بخشی از مقاله
مقدمه
این امری پذیرفتنی و بدیهی است که انسان ها دارای تفاوت های فردی بسیاری هستند و هیچ دو انسانی را نمی توان یافت که کاملاً شبیه یکدیگر باشند. افراد بشر در ویژگی های جسمی، روانی، زیستی، عاطفی و رفتاری با هم تفاوت دارند. روان شناسان تفاوت های مختلفی را در شخصیت، هوش، یادگیری، نیاز، انگیزه ، نگرش ، گرایش و به طور کلی رفتار آدمیان برشمرده اند که برخی از آن ها از وراثت سرچشمه می گیرند و بعضی دیگر مبتنی بر ویژگی های محیطی هستند و هر یک از اعضای سازمان شخصیت و نیازهای منحصر به فرد را دارا هستند و از این رو مدیران سازمان نمی تواند شیوه های رفتاری یکسانی را در ارتباط با همه آنان داشته باشد.
برخی از محققان و نظریه پردازان علوم رفتاری، مانند راجرز 1 معتقدند صداقت، عشق عاری از خودخواهی و همدلی از ویژگی های کلیدی در برقراری ارتباط اثربخش هستند، صداقت به معنای صراحت در ابراز احساسات است و بیان بی کم و کاست هر چیزی است چنان که هست، شخص صادق از احساسات خودآگاهی دارد و می تواند در زمان مناسب آن ها را بیان کند، عشق غیر انحصار طلبانه نیز شامل پذیرش، احترام و حمایت آزادانه و غیر قیّم مأبانه از دیگری است. اما منظور از همدلی، توانایی دین و درک واقعی فرد دیگر است به گونه ای که گویی او را از چشم خود می نگرد
مدیرانی که این ویژگی ها را دارند، در کارکنان خود انگیزه بیشتر و مقاومت کمتری را ایجاد می کنند. به طور کلی احساسات ممکن است در افراد به چهار گونه مثبت، منفی، دوگانه - میرکمالی، :1380 - 143 و بی تفاوت وجود داشته باشد.
لذا افراد و گروه های مختلف اجتماعی در سطوح مختلف سازمانی و ملی نیازمند الگوی مدیریت تضاد هستند تا بتوانند در قالب نظام ارزشی جامعه ، تعارضات را مدیریت کنند .نظام جمهوری اسلامی در ایران مبتنی بر مشارکت مردمی شکل گرفته که مشارکت مردم در تمامی عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از یک سو و وجود شخصیتها و آرا و افکار و منافع گروه های مختلف از سوی دیگر، باعث شده است که درنظام جمهوری اسلامی از تعارضات بین گروه ها و افراد نیز بیش از سایر جوامع مطرح باشد .
از سوی دیگر، وجود هدف مشترک تضادها را ایجاب می کند به همان اندازه نیز مدیریت چنین تعارضاتی برای دستیابی به هدف مشترک از سبکهای حکومتداری در سایر جوامع متمایز است، الگویی منحصر به فرد، متناسب با اهداف و مقاصد حکمرانی اسلامی مورد نیاز است . براساس دیدگاه اقتضایی که امروزه نگرش حاکم بر مدیریت علمی دنیاست، لحاظ کردن وضعیت و اقتضائات فرهنگی و ارزشی در هرجامعه، تعیین کننده الگوی موفق مدیریتی در آن زمینه فرهنگی است . از آنجا که امام خمینی - ره - در تمامی زمینه های اجتماعی به عنوان الگوی جامعه اسلامی به شمار می روند، دیدگاه ها و سیره عملی ایشان در زمینه های مختلف مدیریتی در حکومت اسلامی باید به عنوان چراغی روشنگر سرلوحه اقدامات قرار گیرد.
