بخشی از مقاله
چکیده
منابع آبی با وجود ثابت بودن، باید جوابگوی نیازهای رو به رشد جمعیت فعلی باشد. این جمعیت دارای نرخ رشد فزاینده ای میباشد لذا ضرورت دارد به یک مدیریت کارا و مفید که بتواند همچنان که به توازن توزیع در عرضه و تقاضا می پردازد،بهره برداران را درگیر امورات مدیریت نماید. چرا که تحقیقات نشان دادهاند زمانیکه ذینفعان در امورات، مسئولیت را بعهده بگیرند قطعا آن مدیریت کارا و مفیدی خواهد بود. از بین شیوه های مدیریت منابع آب میتوان مدیریت تلفیقی منابع آب با تاکید بر مشارکت بهره بردارن منابع را از مناسب ترین شیوه های مدیریتی منابع آب انتخاب نمود. افزایش بعد مشارکت بهره برداران قطعا احساس تعلق خاطر و حس مسئولیت را نسبت به طرح های اجرا شده بیشتر خواهد نمود و با کاهش بارمالی دولت، سبب بهبود بهره برداری خواهد شد. مقاله پیش رو ضمن تعریف مدیریت تلفیقی منابع آب، به بیان چند دیدگاه در این باره پرداخته و در انتها لزوم مشارکت بهره برداران را برای موفق تر شد یاداور میشود.
واژههای کلیدی: مشارکت مردمی، منابع آب، مدیریت تلفیقی منابع آب، بهره برداران
مقدمه
مدیریت منابع آب در جریان تحول در شرایط و دامنه عمل خود با محدودیت های جدیدی روبروست که قبل از آن به هیچ وجه در این ابعاد مطرح نبوده است .دلایلی همانند رشد فزاینده تقاضای آب برای انواع مصارف و محدودیت نسبی منابع آب به ویژه در کشورهای با اقلیم خشک و نیمه خشک، کاهش کیفیت منابع آب قابل دسترس - صفوی - 1385 ، رشد کمی و کیفی بخش کشاورزی و گسترش شهرنشینی، برداشت از منابع آب زیرزمینی در اغلب مناطق از حد نصاب و مجاز گذشته، همچنین هزینه های نهایی تأمین آب اضافی از منابع سطحی و آلودگی منابع آب، شتابی فزاینده پیدا کرده - زرگر پور و نورزاد ، - 1388 لذا حرکت برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای آب در شرایط اقلیمی و جغرافیایی متفاوت و نیازهای در حال تحول مناطق مختلفکشورصرفاً با اتکاء به بعد مدیریت عرضه و تکیه بر احداث تأسیسات جدید و جنبه های سخت افزاری تکنولوژی نمی تواند مشکلات را تخفیف داده یا از عهده آنها برآید، حتی در شرایط فعلی، مدیریت توأمان عرضه و تقاضا که در ظاهر متناسب با شرایط تاریخی کشور ما در مدیریت آب می باشد، نیز پاسخگو نخواهد بود - گزارش سالیانه منابع و مصارف آب کشور،. - 1379
اکنون جمعیت جهان در حال افزایش میباشد در صورتی که منابع آبی قابل استفاده همچنان ثابت مانده اند.هم اکنون مسائل مربوط به بحران و مدیریت آب از دیدگاه سازمان ملل متحد پس از مشکل جمعیت، به عنوان دومین مشکل اصلی و اساسی در جهان شناخته شده است و باید توجه نماییم که امکان افزایش منابع آبی وجود نداردو تنها کاری که میتوان انجام داد استفاده از روش های مناسب و بهینه آب میباشد - ببران ،هنر بخش، - 1387 که از بین راهکارها و شیوه های ارایه شده تا کنون، میتوان اظهار داشت تنها راه برخورد معقول با مدیریت آب" مدیریت یکپارچه منابع آب" است - زرگر پور و نورزاد . - 1388 مقاله پیش رو ضمن تعریف ضرورت توجه به منابع آب و ذکر منابع آبی ایران و کارایی این مایع حیات در بخش کشاورزی، به تعریف مدیریت یکپارچه منابع آبی پرداخته است و با بیان دیدگاهای مختلف در این باره به جمع بندی نهایی درمورد لزوم مشارکت مردم در کاراشدن این نوع مدیریت پرداخته است.
