنین مغازه های جدید ساخته شده تناسبی با راسته های قدیمی بازار ندارند وبدنه ی خیابان انقلاب نیز با عملکردهای متنوع وناهماهنگ از لحاظ شکلی بازار اصلی را پوشش داده ومنظر ان را از عابران مخفی میکننند که نشان دهنده ی کم توجه ای به بازار سنتی است .
بازار یکی از مهم ترین بخشهای تشکیل دهنده ی ساختار شهر ایرانی فرهنگی وتاریخی است اما امروزه در طی تحولات بیشمار بازار ها نمی توانند عملکرد قبلی خود را داشته باشند به همین دلیل لازم است که تحولات کالبدی آنها به طور کامل بررسی شود وبا استفاده از این بررسی از تضعیف بیشتر آن جلوگیری شود و وحتی چه بسا اندکی از نقش ها وکارکرد ها وخصوصیات موثر ومثبت گذشته ی آنها احیا شود در این پژوهش محقق سعی دارد با اراِئه ی راه حل هایی در جهت کنترل وکاستن از ابعاد منفی تغییرات ایجاد شده در بازار به بازآفرینی آن اقدام کند. که در جهت حفظ ارزش های تاریخی واجتماعی وفرهنگی وکالبدی به عنوان عنصر هویت بخش است.
-4اهداف تحقیق:
بازار در شهرهای اسلامی از اهمیت برخورداربوده است اما متاسفانه در سالهای اخیر مثل سابق اهمیت ندارد وبه سوی ضعف گرایش دارد در این میان شهر سنندج با توجه به سابقه تاریخی فروان وفرهنگ غنی خود وباتوجه به اهمیت بازار آن به عنوان مهم ترین ارکان شهرهای ایرانی وسپس ایرانی اسلامی بوده است ازاهمیت بالایی برخورداربوده است در این پژوهش هدف شناخت بهتر بازار های ایرانی اسلامی وشناخت تغییرات رخ داده در عملکرد وتجسم کالبدی آنهاست که باتوجه به خصوصیات بازار سنندج عرصه ای مناسب برای دستیابی به اهداف تحقیق شناخته شده وبررسی دقیق تر برروی آن صورت گرفته است.
-5 سوالات تحقیق وفرضیات:
:1-5سوالات:
-1چه تغییراتی در فعالیت ها وکالبد بازارهای ایرانی در گذر زمان اتفاق اقتاده وعلت آن چیست ؟
-2جایگاه بازار در شهر ایرانی اسلامی چگونه است؟
-3تغییرات کالبدی بازار سنندج در گذر زمان چگونه است؟ ودلایل آن چیست ؟
:2-5فرضیات:
-1بازار یکی از عناصر باارزش وبرجسته ساختار شهر های قدیمی است . در بازار مجموعه ای ارزشمند از فرم ها ،فضاها وعملکرد های متنوع دیده می شود که در پیوند تنگاتنگ با یک دیگر برای تامین دامنه ای از نیاز مندی های انسان به صورت یک واحد عمل می کند
-2بازار یکی از عناصر اصلی شهرهای ایرانی اسلامی در ادوار مختلف است که دارای نقشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی وفرهنگی و... بوده است
-3کالبد در طول زمان دچار تغییر وفرسودگیهایی شده است که به فراخور نیازهای زمان بوده است .
-4بازار سنندج هم با تغییراتی که با آن روبه رو شده به فراخور نیازهای زمان با ورود اتومبیل وخیابان های چلپایی بوده است که دچار تغییرات کالبدی شده است .
-6ضرورت تحقیق
الف - نتایج پژوهش پاسخگوی نیازهای زیر است:
باتوجه به ویژگی های ذکرشده برای بازار که درتعریف مسئله آمد واینکه بازارمهمترین فضای شهری وقلب تپنده ی اقتصادی وهویت بخش به شهر بنابر این ضرورت دستیابی به یک راه حل منطقی درمواجهه با فرسودگی که درکالبد وتغییراتی که بعد از خیابان کشی وبه دونیم تبدیل شدن بازار برای ارگانهای دخالت کننده ومجری احساس می شود.
ب - موسسات استفاده کننده از نتایج تحقیق:
کلیه موسساتی که در بافت های تاریخی شهری دخالت می کنند ومجری وتهیه کننده طرح های توسعه شهری از قبیل بهسازی ومرمت تفصیلی و...هستند مانند شهرداری ها وسازمان میراث فرهنگی وشرکت های عمران وبهسازی و...
-7سابقه ی علمی طرح وپژوهش انجام شده
کیومرث ایراندوست وآرمان بهمنی در مقاله ای تحت عنوان تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران - مطالعه ی موردی :بازار شهر کرمانشاه - که به بررسی تحولات صورت گرفته در ساختار وکالبد بازار شهر کرمانشاه ونیز عوامل موثر براین تحولات و روند آن را مورد بررسی قرار داده اند که نتیجه ی این مقاله نشان میدهد که علل اصلی این تحولات را می توان در دگرگونی شیوه های تولید ومصرف،نوسازی ونوگرایی معاصر ،ورود خودرو وخیابان کشی های جدید ،برنامه ریزی شهری جدید و تغییر در نقش وعملکرد شهر کرمانشاه جستجو کرد.
هوشمند علیزاده وسیروان لاهور پور در مقاله ی تحت عنوان شخصیت فضایی کالبدی هسته تاریخی شهرسنندج که در این مقاله ی ویژگی های تاریخی بافت مرکزی شهر سنندج راضمن ملاحضه ی این سوال کلیدی مورد توجه قرار می دهد که ویژگی های تاریخی معرف شخصیت فضایی –کلبدی بافت مرکزی شهر سنندج است که نتیجه ی این مقاله نشان می دهد که ساختار اصلی شهر که از مفهوم شهر – قلعه ه ویا - شهر – تپه ها - منتج شده ، واجد ویژگی هایی است که در سایر شهر های ایرانی به ندرت رویت می شود .چنین ویژگی های نیازمند مدیریت وبرنامه ریزی کیفیاتی است که باید نگه داری شده وارتقا یابند .
-8روش انجام تحقیق:
توصیفی –تاریخی وبااستفاده از شیوه های گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای ومیدانی است.
-9نظریاتی که در مورد بازار وجود دارد :
1-9نظریه اقتصادی :ایران طلوع خود را مدیون یک علت اقتصادی می داند؛ از زمانی که انسان در جستجوی یافتن راه حلی برای مدیریتِ مازادِ محصولات کشاورزی و دامداری تولیدیِ خود را در سرپرورانید، مسئله داد و ستد و تجارت ظهور پیدا کرد و تداوم آن منجر به شکل گیری بازار در داخل شهرها شد
