بخشی از مقاله
ضرورت تمرکز بيشتر بر آموزش آکادميک بهره گيري از ظرفيت هاي فناوري اطلاعات (IT) در رشته حسابداري در ايران
چکيده :
تغييرات گسترده در تکنولوژي و بهره گيري از ظرفيت هاي فناوري اطلاعات (IT١) در جهان از يک سو، و تغيير نقش حسابداران در سازمان هاي توسعه يافته و تبديل آنها به بخشي از تيم مديريتي و تصميم گيرنده از سوي ديگر، باعث شده است حسابداران آينده به طرز چشمگيري با حسابداران گذشته تفاوت داشته باشند. اين دگرگوني باعث شد که مؤسسات آموزشي حوزه هاي تغيير را شناسايي کنند و دانشجويان خود را متناسب با محيط هاي تخصصي تکامل يافته تربيت نمايند. در اين مقاله ابتدا تاريخچه مختصري از هر دو موضوع فناوري اطلاعات (IT) و حسابداري ارائه شده و در ادامه شرايط و فرصت هايي که کاربرد فناوري اطلاعات براي حسابداران فراهم مي نمايد و همچنين نقش فناوري اطلاعات در کار آفريني و دور کاري مورد بررسي قرار گرفته و در آخر ضرورت تمرکز بيشتر بر آموزش آکادميک بهره گيري از ظرفيت هاي فناوري اطلاعات (IT) در رشته حسابداري در ايران توضيح داده شده است .
واژه هاي کليدي : حسابداري ، فناوري اطلاعات (IT)، کارايي ، سيستم هاي حسابداري رايانه اي ، سيستم هاي هوشمند، برنامه ريزي منابع سازماني (ERP٢) ،کار آفريني ،دور کاري
-مقدمه :
عصر اطلاعات شرايط خاصي را براي حسابداران فراهم کرده است .حسابداران در واقع همان کارمندان اطلاعاتي هستند که هميشه در "تجارت اطلاعات " شرکت داشته اند؛ زيرا نقش آن ها ارائه اطلاعات مالي دقيق و مرتبط به گروه هاي تصميم گيرنده اي است که بنا به دلايل مختلف به عملکرد سازمان علاقه مند هستند. گروه هاي تصميم گيرنده ميتوانند درون سازماني باشند که در اينصورت شامل مديران بخش هاي مختلف سازمان مي شود يا برون سازماني باشند مانند سرمايه گذاران ، مشتريان و غيره .
عوامل بسياري فناوري اطلاعات (IT) را به ابزار اصلي جامعه فعلي ما به ويژه براي حسابداران تبديل کرده است که از آن ميان مي توان به عوامل ذيل اشاره کرد: سرعت زياد پردازش داده ها، دقت بسيار زياد، سرعت بالاي دسترسي به اطلاعات ، به روز بودن ، امکان مبادله الکترونيکي اطلاعات ، هزينه اندک و کيفيت بالا. اين عوامل باعث شده است تا لزوم بهره گيري از ظرفيت هاي فناوري اطلاعات (IT) به عنوان يک رشته بين رشته اي بيش از پيش احساس شود.
از اينرو، حسابداران فردا علاوه بر مهارتهاي فني و ارتباطي سنتي ، به مهارتهاي بسيار ارتقاء يافته نوين نيز نياز دارند.
مجهز ساختن حسابداران به اين مهارتهاي ارتقاء يافته نوين مستلزم ايجاد زيرساخت هاي آموزشي اساسي است که ايجاد اين زيرساخت ها بر عهده ي سيستم آموزشي کشور به ويژه مراکز دانشگاهي مي باشد.
٢- تاريخچه حسابداري و فناوري اطلاعات (IT) :
از آنجا که در اين مقاله به ضرورت بهره گيري از ظرفيت هاي فناوري اطلاعات در حسابداري پرداخته ايم ، در ادامه به بيان تاريخچه ي مختصري از فناوري اطلاعات (IT) و حسابداري مي پردازيم .
