بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگیاساساً، به حوزه افعال انسان برمیگردد و برآمده از جهان بینی، هست و نیستهای بنیانی یکتفکّر است. بنیانهای هستیشناسی، بایدها و نبایدهای هر اندیشه ای را تعریف و به آن شکل میدهد. ساحتهای فردی و اجتماعی انسان با توجه به بایدها و نبایدهای مبتنی بر هستیشناسیِ همان اندیشه و تفکر شکل میگیرد و نوع روابط حاکم بر فرد و اجتماع با توجه به نوع هستیشناسی افراد تفاوت خواهد کرد. سبک زندگی در آیین اسلام همانند درختی است که ریشه آن، باورها و اندیشهها و ساقه و شاخههایش، ارکان و وظایف اعضای خانواده میباشد. از این رو، سبک زندگی دارای ابعاد زیادی است. پژوهش حاضر درصدد بررسی سبک زندگی ایرانی اسلامی در پرتو اندیشههای حضرت امامخمینی - ره - است. امامبا تمسّک به همین آیین رهایی بخش در آثارش، به بیشترین جنبه حیات بشریتوجّه کرده است.
شناخت خداوند، اتحاد، بصیرت، پرهیز از تنبلی، پرهیز از عیبجویی، تواضع، حرص، عشق به دنیا، ریا، علم، قناعت، مبارزه با ظالم و نفس به عنوان رذیله اخلاقی و چندین و چند سفارش دیگر در راه اعتلای انسان، باعث گردیده است؛ محتوای آثارش سبکی از زندگی را به مخاطبان خویش ارائه دهد. آنچه آثار امام را درباره سبک زندگی ایرانی-اسلامی متمایز میسازد، این است که او با بهره گیری از آیات نورانی قران بر شکوه و حشمت آثارش افزوده است. وی با طبع بلند خویش، مضامین قرانی را با هنر ذاتیش در هم آمیخته است. نگارنده برآن است با کنکاش در آثار امام، نمودهای سبک زندگی اسلامی را فرا روی پویندگان قرار دهد.
واژگان کلیدی: امام خمینی - ره - ، سبک زندگی ایرانی- اسلامی، آثار نظم و نثر،
.1مقدمه
سبک زندگدری شکل نوین اوّلین بار توسّط»آلفرد آدلر « در روان شناسی به سال 1929 میلادی ابداع شد. هرچند » آدلر« آن را ابداع کرد، ولی پیروان کلاسیک او و دیگران به تفصیل آن پرداختهاند. محقّقان تعاریف گوناگونی بر اساس بینش و نگرش خاص خود ارائه دادهاند. جامعهشناسان در تعاریف جامعه شناسانه، بیشتر بر هنجارها و منشهای اجتماعی افراد در جامعه تأکید دارند و روانشناسان بیشتر به بُعد فردیو شخصیّتی می پردازند، ولی آنچه مهمّ است اینکه این تاریفع تک بُعدیهستند و فقط به یک بُعد از ابعاد زندگی انسانها توجّه داشتهاند، ولی از آنجا که آیین اسلام، آیینی جامع و کامل است و انسانها را کاملتر و جامعترمورد ارزیابی قرار میدهد و زندگی را با پشتوانه امور اعتقادی و بینشها مورد ارزیابی قرار میدهد، حتّی رفتارهایی همانند نماز، اگر اعتقاد به خدا و معاد را پشتوانه خود نداشته باشد، رفتار اسلامی محسوب نمیشود، چنان که بسیاری از رفتارهای مرتاضان و درویشان اسلامی نیست.
بر این اساس، میتوان سبک زندگی اسلامی را بدین گونه تعریف کرد: »شیوه-هایی از زندگی است که انسان با تکیه بر نظام ارزشی و مبادی اعتقادی خود در زندگی فردی و اجتماعی برای ارتباط با محیط و جامعه، پاسخ به خواستهها و تأمین نیازهایش به کار میگیرد. طبق این تعریف، سبک زندگی مصرفهای مادی یا فرهنگی نیست، چرا که زندگی عناصر غیر از مصرف را نیز در بر دارد.سبک زندگی مجموعهای از طرز تلقیها، ارزشها و شیوههای رفتار و سلیقهای افراد در زندگی روزمرّه است که با مطالعه آن میتوانیم آنچه را مردم انجام میدهند؛ چرایی آن و معنایی که برای آنها و دیگران دارد، را درک کنیم.