استخراج اندیشه های امام - ره - و تبیین آن براساس سطوح مختلف فردی ، گروهی، سازمانی، ملی و حتی جهانی می تواند هدایت گر تضادها در سطح جامعه در جهت کارکردی و مثبت باشد .لذا رفتار، گفتار و کردار ایشان در این زمینه می تواند به مدیریت تعارضات بویژه سطح کلان مدیریت کمک کند . اما مشکل اساسی این است که دیدگاه ها و سیره امام در این زمینه به صورت نظام مند و در قالبی علمی و منسجم تدوین و تبیین نشده است که این مقاله در پی گشودن روزنه های جدید در این زمینه است.
سؤالات اساسی تحقیق
این تحقیق، پژوهشی مسئله مدار است که در قالب چند سؤال اساسی مطرح شده است . مهمترین سؤالات این تحقیق که پژوهشگر در این مقاله به دنبال پاسخ به آنهاست، عبارت است از:
1- تضادهای موردتوجه امام - ره - در کدام یک از سطوح مدیریتی کشور مطرح است؟
2-تضادهای سطح سازمانی و روشهای مدیریت تضاد در این سطح از دیدگاه امام - ره - کدام است؟
-3 تضادهای سطح بین المللی و روشهای مدیریت تضاد در این سطح از دیدگاه امام - ره - کدام است؟
-4 استراتژیهای عمومی مدیریت تضاد بر اساس دیدگاه امام - ره - کدام است؟
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی، و گردآوری داده ها با استفاده از روش تجزیه و تحلیل محتوا صورت گرفته است.
تجزیه و تحلیل محتوا تکنیکی است که به منظور دستیابی به ویژگی های مختلف پیام برای تجزیه و تحلیل عینی و منظم پیامهای مختلفی به کار میرود که به شیوه های گوناگون مبادله می شود - هولستی، 16 :1373 تا . - 25
مروری بر ادبیات تحقیق
تضاد جزء انفکاک ناپذیر زندگی امروزی بشر است و به عنوان پدیده ای نگریسته می شود که بیانگر ناسازگاری منافع است و اغلب در اثر عدم همراستایی اهداف، انگیزه ها یا اقدامات بین طرفین رخ می دهد که می تواند واقعی یا مبتنی بر تصورات و ادراکات افراد یا گروه ها باشد
به زعم" وال 4"و" کالیستر" 5 تضاد ، فرایندی است که یک طرف تصور می کند منافعش با طرف دیگر در تخالف قرار دارد و یا طرف مقابل بر منافعش تأثیر منفی گذاشته است .تضاد زمانی افزایش می یابد که یک فرد نمی تواند منافع و علائق خود را با منافع و علائق طرف مقابل به صورت توأم تامین کند
یکی از نشانه های سازمان اثر بخش آن است که مدیران تلاش می کنند به جای پنهان کردن مشکلات و تعارض های موجود، آن ها را شناسایی و تحلیل کنند و درصدد حل آن ها برآیند، یکی از راهبردهای بنیادین در شناسایی به موقع مشکلات و تعارضات موجود، داشتن روابط مناسب انسانی در سازمان است.
حقیت آن است که همه سازمان ها کم و بیش با مشکلاتی روبه رو می شوند یا با تعارض های گوناگون دست و پنجه نرم می کنند. در چنین هنگامه ای مدیران موثر به کمک ایجاد روابط انسانی مطلوب، حسن نظر و اعتماد متقابل میان خود و کارکنان، در کوتاه ترین زمان به وجود چنین کاستی هایی پی می برند و برای کنترل و حل آن ها دست به کار می شوتد. اصولاً سازمان سالم سازمانی است که درباره خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته است، واقع بین باشد و برای مقابله با هر گونه مشکلی بهترین منابعی را که در اختیار دارد، به کار گیرد. در این گونه سازمان ها عملکرد ضعیف به سرعت تشخیص داده می شود، مسایل در چارچوب امکانات موجود به صورتی واقع بینانه بررسی می شوند و هر گاه سازمان با بحرانی روبه رو شد، کارکنان متحد می شوند و خود را موظف به برطرف کردن آن می دانند.