٢-١- تاريخچه پيدايش و تحول فناوري
اطلاعات (IT):
فناوري اطلاعات : فناوري اطلاعات (IT) به سخت افزار، نرم افزار و اجزاي سازنده ي سيستم هاي مرتبطي اطلاق مي شود که سازمان ها براي ايجاد سيستم هاي اطلاعاتي رايانه اي از آن استفاده مي کنند(٢٠١٠,L. Hurt).
فناوري اطلاعات (IT) به معناي عام آن به عنوان مجموعه اي از ابزارها و سيستم ها جهت گردآوري ، سازماندهي ، ذخيره و نشر اطلاعات اعم از صوت ، تصوير، متن يا عدد مي باشد. سابقه اين علم به ٣٥٠٠ سال قبل از ميلاد مسيح بر مي گردد. يعني از زمان رم باستان که نامه ها را روي لوح گلي و به صورت تصوير مي نوشتند و نامه بر در طي يک هفته تنها مقصد کوتاهي را طي مي نمود تا هم اکنون که با استفاده از ابزارهاي پيشرفته رايانه اي و سيستم هاي مجهز مخابراتي در کوتاه ترين زمان ممکن اطلاعات دلخواه در اختيار قرار مي گيرد. *١
فناوري نوين اطلاعات يعني فناوري اطلاعات مبتني بر الکترونيک را مي توان در چند سال پيش از دهه ١٩٤٠ سراغ گرفت . در طي جنگ جهاني دوم و پس از آن بود که پيشرفت هاي عمده در فناوري الکترونيک رخ داد. توليد اولين رايانه قابل برنامه ريزي و ترانزيستور که منشاء ميکرو الکترونيک و هسته حقيقي انقلاب فناوري اطلاعات در قرن بيستم بود(همان منبع ).
٢-٢- سير تکامل فناوري اطلاعات (IT):
سير تکامل فناوري اطلاعات شامل دوره هاي فناوري اداري ، فناوري رايانه اي و فناوري ارتباطات است .
◀ در دوره اول : کارفرمايان در تلاش بودند تا محيطي را به وجود آورند که جدا از مسائل کارخانه و در معناي عام محيط توليد، کليه امور اداري ، کارکنان و تجارتي در آن صورت گيرد .از مهمترين شاخص هاي اين دوره ، انجام مطالعاتي در مورد جايابي و فضاسازي براي محيط هاي اداري بود .در حقيقت ، در اين دوره سعي در جداسازي فعاليت هاي اداري از فعاليت هاي توليدي بود و در نهايت واحدهاي ستادي از لحاظ مکاني از واحدهاي اجرايي جدا شدند .تفکر اين دوره چنين بود که محيط با شرايط بهتر براي انجام امور اداري فراهم گردد که در آن زمان ، بيشتر امور محاسباتي نظير :حسابداري ، حقوق و دستمزد و مالي بود (همان منبع ) .
◀ در دوره دوم : يعني دردوره فناوري رايانه ، با ورود رايانه هاي کوچک داراي سرعت و دقت ، مديران تصميم گرفتند که با استفاده از اين وسايل و رايانه اي کردن سازمان خود از سرعت و دقت رايانه در کاهش زمان کار و حذف اشتباهات انساني استفاده کرده و پيامد اين حرکت به اين بود که رايانه ، کاربران را براي انجام امور روزمره خود به خوبي ياري کرد(همان منبع ) .