به این دلیل است که در دنیای امروز برای برنامهریزی و مدیریت در عرصههای مختلف زندگی مردم یک جامعه پیش از هر اقدامی لازم است تا سبک زندگی مردم و مؤلفههای آن برای برنامهریزان و مدیران حوزههای مختلف مشخص شود تا آنها بر مبنای آن بتوانند برنامههایی علمی و مبتنی بر واقعیت در حوزههای تحت مدیریت خود ترسیم کنند.سبکهای زندگی مجموعهای از ارزشها، طرز تلقیها، شیوههای رفتار، حالتها و سلیقههاست که در بیشتر مواقع در میان یک جمع ظهور میکند و شماری از افراد، صاحب یک نوع سبک زندگی مشترک میشوند و اغلب مالک یک نوع سبک زندگی خاص میشوند. در سبکهای زندگی، رهیافتهایی که از ارزشها و تلقیها و سلیقهها و ... به دست آمده است در قالب هر چیزی از زندگی نمایان میشود. از موسیقی مورد علاقه، غذای مورد علاقه و پوشش مورد علاقه افراد تا معماری، دکوراسیون، تزیین باغچه و ... - مهدی زاده، - 57 :1391زندگی انسانها در جوامع مختلف متأثر از باورها، اعتقادات و هنجارهای پذیرفته شده آن جامعه است.
وفق دادن افراد جامعه با این معیارها، سبک زندگی آن جامعه را تشکیل میدهد. با عنایت به این که زندگی در ایران تحت تأثیر دین و آداب دینی قرار گرفته است، آیات قران کریم و دستورهای دین اسلام و فرامین پیامبر و ائمه بزرگوار شالوده و اساس سبک زندگی ایرانی-اسلامی را تشکیل داده اند.بر این اساس توجّه به سبک زندگی، در شعر شاعران و نوشتههای نویسندگان پارسی گوی جایگاهی بس والا یافته است. آنان همواره سعی نمودهاند اشعار و نوشته هایشان را با دستورهای دین مبین اسلام زینت بخشند و از دل این اشعار و نوشتهها سبکی از زندگی را به مخاطبان عرضه نمایند که انسان را به سرچشمه پاک انسانیت رهنمون سازد.
از میان این اندیشمندان، میتوان حضرت امام خمینی - ره - را نام برد. با نگاهی کوتاه به اشعار و نوشته های امام میتوان فهمید ایشان مضامین بسیاری را پرورده و درباره آن داد سخن داده اند. بیشترین موضوعاتی که امام خمینی به آنهاپرداخته، عرفان و عشق معنوی است. رباعیات و غزلهایی که از امام - ره - باقی مانده است، همگی حکایتگر روحی عاشق و ضمیری واله و شیداست. عشق یکی از مسائل اصلی و اساسی عرفان است و شعر امام - ره - بیش از آن که در میان عاشقانهها، بنشیند، در جمع عارفانهها جای دارد. نگارنده در این پژوهش به بررسی سبک زندگی ایرانی اسلامی در پرتو اندیشه ها و آثار حضرت امامخمینی - ره - میپردازد که مطالب به روش کتابخانهای فراهم آمده است. در این تحقیق تلاش میشود بخشی از آثار امام که در پیوند با سبک زندگی اسلامی قرار می-گیرد؛ بررسی شود.
