بخشی از مقاله
ضرورت توسعه پایدار با بهره برداری بهینه از منابع طبیعی
چکیده
در زمینه دستیابی به کشاورزی پایدار زیر بخش های مختلفی از جمله کشاورزی ارگانیک، مکانیزاسیون، گیاه پزشکی و منـابع طبیعـی وجود دارد که در بخش منابع طبیعی یکی از مسائل مهم احیا و بهره برداری پایدار و بهینه از جنگل، مرتع و محیط زیست می باشد. از آنجاکه توسعه و پیشرفت در کشور به حفظ منابع طبیعی پایه حیات ختم می شود، حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری اصولی و بهینـه از جنگل ها ، مراتع ،بیشه های طبیعی، اراضی ساحلی و حفاظت از آب و خاک کشور در راستای توسـعه پایـدار ضروریسـت. ایـران از نظـر منابع طبیعی، تنوع زیستی وسیعی دارد که مطابق آن دانش بومی و خرده فرهنگ های مستعدی به عنوان سـرمایه هـای عظـیم شـکل گرفته اند. منابع طبیعی تجدید شونده از ارکان اصلی توسعه پایدار است، و بستری بـرای امنیـت زیسـتی، رونـق و توسـعه کشـاورزی و پشتوانه ای برای تولید پایدار بوده که باعث کنترل و مدیریت ریزگردها، کاهش اثرات خشکسالی، تاثیر تغییرات اقلیمـی، حفاظـت آب و خاک می شود. در این رهگذر انجام تحقیقات هدفمند و تربیت نیروی ماهر ، آموزش و ترویج مباحث نوین در راستای کشاورزی پایدار و توسعه آن، انجام تحقیقات مختلف در زمینه بهره برداری پایدار و بهینه از منابع طبیعی، مدل سـازی اگرواکوسیسـتم هـای پایـدار مـی توانند به عنوان مهمترین عوامل تاثیر گذار مطرح شود. همچنین از جمله راهبرد های توسعه پایدار در بخش منابع طبیعی اصلاح نظـام بهره برداری از منابع طبیعی (منابع پایه تولید) و مهار عوامل ناپایداری منابع و بهره برداری اصولی از این منـابع، ارتقـای مشـارکتهـای مردمی در مدیریت پایدار ( برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزیابی) جنگل ها و مراتع هماهنگی بین مجموعه دستگاه های اجرایی اثرگذار بـر عرصه های منابع طبیعی با اعمال مدیریت یکپارچه و نظاممند بر منابع طبیعی کشور و نیازمند ارتقاء دانـش ، بیـنش ، مهـارت ، سـطح فکری و فرهنگی بهره برداران و برقراری یک ارتباط صحیح و اثر بخش با بهره برداران عرصه های منابع طبیعی می باشد.
واژه های کلیدی : کشاورزی پایدار، منابع طبیعی، بهره برداری بهینه، ترویج تنوع زیستی
مقدمه
با توجه به تعاریفی که در زمینه کشاورزی پایدار بیان شده است، می توان گفت که یک برنامه کشاورزی پایدار موفق در بر گیرنده اهدافی از جمله : فراهم نمودن امنیت غذایی همراه با کیفیت مناسب, حفاظت از آب,خاک و منابع طبیعی, تنوع زیستی, حفاظت از منابع انرژی در داخل و خارج مزرعه حفظ و بهبود سودمندی مزرعه, قابل پذیرش بودن از سوی جامعه و بهبود کیفیت زندگی انسان می باشد. به منظور دستیابی به اهداف مذکور می بایست از فعالیتهایی استفاده نمود که ما را بیشتر در جهت پایداری هدایت نماید. در مقطع کنونی بهره برداری از منابع طبیعی و زمین به بهانه های مختلف بیش از هر زمان دیگری انجام می شود و چنانچه این روند ادامه یابد در آینده نزدیک استفاده از منابع طبیعی با اشکال مواجه خواهد گردید. به همین دلیل امروزه افکار جهانیان متوجه این روند شده و بیش از هر زمان دیگری دانشمندان و مجامع بین الملی را به فکر یافتن راه حلی کرده است. افزایش جمعیت ، فقر زدایی، فرسایش ژنی، گرم شدن کره زمین، آلودگی محیط زیست در بخش اعظم جهان و بویژه در کشورهای در حال توسعه باعث تشدید این معظلات شده است و آنچه امروزه در این امر مشهود است شتاب بی رویه تخریب منابع طبیعی و استفاده نادرست از این منابع به منظور تامین رفاه بشر و برای نسل کنونی است و توجیحاتی چون تامین غذا، خودکفایی و بهبودی آن و امنیت غذایی و غیره که طی قرن ها شکل گرفته و یا تکامل یافته است، غیرقابل قبول می باشد. در قرن کنونی با وجود اینکه دستاوردهای انسان در ابعاد صنعتی که بدون تردید کشاوری نیز درهمین قالب مطرح است مشترک بوده است ولی تبعات ناشی از این فعالیت ها بر محیط زیست نیز به همین اندازه شگفت انگیز می باشد. در واقع اگر قرار بود با فناوریهای قبل از انقلاب سبز، جمعیت فعلی کره زمین تغذیه شوند، به چندین برابر زمین های زیرکشت امروزه نیاز بود ودر نتیجه مشکلات ناشی از آن