ضرورت توجه به منابع آب
آب یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر بشیریت میباشدکه میتواند سرمنشا ء بسیاری از تحولات مثبت و منفی در جهان باشد.خلا بین توان تامین آب و شدت تقاضا، بحران آفرین است - شهسواری، - 1393 و هنگامیکه این عدم تعادل با راهکارهای مدیریتی قابل مهار نباشد، زبان مفاهمه در بخش آب به زبان مخامصه تبدیل خواهد گشت، چراکه %90 کشور های دنیا دارای منابع آب مشترک با کشور های همسایه خود میباشند و این وابستگی متقابل ممکن است سبب صلح ،همکاری و یا مناقشه گردد ،بطوریکه طبق گزارشات رسیده تا طی50 سال پیش 50 خشونت بخاطر آب در دنیا گزارش شده است که 47 مورد به خاور میانه مربوط میباشد - ببران وهنربخش ،. - 1387
آب، یکی از عناصر اصلی توسعه پایدار محسوب می شود. دستیابی به توسعه پایدار بدون در نظر گرفتن توسعه بخش آب اگر ناممکن نباشد، بسیار مشکل خواهد بود. جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار و غلبه بر مشکلات ویژه و چالشهای بخش آب، نیازمند سرمایه گذاری در زیرساختهای منابع آب و ارتقاء مدیریت منابع آب موجود هستیم. در این راستا رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب امکان بهینه سازی مشارکت بخش آب در دستیابی به توسعه پایدار را فراهم می کند - اسفندیاری و عراق نژاد،. - 1385 ایران تنها کشوری نسیت که در سال های اخیر با مساله ی بحران آب درگیر است بلکه جهان در حال تجربه بحران آب است . تامین آب سالم، قابل اعتماد ، مقرون به صرفه، و به راحتی در دسترس برای سلامتی انسان ضروری است. برآورد شده است که حداقل 7,5لیتر آب به ازای هر نفردر هر روزدر خانه برای نوشیدن مورد نیاز است، آماده کردن غذاوبهداشت شخصی، ابتدایی ترین ملزومات برای آب؛
حداقل 50لیتر در هرفرد در هر روزمورد نیاز است،حال با این منابع ثابت و روند افزایش جمعیت، با این حال، برای چندین دهه، حدود یک میلیارد نفر درکشورهای در حال توسعه تامین آب سالم و پایدارنیست - . - 2010 Hunter et al هم اکنون بیش از یک میلیارد یعنی از هر 6نفر ،یک نفر از مردم جهان به آب سالم آشامیدنی و نیمی از مردم جهان به بهداشت مناسب دسترسی ندارند. طبق تخمین های موجود تعداد افرادی که در کشور های مواجه با کمبود آب زندگی میکنند، از 700 میلیون نفر اکنون،تا قبل از 2025 به 3 مییارد نفر خواهد رسید - بزی و همکاران ، - 1389
منابع آب ایران
کشور ایران یکی از کشورهای گرم وخشک بر روی کره زمین می باشد .به جز ناحیه شمال کشور بقیه نواحی کشور با خشکسالی چند ساله اخیر دست و پنجه نرم می کنند. طی چند سال اخیر میزان نزولات آسمانی کاهش زیادی پیدا کرده است.توجه به این نکته نیز قابل تامل میباشد که از مجموع 135میلیاردمترمکعب روانآبهای تجدیدشونده موجود در کشور سالانه 105میلیاردمترمکعب برداشت میشود در حالی که طبق استانداردها و برای پایدارماندن منابع تجدیدپذیر برداشتها باید کمتر از 82 میلیاردمترمکعب باشد.و همین امر سبب تنش کم آبی شدید در اکثر استانها گردیده است. از آنجا که بارها تاکید شده است 90درصد از این برداشت توسط بخش کشاورزی صورت میگیرد و به همین اندازه مصرف کارایی نیز بدنبال نداشته است چرا که طبق آمار وزارت کشاورزی درحال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی دراین بخش 700 گرم محصول به دست میآیدکه استانداردجهانی 2 کیلوگرم درازای هرمترمکعب آب مصرفی میباشد و از سوی دیگر تلفات آب درکشاورزی حدود 40 درصدحجم آب مصرفی درآبیاری میباشد واین اوضاع در واقع فقط هدر رفت این نعمت بوده است.
