بخشی از مقاله
چکیده
استان خوزستان با وسعت 3/4 میلیون هکتار اراضی کشاورزی و دارا بودن پنج رودخانه دائمی کارون ، دز ، جراحی، کرخه ، هندیجان و بیش از یک سوم آب های سطحی کشور می تواند نقش مهمی در توسعه کشاورزی کشور ایفا نماید. اجرای پروژه های آبیاری و زهکشی به منظور ایجاد توسعه پایدار با استفاده از الگوی مشارکت بهره برداران از تجارب موفق سازمان آب و برق خوزستان بوده که در برنامه های دوم و سوم و چهارم توسعه مورد استفاده قرار گرفته است .
به منظور توسعه طرح های آبیاری و زهکشی با این سازوکار، بر اساس تبصره 26 قانون بودجه عمومی کشور درسال72 و تبصره 76 و ماده 106 قانون برنامه های دوم و سوم توسعه و متعاقب با آن بند ط ماده 17 در برنامه چهارم ، جلب مشارکت کشاورزان در طرح های آبیاری وزهکشی توسط سازمان آب و برق خوزستان، مورد توجه ویژه قرار گرفت .اساس کار بر بهره گیری از مشارکت بهره برداران در برنامه ریزی،تامین منابع مالی و مدیریت شبکه ها می باشد.
در راستای تحقق اصل 44 قانون اساسی و خصوصی سازی ،انتقال مدیریت آبیاری از دستاوردهای مهم مشارکت مردم در پروژه های آبیاری و زهکشی می باشد که در دستور کار قرار گرفته است. اجرای طرح های آبیاری و زهکشی گام بزرگی درجهت استفاده بهینه و پایدار ازمنابع آب کشور می باشد .این امر درصورتی که با مشارکت بهره برداران صورت گیرد، می تواند علاوه برکاهش بارمالی دولت، تصدی گری دولت در بخش آب را کاهش داده و به مرور زمان مدیریت حفظ ، نگهداری و بهره برداری از منابع آب را به خود مردم واگذار نماید که با این رویکرد کلیه اهداف مورد نظر در سند چشم انداز توسعه در بخش مشارکت مردمی محقق خواهد شد.
-1 مقدمه
کشاورزان اصلی ترین و مهمترین عامل در مدیریت مصرف آب و تولید فرآورده های کشاورزی محسوب می شوند و هرگونه فرآیند و اقدامی در شبکه های آبیاری و زهکشی بدون توجه به نقش کشاورزان، اهمیت و بازدهی مطلوبی نخواهد داشت. بنابراین جهت دستیابی به اهداف عالیه در کشاورزی، مشارکت در کلیه سطوح برنامه ریزی ،مدیریت، بهره برداری و نگهداری از شبکه های آبیاری و زهکشی می بایست مورد توجه قرار گیرد.
مشارکت مردم در تصمیم گیری و پیگیری در جهت رفع مشکلات و نابسامانی های خود از دیرباز مورد توجه قرار داشته و تجارب جهانی خصوصاً در کشورهای در حال توسعه نشانگر تحقق مفهوم توسعه با مشارکت مردم می باشد. عملا با مشارکت همه جانبه بهره برداران استفاده مطلوب تر از منابع آب و خاک امکان پذیر می باشد و بدین منظور در برنامه های توسعه کشور زمینه خوبی را فراهم کرده است.
بنابراین به منظور توسعه و مدیریت پایدار منابع آب، درگیر نمودن عموم جامعه امری حیاتی می باشد، پس ضروری است که درخط مشی های مرتبط با مدیریت منابع طبیعی از جمله آب، از دانش تجربه و نظرات جوامع بومی که بهره برداران کلیدی درحفاظت از منابع هستند، استفاده شود که این هدف از طریق مشارکت عموم جامعه حاصل خواهدشد .
وقوع خشکسالی درچند سال اخیرعلی رغم بروز خسارت های مادی فراوان ، توجه همگان را به اهمیت آب ولزوم صرفه جوئی درمصرف و بهره برداری بهینه از آن را معطوف نموده است . احداث شبکه های آبیاری و زهکشی مدرن، گذشته از افزایش راندمان آبیاری و مصرف بهینه آب ، حفاظت خاک را نیز در بر خواهد داشت . وسعت دشت های حاصلخیز و وجود رودخانه ها و سدهای مهم کشور در استان خوزستان سبب گردیده است تا زمینه مناسب بهره برداری از منابع آب و خاک این استان با احداث شبکه های آبیاری و زهکشی فراهم گردد.
سرمایه گذاری های عظیم انجام شده درزمینه احداث سدهای مخزنی، تنظیمی وانحرافی،کانال های انتقال وایستگاه های پمپاژ موقعی بازده اقتصادی خواهند داشت که امکان برداشت محصولات کشاورزی با استفاده از شبکه های آبیاری وزهکشی فراهم گردد . استعداد وپتانسیل بالقوه منابع آب وخاک استان خوزستان فقط با احداث شبکه های آبیاری وزهکشی به فعل تبدیل می شود و زمینه بهره برداری مطلوب از منابع مذکور را فراهم می آورد. جلب مشارکت کشاورزان استان در اجرای شبکه های آبیاری و زهکشی افق جدیدی را در پیش رو گذاشته است لذا تفکر و تعقل در بهبود و اصلاح روشها به منظور توسعه پایدار و بهینه از منابع آب سبب گردیده تا مشارکت مردمی در احداث شبکه های آبیاری و زهکشی بعنوان راهکاری نوین تجلی یابد.