نگرشهای فلسفی به تضاد
تحقیقات متعددی در خصوص تأثیر جنبه های کارکردی و غیر کارکردی تضاد بر عملکرد سازمانی انجام گرفته است .الگوهای تضاد کارکردی انعکاس دهنده این باور است که تمامی جناحها می توانند حول اهداف مشترک به توافق برسند درحالی که دیدگاههای تضاد غیرکارکردی و مخرب این طور فرض می کنند که تعاملات اجتماعی جز برنده شدن یک طرف و بازنده شدن طرف دیگر حاصلی ندارد
وقتی تضاد به وجود می آید ، مدیر باید چه اقدامی انجام دهد؟ پاسخ این سؤال به دیدگاهها و باورهای مدیر در مورد تضاد بستگی دارد .
دیدگاه روابط انسانی :رفتار گرایان معتقدند که تضاد بارها در سازمان رخ می دهد؛ چرا که طبیعت انسان ، تخصیص منابع و زندگی سازمانی آن را اقتضا می کند. مدیری که این دیدگاه رفتاری را دارد، انتظار وقوع تضاد را در سازمان دارد و باور دارد که تضاد در جای خود می تواند نتایج مثبتی به بار آورد؛ درچنین هنگامه ای مدیران موثر به کمک ایجاد روابط انسانی مطلوب , حسن نظر واعتماد متقابل میان خود و کارکنان در کوتاه ترین زمان به وجود چنین کاستی هایی پی میبرند
دیدگاه تعامل گرایی :فلسفه ای کهاخیراً به وجود آمده ، دیدگاه تعامل گرایی است . تعامل گرایان معتقدند تضاد می تواند خوب یا بد باشد که این موضوع به چگونگی مدیریت تضاد بستگی دارد .آنها باور دارند که تضاد نه تنها غیر قابل اجتناب است ، بلکه پدیده ای ضروری برای سلامت سازمان است .مدیری که دیدگاه تعامل گرایی دارد، همواره می کوشد جنبه های بالقوه مثبت تضاد را برای: رشد سازمانی فراهم کند و جنبههای منفی تضاد را کاهش دهد
بر اساس نگرش سنتی، تضاد در سازمان نشانه مشکل است و بدین معنی است که تفاوت در دیدگاه افراد وجود دارد و نقاط اختلاف بر انگیز باید شناخته شود.
در حالی که امروزه نشانه های تضاد پدیده ای میمون و مبارک تلقی می گردد
امروزه مدیران اثربخش در پی حذف یا نادیده گرفتن تضاد نیستند ، بلکه به این می اندیشند که چگونه از تضاد برای تحقق اهداف سازمان استفاده کنند
استراتژیهای مدیریت تضاد
پنج استراتژی عمده برای مدیریت تضاد ارائه کرده اند که این »توماس» در این میان الگوی پنج سبکی مدیریت تضاد، شایعترین چارچوب برای تبیین استراتژیهای حل تضاد است
این استراتژیها عبارت است از:
رقابت: 11 تمایل به برآوردن منافع خود بدون توجه به اینکه این امر به تضاد با فرد دیگر منجر خواهد شد.
همکاری: 12 موقعیتی است که طرفین برای بدست آوردن منافع، ثابت قدم هستند؛ ولی در عین حال خواهان همکاری با یکدیگر هستند و منابع طرف مقابل را نیز مورد توجه قرار می دهند.
پرهیز :13 در این وضعیت فرد به کناره گیری یا جلوگیری از تضاد تمایل دارد.
سازش :14 فرد تمایل دارد به طرف مقابل امتیاز بدهد و این ناشی از آن است که طرف مقابل قدرتمندتر از اوست.
مصالحه :15 موقعیتی است که طرفین دعوا توافق می کنند تا از بخشی از مواضع خود عقب نشینی کنند و مقداری امتیاز به حریف مقابل بدهند و در برابر آن مقداری امتیاز بگیرند.