◀ در دوره سوم : يعني دوره فناوري ارتباطات ، با گسترش روز افزون و همه جانبه علوم فناوري رايانه و استفاده از وسايل جانبي آن و يکپارچه شدن و ادغام هر يک از سيستم ها در يکديگر به وجود آمد .در حقيقت امروزه ، سيستم هاي اداري و سيستم هاي جهاني هستند که وظيفه اصلي شان ايجاد ارتباطات و بهبود ارتباطات هستند .نوعا ارتباطات از لحاظ اطلاعات تجاري از اهميت به سزايي برخوردار است .از مشخصات ديگر اين دوره که الآ ن در آن به سر مي بريم ، اين است که سازمان ها و شرکت ها به ارزش واقعي اطلاعات به هنگام و با کيفيت پي برده اند و در بازارهاي پيچيده امروزي ، نبود ارتباط با منابع اطلاعات به معناي از دور خارج شدن سازمان و به دست آوردن ارتباطات درست و با کيفيت و مربوط به معني هماهنگي و سازوکار بودن سازمان با محيط و جوابگو بودن نسبت به تغييرات است . *٤
٢-٣- تاريخچه پيدايش حسابداري :
اگر بخواهيم آغازي براي علم حسابداري در نظر بگيريم بايد به دوراني اشاره کنيم که داشته هاي انسان برايش اهميت يافت . در واقع حسابداري زماني صورت گرفت که مفهوم دارايي براي وي اهميت پيدا کرد. به همين جهت است که مي توان علم حسابداري را قديمي ترين دانشي دانست که انسان براي فراگيري آن تلاش کرد. اين علم را حتي مي توان قديمي تر از رياضيات دانست چرا که رياضيات تنها ابزاري براي اين علم محسوب مي شود. نخستين مدرک کشف شده حسابداري در جهان ، لوحه هاي سفالين از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ٣٦٠٠ سال قبل از ميلاد مي رسد و از پرداخت دستمزد تعدادي کارگر حکايت دارد.همانطور که ملاحظه فرموديد، حسابداري باستاني تنها جنبه هاي محدودي از فعاليتهاي مالي را در بر مي گرفت و يا سيستم جامعي که کليه عمليات مالي حکومت را ثبت و ضبط کند و يا به نگهداري حساب معاملات تجاري بپردازد، فاصله بسياري داشت . از قرن شانزدهم تا اوايل قرن نوزدهم تحول بنيادي در حسابداري بوجود نيامد، تنها تغيير اساسي تئوري جديدي بود که توسط استوين (Simon Stevin) هلندي در اواخر قرن شانزدهم عنوان شد. بر اساس اين تئوري در هر معامله در مقابل هر بدهکار بايد يک بستانکار وجود داشته باشد.
استوين همچنين ضرورت تفکيک اموال موسسه را از اموال شخصي صاحب سرمايه مطرح و لزوم نگهداري حسابي جداگانه براي سرمايه را نيز عنوان کرد. تغييرات ديگري که در اين فاصله در دفترداري رخ داد عبارت بود از ايجاد ستونهاي فرعي در دفاتر روزنامه و کل ، منسوخ شدن دفتر باطله و جايگزيني اسناد و مدارک مربوط به معاملات (مانند فاکتور خريد و فروش ) به جاي آن . حسابداري جنسي نيز در اين فاصله بهبود يافت و سود و زيان هر محموله محاسبه و به حساب سود و زيان نقل مي گرديد. تا سال ١٨٠٠ ميلادي موازنه کردن حسابها در پايان سال ، تهيه صورت سود و زيان و ترازنامه معمول شد اما جز براي نگهداري سوابق فعاليتهاي موسسه استفاده ديگري نداشت . سيستم دفترداري دوطرفه که گوته (Goethe) انديشمند بزرگ آلماني آن را يکي از زيباترين ابداعات بشري مي داند، مجموعه منسجمي را فراهم آورد که کليه معاملات و رويدادهاي مالي ثبت ، سود هر فعاليت تجاري تعيين و اموال شخصي تاجر از اموال تجارتخانه يا موسسه تجاري تفکيک گرديد.
حال اين سوال مطرح مي شود که آيا مي توان گفت که حسابداري در مفهوم امروزين آن با دفترداري متفاوت است ؟ در پاسخ بايد گفت که حسابداري فن ثبت ، طبقه بندي و تلخيص فعاليتهاي مالي يک موسسه در قالب اعداد قابل سنجش به پول و تجزيه و تحليل نتايج حاصله از بررسي اين اعداد است (سجادي ،١٣٨٦) ، تا افراد ذينفع درون سازماني مثل مديران سازمان يا برون سازماني مثل بانک ها، مجمع عمومي سازمان مورد نظر يا مقامات مالياتي بتوانند ازاين اطلاعات استفاده کنند. به همين دليل فردي که تحصيلات دانشگاهي ندارد، بيشتر دفتردار است تا حسابدار. چرا که گزارش هاي اين دسته از افراد مطابق استاندارد نيست و پردازش کافي نمي شود و بيشتر تراز حساب ها مي باشد. براي مثال يک حسابدار تجربي نمي تواند به راحتي بين دارايي کوتاه مدت و بلند مدت تفاوت قائل شود يا نمي داند که چگونه بايد معاملات ارزي را در دفاتر ثبت کند. از سوي ديگر يک حسابدار متخصص ، در آينده مي تواند مدير مالي يک سازمان يا شرکت گردد؛ يعني مي تواند به مديريت يک شرکت ايده بدهد که منابع موجودش را در چه راه هايي سرمايه گذاري نمايد تا استفاده بهينه کند يا اگر شرکت به منابع مالي جديد نياز داشت يک مدير مالي براساس دانش آکادميک خود مي تواند بگويد که از چه طريقي بايد تأمين مالي کرد در حالي که مجموع اين فعاليت ها خارج از توانايي يک حسابدار تجربي است .