-2 مشارکت در طرحهای منابع آب
به دلیل اهمیت و نقش تعیین کننده آب خصوصاً در بخش کشاورزی و به منظور تحقق اهداف وزارت نیرو در توسعه منابع آب ، جلب مشارکت کشاورزان جهت استفاده از تسهیلات اعتباری برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی دولت جمهوری اسلامی ایران بعنوان اهرمی مهم مورد توجه قرار گرفته بنحوی که سازمان آب و برق خوزستان با تشکیل مدیریت طرحهای مشارکت مردمی توانست تسهیلات اعتباری فراوانی را جذب نماید.
این سازمان، ضمن ارزیابی طرح های اجرایی از نظر وضعیت مطالعاتی و بر اساس اطلاعات موجود از موقعیت اقتصادی و شرایط فنی طرح ها و با بررسی زمینه فرهنگی قابلیت پذیرش بهره برداران در هر منطقه، اولویت طرح ها را برای جلب مشارکت تعیین نمود و سپس اقداماتی از قبیل تعیین وضعیت مالکیت اراضی ، شناسایی بهره برداران، تشکیل جلسات توجیهی با زارعین و مسئولین محلی، معرفی طرح به بانک عامل - کشاورزی - در دستور کار خود قرار داد.
و جهت روانسازی کار اقداماتی از قبیل تشکل کشاورزان در قالب شرکتهای تعاونی، استفاده از برنامه های صدا و سیما، انجام برنامه های بازدید از طرح های اجرا شده قبلی ، استفاده از همکاری های نهادهای محلی ، واگذاری اراضی ملی به افراد داوطلب مشارکت در طرح ها، اعمال سیاست های تشویقی وبکارگیری نیروهای فعال را بکار گرفت . علاوه بر این در بخش بهره برداری نیز زمینه واگذاری مدیریت شبکه های آبیاری را برنامه ریزی نموده و با ایجاد تشکل ها در مناطق اجرای طرحها فرآیند انتقال مدیریت خدمات آبیاری را در دستور کار قرار داده است.
به منظور بهره گیری از مشارکت کشاورزان در طرح های آبیاری و زهکشی بر اساس تبصره 26 قانون بودجه عمومی کشور درسال72 وتبصره 76 ، ماده 106 و بند ط ماده 17 قانون برنامه های دوم ، سوم و چهارم توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، جلب مشارکت مردم در طرح های آبیاری وزهکشی توسط سازما ن آب وبرق خوزستان، مورد توجه ویژه قرار گرفت وبه این منظور از ابتدای سال 1375 تشکیلات مستقلی تحت عنوان مدیریت طرح های مشارکت مردمی در این سازمان ایجاد گردید.این مدیریت در مدت زمان کوتاهی موفق گردید طرح های زیادی را از طریق جلب مشارکت بهره برداران به مرحله اجرا برساند بطوری که بر اساس گزارش سازمان مدیریت منابع آب ایران،این سازمان از نظر میزان اعتبارات جذب شده وسطح اراضی در بین تمامی شرکت های آب منطقه ای کشور توانسته است حائز مقام اول گردد .
جدول -1مقایسه وضعیت طرح های مشارکت مردمی استان خوزستان با کل کشور
برای تحقق اهداف وزارت نیرو در توسعه منابع آب، جلب مشارکت کشاورزان جهت استفاده از تسهیلات اعتباری برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی دولت جمهوری اسلامی ایران بعنوان اهرمی مهم مورد توجه قرار گرفت بطوری که این سازمان از هر لحاظ پیشتاز کلیه استان ها شده است.
جدول -2 عملکرد سازمان آب و برق خوزستان در احداث شبکه های آبیاری و زهکشی
-2-1 ضرورت مشارکت در استان
استان خوزستان به لحاظ شرایط جغرافیائی و هیدرولوژی از بیشترین سهم آبهای جاری شیرین درکل کشور برخوردار است به طوری که با جریان پنج رودخانه بزرگ و پرآب ایران - کارون ، دز، کرخه ، جراحی ، هندیجان - درخوزستان حدود 33 درصدکل منابع آب سطحی کشوربه این استان اختصاص می یابد 0 ضمن اینکه نزدیک به 3/3 میلیون هکتار اراضی قابل کشت دراین استان وجود دارد
همچنین این استان با وجود دارا بودن امکانات بالقوه آب و خاک و نیروی انسانی کارآمد و ماهر ، با فقدان و کمبود شدید تاسیسات آبی مدرن جهت بهره برداری از منابع آب و خاک روبروست .این سازمان در سالهای پس از انقلاب با شناسایی امکانات بالقوه و تهیه طرحهای اجرایی تلاش نموده است زمینه بهره برداری از منابع آب و خاک را در منطقه فراهم سازد.
