بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اصلی تحقیق حاضر طراحی الگوي مشارکت هاي مردمی در حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی تجدید شونده استان ایلام می باشد.تحقیق حاضر از نوع کاربردي و روش تحقیق از نوع علی ارتباطی می باشد.جامعه آماري شامل دو گروه کارشناسان و مدیران منابع طبیعی و بهره برداران عرصه هاي منابع طبیعی هستند.حجم نمونه جامعه بهره برداران به کمک فرمول کوکران 317 نفر و براي جامعه کارشناسان 56 نفر محاسبه شده است.روش نمونه گیري در تحقیق حاضر از نوع روش هاي نمونه گیري طبقه اي،خوشه اي چند مرحله اي براي جامعه بهره برداران و نمونه گیري تصادفی ساده براي جامعه کارشناسان می باشد.
ابزار اصلی این تحقیق پرسشنامه می باشد که از لحاظ روایی بر اساس نظرات متخصصان و از نظر پایایی نیز با اجراي آزمایش آن انجام شده و مقدار آلفاي آن %88محاسبه شده است.براي تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی به کمک نرم افزار آماري spssنسخه 15استفاده شده است.در این تحقیق براي آزمون فرضیه ها از ضرایب همبستگی،رگرسیون چند متغیره،تحلیل مسیر،آزمون کروسکال والیس و تحلیل عاملی استفاده شده است.نتایج این تحقیق نشان داد که در جامعه آماري کارشناسان و مدیران از بین 7متغیر عوامل سیاسی،اجتماعی – فرهنگی،اقتصادي،روان شناختی،قابلیت هاي مروجین منابع طبیعی،محتوي برنامه هاي ترویج منابع طبیعی و برنامه ریزي ترویجی،فقط عوامل اجتماعی – فرهنگی بر متغیر وابسته مشارکت مردم نقش داشته اند.
نتایج تحقیق در جامعه آماري بهره برداران نشان داد که بین سطح مشارکت مردم در گروه هاي سنی مختلف و نیز نوع مالکیت آنها در زمینه حفظ،احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی اختلاف معنی داري وجود ندارد. در حالیکه سطح تحصیلات بهره برداران،میزان استفاده از رسانه هاي ارتباطی،اعتماد بهره برداران به مجریان طرح هاي منابع طبیعی،مشورت با بهره برداران قبل از اجراي طرح ها،تعداد دام،نوع شغل،عضویت بهره برداران در نهادها و سازمان هاي مردمی،منزلت اجتماعی بهره برداران،ویژگیهاي فرهنگی بهره برداران،توجه به علائق و نیازهاي بهره برداران،تمایل بهره برداران به مشارکت،میزان دانش فنی بهره برداران،وضعیت موجود برنامه هاي ترویج منابع طبیعی،حمایت هاي سیاسی و قانونی از بهره برداران، میزان تسهیلات دریافتی بهره برداران، سازماندهی همیاران طبیعت نقش معنی داري بر مشارکت مردم در حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی تجدید شونده داشته اند.
کلمات کلیدي : مشارکت،مردم،ترویج منابع طبیعی،سازمان هاي مردمی
مقدمه:
منابع طبیعی هر جامعه ثروت آن جامعه است که فقط به نسل حاضر تعلق نداشته، بلکه میراثی است که متعلق به آیندگان نیز هست. جنگلها و مراتع - منابع طبیعی تجدید شونده - گسترده ترین منابع محیط زیست کره زمین محسوب می شوند و به علت نقشی که در کنترل آبهاي سطحی، مبارزه با آلودگی هوا، مبارزه با فرسایش خاك و حفظ و تولید آن ،جلوگیري از آلودگی صوتی محیط، تفرجگاه زندگی انسان ها، تعدیل آب و هواي یک منطقه، جلوگیري از رانش زمین، تولید مواد داروئی و صنعتی و تعادل زیست بوم ها دارند، از عوامل پایه در فرایند توسعه پایدار به شمار می روند . - خسروشاهی، . - 1384 .
به همین دلیل حفاظت، احیاءو بهره برداري صحیح ازاین عرصه ها وظایف مشترك نهادهاي بین المللی، دولتها، سازمان هاي غیر دولتی تشکل هاي محلی و دوستداران طبیعت قلمداد می گردد. اما باید اذعان داشت که در هیچ برهه اي از تاریخ جوامع انسانی نقش منابع طبیعی تااین حد سودمند و حیاتی براي انسان نبوده و نیز هیچگاه موجودیت آنها در سطحی این چنین گسترده بوسیله انسان مورد تهدید واقع نشده است . - مجنونیان ،. - 1378استان ایلام یکی از استان هاي واقع در غرب کشور و در مسیر منطقه رویشی زاگرس می باشد. این استان مجموعا" 11 درصد جنگل هاي حوزه زاگرس و 4 درصد جنگل هاي ایران، 4/97 درصدکل مراتع رویشی زاگرس و ./8 درصد کل سطح مراتع ایران را به خود اختصاص داده است.