قاعدتا اصلاح مصرف آب در بخش کشاورزی بسیار مهمتر از بخش شرب و صنعتی است.این مصرف زیاد و بهره برداری غیر اصولی از منابع آبی برای کشور ما خطرات غیرقابل جبرانی را به بار خواهد آورد که باید به مدیریت آن پرداخت. الان دیگر با توجه به اوضاع منابع آبی در دنیا و به تبع درکشور ایران، نگرش سیستماتیک و سنتی مدیریت منابع آب مورد بازنگری کلی قرار گرفته و از دیدگاه صرفا تامین، به دیدگاه جامع و یکپارچه عرضه و تقاضا با دیدگاه فرابخشی توجه خاصی شده است. در این راستا نیاز مفهوم مدیریت جامع منابع آب4 براساس مبانی ارائه شده جهانی و تجربیات ملی قطعا میتواند گزینه مناسب باشد - صفوی، - 1385
مدیریت جامع منابع آب
مدیریت جامع منابع آب، ایجاد سیستمی است که ضمن ارتباط دادن متقابل مدیریت منابع آب با محیط زیست و توسعه اجتماعی و اقتصادی، از انعکاس و بازخور آنها بهرهمند شده و در نهایت با مشارکت بخشهای مختلف تصمیم گیریهای تخصیص و توسعه منابع آب صورت میگیرد.حکمرانی جامع منابع آب مجموعهای از قوانین، روشها و فرایندهای تصمیمگیری در مسائل مربوط به مدیریت منابع آب و خدمات وابسته است که بسیار متاثر از شرایط سیاسی و روابط حاکم بر امور بین الملل دولت هاست چرا که حکمرانی آب یک مساله بین المللی است تا یک موضوع منطقهای - مهدی زاده ملاباشی،. - 1394 "محدود بودن منابع آب شیرین، به کارگیری اقدامات همه جانبه در مدیریت منابع آب، هماهنگ نمودن توسعه اقتصادی و اجتماعی و حفظ منابع طبیعی، توسعه و مدیریت منابع آب با استفاده از اقدامات مشارکتی، افزایش آگاهیهای عمومی، نقش زنان در مدیریت منابع آب، ارزش اقتصادی آب ومدیریت آب به عنوان یک کالای اقتصادی"از اصول مدیریت یکپارچه منابع آب5 میباشد - زرگر پور و نورزاد ،. - 1388دیدگاههای مطرح در زمینه مدیریت جامع منابع آبتاکنون دیدگاه ها و نظرات مختلفی در زمینه مدیریت یکپارچه منابع آب مطرح گردیده شده است که در این مقاله به اختصار به 4مورد آن ها اشاره شده است. دیدگاه منظر جهانی آب مدیریت یکپارچه منابع آب فلسفه ای که بیان میکند که مقوله آب باید در یک چشم انداز همه جانبه شامل وضعیت طبیعی آن و متعادل نمودن نیازهای مختلف کشاورزی، صنعتی و زیست محیطی مد نظر قرار گیرد - دومین اجلاس جهانی آب،. - 2000 *دیدگاه برنامه توسعه سازمان ملل متحد