هر یک از استراتژیهای مدیریت تضاد برای موقعیتی ویژه کاربرد دارد
تجزیه وتحلیل یافته ها نگرش امام درباره ماهیت تضاد
درکلام و ادبیات امام خمینی - ره - در خصوص ماهیت تضاد با مفاهیم و تعبیرهای مختلفی رو به رو میشویم که برخی از این مفاهیم بیانگر دیدگاه منفی امام - ره - و برخی دیگر از مفاهیم ، نشانگر دیدگاه مثبت امام - ره - تضاد بین افراد و گروه ها است .اختلاف، تشنج، تفرقه، ضدیت و جبهه بندی از جمله تعبیرهایی هستند که امام - ره - از آنها به عنوان تضادهای غیر کارکردی یاد می کنند . از سوی دیگر، اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، اختلاف طلبگی و حتی اختلافات در زمینه امور اجتهادی را نه تنها غیر کارکردی نمیدانند، بلکه آنها را برای پویایی جامعه، ضروری و حیاتی تلقی می کنند.
انواع تضادها از دیدگاه امام خمینی - ره -
: امام - ره - در کنار انواع تضادها و تنش هایی که در سطوح مختلف ایجاد می شود از نوعی تضاد و کشمکش یاد می کند که مرز نم یشناسد و شامل دو جبهه اساسی است که یک سوی آن را قدرتهای زورگو، ظالم و کافر تشکیل می دهند و در سوی دیگر آن قدرت اسلام و مستضعفین است . امام - ره - جنگ مکتب ما علیه تمامی ظلم و جور، نابرابریهای دنیای سرمایه داری و کمونیزم، مرفهین و حاکمان بی درد کشورهای اسلامی را جنگی همیشگی توصیف می کنند و آن را نوعی اختلاف می دانند که سازش پذیری و صلح را در آن بی معنی میدانند و معتقدند که در جنگ اسلام کفر ما حاضریم تمامی هستی خود را بدهیم و لی امان نامه کفر و شرک را امضا نکنیم
استراتژیهای مدیریت تضاد
امام - ره - برای دستیابی انقلاب اسلامی به اهداف عالی خود، همواره از استراتژیهای مختلفی برای مدیریت تعارضات افراد، گرو ههای داخلی و هم چنین ملل مسلمان استفاده، و با بیانات خود تلاش کرده اند تا یکپارچگی را در داخل کشور و هم چنین بین کشورهای اسلامی ایجاد کنند . البته ایشان برای مدیریت تضادهای درون فردی و هم چنین تضاد جهانی ، که بین نفس شیطانی و نفس رحمانی و همچنین بین اسلام و کفر است، تنها روش را مبارزه نفس رحمانی علیه نفس شیطانی در سطح فردی و غلبه اسلام بر کفر در سطح جهانی می دانند.
دربیانات امام - ره - در مجموع می توان سه استراتژی عمومی را برای مدیریت تضاد شناخت:
-1 استراتژی هدف مشترک
امام - ره - همواره رسیدن به مقصد را، که همانا حفظ و تقویت اسلام و جمهوری اسلامی است به عنوان هدف مشترک تمامی گرو هها معرفی می کردند و برای مدیریت تضاد و اختلافات افراد و گروه ها آن را با زبانهای مختلف به گروه ها و افراد متخاصم یادآور می شدند
. امام - ره - هدف نهایی نهضت مردم ایران را اجرای احکام اسلامی معرفی ، و چشم انداز نهایی نهضت را از همان اوایل شکل گیری نهضت ضد شاهنشاهی، دستیابی به مقصد عالی ترسیم می کنند که همانا نظام و جمهوری اسلامی است .ایشان همواره به افراد و گروه ها توصیه می فرمودند که اگر اختلافی هم قرار است باشد، این اختلاف نباید جنبه شخصی به خود بگیرد، بلکه منافع شخصی باید تحت الشعاع منافع کلی نهضت قرار گیرد , همواره با ترسیم این هدف مقدس، گروه ها را دعوت می کردند تا این هدف متعالی را به عنوان چراغ راهنمای مبارزات خود علیه رژیم شاهنشاهی در نظر بگیرند و هم چنین پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز آن را به عنوان معیاری اساسی برای کنار گذاشتن اختلافات و یا مبارزه با افراد و گروه های دیگر معرفی می کردند که اهدافی غیر اسلامی داشتند