از طرف دیگر 87/38 درصد کل سطح استان را منابع طبیعی تشکیل داده اند. - سازمان جنگلها و مراتع کشور،. - 1385 با توجه به روند کنونی منابع طبیعی در کشور و استان و مشکلاتی که در این زمینه متوجه نسل حاضر و آیندگان شده است،. سرعت تخریب با اقداماتی که در زمینه حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی انجام می شود، قابل مقایسه نیست. در جهت فائق آمدن براین مشکلات نقش دولت به عنوان برنامه ریز و حمایت کننده طرح هاي منابع طبیعی روشن و مهم می باشد. اما واضح است که اجراي این گونه طرح ها نیازمند مشارکت مردم می باشد. مساله اصلی این است که مردم استان در طرح هاي حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی مشارکت نمی کنند و رویکرد آنها به منابع طبیعی بیشتر مبتنی بر بهره کشی و بهره برداري ناصواب از این منابع خدادادي است.
بطوریکه تخریب جنگلها، قطع درختان به هنگام گردش، آتش سوزي، احداث مسکن، استفاده بی رویه از جنگل ها از طریق نگهداري دام، کندن گیاهان مرتعی، تعرض به مراتع به بهانه کشت دیم، استفاده بی رویه از مراتع - حضور زودتر و خروج دیرتر از مراتع - ، رقابت در بهره برداري هر چه بیشتر از مراتع و استفاده بی رویه از مراتع در تمام نقاط استان به چشم می خورد. - همتی ، . - 1382 .همچنین به نظر می رسد که نگاه جامعه روستایی و عشایري استان به لحاظ تاریخی و فرهنگی نسبت به برنامه هاي ارائه شده از سوي دولت، نگاه مثبتی نبوده و حتی منفی می باشد . بطوریکه در طرح هایی نظیر تعادل دام و مرتع، طرح هادي، طرح صیانت از منابع طبیعی و نهضت سبز علیرغم صرف هزینه هاي هنگفت دولتی کمترین میزان مشارکت مردم به نسبت سایر استان هاي حوزه رویشی زاگرس وجود داشته است. - سازمان جنگلها و مراتع کشور،. - 1385
در استان ایلام به دلیل هنجارهاي فرهنگی و قومی زمینه هاي مشارکت مردم بیشتر معطوف به مشارکت در زراعت، مشارکت و همیاري در گردآوري محصولات دامی، مشارکت در پرورش و نگهداري دام، مشارکت و همیاري در صنایع دستی و مشارکت در مراسم عروسی و مرگ و میر می باشد. واقبال چندانی نسبت به مشارکت مردم در عرصه هاي منابع طبیعی به چشم نمی خورد. نتیجه عدم مشارکت مردم در فرایند حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداري منابع طبیعی را می توان در افزایش نرخ تخریب این منابع به نسبت 1/3برابر سایر استان هاي حوزه زاگرس و افزایش ظرفیت چرا به نسبت 5/3برابر ظرفیت مراتع و افزایش روند روبه رشد مهاجرت بهره برداران به شهرها جستجو کرد. - همان منبع ، - 1385
. تجربه گذشته بیانگر آن است که جلوگیري از تخریب منابع طبیعی واعمال مدیریت پایدار بر این منابع به دلیل گستردگی عرصه هاي منابع طبیعی از یکطرف و محدودیت منابع دولتی از سوئی دیگر از عهده بخش دولتی به تنهایی خارج است.بنابراین همکاري و مشارکت مردم و دولت به عنوان یک سیاست راهبردي در جهت دستیابی به اهداف و ماموریتهاي محوله امري اجتناب ناپذیر است. - شاعري،. - 1377توجه به منابع طبیعی از دیدگاه هاي مختلف مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار گرفته است.هر یک از محققین ،از زوایاي مختلف عوامل تاثیر گذار بر منابع طبیعی را مورد بررسی قرار داده اند - ملک محمدي، - 1377، - رزاقی، - 1378، - کاشانی، - 1381، - ثمري، - 1382 و - شریعتی، - 1382 به نقش و تاثیر آموزش هاي ترویجی - با تاکید بر آموزش هاي عملی - در حفظ، احیاء