نیز در همین ابعاد توسعه می یافت. از طرفی پیشرفتهای کشاورزی مشکلات خاص خود را به ارمغان آوردند. به طوریکه در اکثر زمینهای قابل کشت امروزی که بطور فشرده ای بهره بردای می شود فرسایش خاک سالانه میلیون ها هکتار زمین را از چنگ بهره برداری خارج می کند. مصرف تجاری نهاده های شیمایی به خصوص کودها و سموم دفع آفات و علف کشها علاوه به برهم زدن تعادل بیولوژیکی طبیعی، از طریق ایجاد آلودگی ها، خسارت غیرقابل جبران را نیز به بار آورده است. علاوه بر این در دهه پایانی این قرن به علت مصرف بی رویه آنها افزایش عملکرد محصولات کشاورزی درواکنش به این نهاده ها رو به کاهش گذاشته است و ذخایر بسیاری از مواد غذایی و به خصوص غلات به پایئن ترین مقدار خود نزول کرده است . به همین دلیل اگر در اواسط این قرن نگرش های جدیدی مطرح شده است. این نگرش ها عمدتا در جهت استفاده بهینه از منابع طبیعی افزایش کارایی نهاده ها، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، غذای سالم و بالاخره امنیت غذایی می باشد. بعد از قانون ملی شدن جنگلها و مراتع، شیوه های مدیریتی منابع طبیعی دستخوش تغییراتی گردید که اثرات آن سبب تغییر در نظام بهره برداری و حتی دامداری کشور شد این تغییرات روند تخریب این منابع را تشدید نمود لذا محققان . چنین اندیشیدند که مدیریت این منابع باید در چهارچوب علمی و با درنظر گرفتن حفظ منابع اصلی پایه خاک، آب، گیاه و بهره برداری مستمر انجام گیرد با این اوصاف حرکت در جهت تغییر تدریجی واساسی در نظام بهره بردرای به سمت مطلوبترین شیوه مدیریتی به شدت
احساس می شود و اولین مرحله در این جهت گیری مطالعه ای دقیق و ژرفانگر به شیوه های مختلفب هره برداری و انتخاب بهترین و کارآمدترین شیوه چه از نظر تثبیت پایداری اجتماعی و چه از نظر حفظ و بهبود وضعیت پایداری اکولوژیکی این منابع می باشد(.(4
مفهوم بهره برداری بهینه از منابع طبیعی جهت توسعه پایدار به گونه ای است که علاوه بر بهره برداری از منابع، حفاظت از منابع را هم شامل شده تا این منابع برای نسلهای آینده تضمین گردند. که این مفهوم یکی از اهداف اقتصاد منابع طبیعی بوده که روی این اصل تمرکز مییابد که با توجه به محدودیتهای اکولویکی از چه شیوهای از منابع طبیعی استفاده اقتصادی بشود. .(9) یکی از محدودیتهای موجود بر سر راه توسعه کشاورزی پایدار محدودیتهای منابع طبیعی و زیست محیطی می باشد که این محدودیت شامل استفاده از زمین و فرسایش خاک، مدیریت منابع آبی و جمعیت دامها می باشد تخریب محیط زیست ناشی از فقدان مدیریت منابع اراضی، چرای بی رویه دام، قطع درختان و استفاده نادرست از زمین می باشد بارندگی های ناکافی و نامناسب پدیده دیگری است که منجر به ایجاد محدودیتهایی بر سر راه توسعه کشاورزی شده است. وجود جمعیت زیاد دام با کیفیت نامناسب و نیز فقدان مدیریت اراضی، اثرات زیانباری بر مراتع بر جای می گذارند.(.(5 در روند توسعه پایدار، حفظ و بهره برداری اصولی از منابع طبیعی تجدید شونده از جایگاه فوق العاده ای برخوردار است. حفاظت و بهره برداری پایدار از این منابع نیازمند ارتقاء دانش ، بینش ، مهارت و سطح فکری و فرهنگی بهره برداران داشته و این امر تحقق نمی یابد مگر در سایه برقراری یک ارتباط صحیح و اثر بخش با بهره برداران عرصه های منابع طبیعی(.(6 برای دستیابی به بهره برداری پایدار از منابع طبیعی کشور و حفاظت از محیط زیست مواردی مدنظر قرار گرفته شده است که از آن جمله بهره برداری براساس توان بالقوه منابع با اجرای پروژه های مختلف نظیر طرح تعادل دام و مرتع میباشد که در آن هماهنگی در مدیریت یکپارچه منابع پایه، نهادینه کردن مشارکت بهره برداران در برنامه ریزی وتصمیم گیری واجرا و در نظر گرفتن این نکته که براساس توان منابع و پایدراری آن مبتنی بر حفظ مصلحت عمومی باید صورت گیرد وقبول این موضوع که بهره برداری و مدیریت منابع در معنی وسیع کلمه شامل حفظ احیاءو توسعه با هدف بهره برداری پایدار با در نظر گرفتن توان اکولوژیک این منابع میباشد. برقراری یک مدیریت هماهنگ در بخش های مختلف و به کارگیری عوامل موثر بر مدیریت پایدار انجام گیرد بر این اساس تعادل محیط زیست حفظ شود(.(3
بحث و نتایج