.1 .1 پیشینه سبک زندگی
مفهوم سبک زندگی اگر چه در ادبیات علوم اجتماعی سابقهای بیش از صد سال دارد، در سه دهه اخیر، هم زمان با شکلگیری جوامع و فرهنگهای مصرفی در جهان، دوباره این مفهوم در میان دانشمندان علوم اجتماعی به ویژه جامعه شناسان و محققان مطالعات فرهنگی، جذابیت خاصی یافته است. - مهدوی کنی، . - 44 :1386 بررسی پیشینه تجربی در زمینه سبک زندگی در ایران نشان میدهد که سابقه پژوهش در این زمینه به کمتر از بیست سال میرسد، البته از سال 1380تاکنون اقبال محققان به سوی این موضوع بیشتر شده است.
باید به این نکته توجه داشت که سابقه حضور مفهوم سبک زندگی در هر جامعهای به منزله مفهومی خاص و مستقل به رویکرد اجتماعی به این مفهوم نیز بر میگردد. در حقیقت هوّیتهای انسان در مواجهه با زندگی رویکردهای متنوّعی را به سبک زندگی میبخشد. هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت فرهنگی و هویت دینی، بن-مایههای اساسی در شکلگیری سبک زندگی و رویکردهای حاکم بر آن است.
.2 .1 پیشینه تحقیق
درباره پیشینه تحقیق در زمینه مضمون و محتوای شعر امام - ره - ، میتوان به مقاله فهیمه بافنده، با عنوان ابعاد عرفانی شعر امام چاپ شده در روزنامه کیهان، 12خرداد1390،اشاره کرد. نویسنده در این مقاله نکات عرفانی شعر امام را بیان نموده است. همچنین مقالهای با عنوان نکات اجتماعی و سیاسی در اشعار امام - ره - در مجله حضور، زمستان 1384 به شماره 55 به چاپ رسیده است.بررسی سابقه تحقیق نشان میدهد پژوهشی که در آن به سبک زندگی ایرانی -اسلامی در پرتو آثار نظم و نثر حضرت امامخمینی - ره - پرداخته شده باشد، صورت نگرفته است. از اینرو ضروری به نظر میرسد که با پژوهشهای موردی و مقایسهای به بررسی سبک زندگی در آثار امام پرداخته شود تا میزان توانایی وتوجه حضرت امام در بیان اینگونه مسائل در شعر مشخص گردد. علاوه بر این، تحقیق درباره چگونگی بیان مسائل سبک زندگی در آثارش، ما را با ساختار فکری و ذهنی گویندگان و نویسندگان این آثار بهتر آشنا خواهد ساخت و دریچهای برای فهم لایههای زیرین و دلالتهای ضمنی این آثار بر روی خواننده خواهد گشود.
.3.1 مفهوم سبک زندگی
سبک زندگی، شیوه زندگی است و بر الگوهای فردی مطلوب از زندگی دلالت دارد که جهان بینی، نگرشها و ارزشها، عادتها، وسایل زندگی و همچنین الگوهای روابط اجتماعی، اوقات فراغت و مصرف را در بر میگیرد. سبک زندگی، بیشتر بیانگرایانه است و شخص، خود را از طریق سبک زندگی به جهان اطرافش معرفی میکند. این بدان معناست که سبک زندگی از طریق چهره ها - انتخاب لباسها و رفتارها - ، اعمال و کردارها، - انتخاب فعالیتهای فراغتی - یا انتخاب وسایل زندگی و حتی گزینش دوستان بیان میشود. سبک زندگی اصطلاحی، مرکب از دو واژه»سبک«و»زندگی« است. بنابراین در تعریف سبک زندگی، این پرسش مهم است که آیا سبک زندگی اصطلاحی مستقل از دو واژه »زندگی« وسَبک«» است یا از ترکیب این دو واژه ساخته شده است. برای پاسخ به این پرسش و رسیدن به معنای سبک زندگی نگاهی اجمالی به این واژه میاندازیم. واژه »سبک «مصدر ثلاثی مجرد عربی است، به معنای گداختن و ریختن و قالبگیری کردن و»سبیکه« به معنی پاره زر و نقره گداخته و قالبگیری شده، مشتق از آن است. - غلامرضایی، - 15 : 1387