٣- کاربرد فناوري اطلاعات (IT) در حسابداري :
فناوري اطلاعات (IT) کاربرد هاي بسياري را براي بخش حسابداري داشته است ، مهمترين تأثيري که فناوري اطلاعات (IT) بر حسابداري داشته است ، افزايش توانايي شرکت ها در توسعه و استفاده از سيستمهاي حسابداري رايانه اي [سيستمهايي هستند که از فناوري اطلاعات (IT) در سيستمهاي حسابداري استفاده نموده واطلاعات مالي و غير مالي را براي برنامه ريزي ،تصميم گيري و اهداف کنترلي جمع آوري ،پردازش ، ذخيره ، منتقل و توزيع مي کنند. در حسابداري "سيستمها" معمولا به "سيستمهاي رايانه اي " اطلاق مي شوند (2010,L. Hurt)] براي بدست آوردن و گزارش دادن معاملات مالي است . دفاتر کل ، صفحات گسترده و گزارشات مالي دستي به سيستم هاي رايانه اي تبديل شده است که به سرعت مي تواند معاملات خاص را بصورت گزارش مالي ارائه دهد و صفحات گسترده اي را براي برنامه ريزي استراتژيک ايجاد کنند .
همچنين بيشتر سيستم هاي حسابداري رايج مي توانند متناسب با صنايع و شرکت هاي خاص تغيير کنند. در نتيجه اين امکان را فراهم مي کنند تا شرکتها بتوانند به آساني و در مدت زمان کوتاه گزارشات ويژه اي را براي تصميم گيري مديريت ارائه دهند. علاوه بر آن ، متناسب با تغييرات اقتصادي بوجود آمده به آساني تغييراتي را در عملکردهاي تجاري بوجود آورند.
شبکه هاي فناوري اطلاعات (IT) وسيستم هاي رايانه اي مدت زمان لازم براي آماده کردن و ارائه ي اطلاعات مالي به مديران و سهامداران را کوتاه کرده است . فناوري اطلاعات (IT) نه تنها مدت زمان لازم براي ارائه اطلاعات مالي را کاهش داده است ، بلکه کارايي و دقت اطلاعات را نيز بهبود بخشيده است . صورت هاي مالي دوره اي هستند و بيشتر شرکتهاي بزرگ بصورت سنتي ، صورتهاي مالي را هر سه ماه يکبار صادر مي کنند و گزارش جامع را بصورت سالانه ارائه مي کنند. اما با پيشرفتهاي فناوري اطلاعات (IT) که امکان ثبت فوري مبادلا ت را فراهم مي کند ، حسابداران و حتي خود سيستمهاي اطلاعاتي حسابداري رايانه اي مي توانند صورتهاي مالي را تقريبا همزمان صادر کنند. البته ، برخي از تنظيماتي که حسابداران بايد در گزارشات ايجاد کنند دقيقه به دقيقه انجام نمي شود ، اما يک بنگاه تجاري مي تواند فروش ها و بسياري از هزينه هاي خود را دائما پيگيري نمايد. اين به ويژه براي مديران جزء مفيد است .
فناوري اطلاعات (IT) بر ويژگي هاي کيفي اطلاعات حسابداري نيز تاثير دارد و باعث افزايش مربوط بودن و کاهش قابليت اعتماد آن مي شود و قابليت مقايسه را به ميزان کم افزايش ميدهد (حسن آقايي ،١٣٨٣).
