بخشی از مقاله
چکيده
کيش جزيرهاي از توابع شهرستان بندرلنگه در استان هرمزگان در جنوب ايران است که مساحتي معادل٩٠ کيلومتر مربع و جمعيتي برابر با ٢٤٢٩٥ نفر جمعيت دائم و ١٩٢٧٦ نفر جمعيت غيردائم دارد .در اين جزيره روزانه ٥٠ تن پسماند توليد مي شود.با توجه به اينکه در دهه اخير در اين جزيره پروژههاي صنعتي متعددي احداث گرديده و همچنين با توسعه زيرساخت هاي توريسم در آن ،جمعيت گردشگري افزايش يافته ،با افزايش حجم پسماندها،نياز به ايجاد محل دفن جديد پسماند يا بهسازي محل دفن موجود مي باشد.ليکن تعيين ريسکهاي زيست محيطي موجود يا حاصله ،از اولويت هاي پروژههاي زيست محيطي جزيره مي گردد. مديريت ريسک زيست محيطي ،فرآيندي سيستماتيک در راستاي دست يابي به اطمينان کامل از اجراي مناسب و صحيح يک پروژه،نظير محل دفن پسماند و رعايت ضوابط مرتبط با کاهش مخاطرات احتمالي مي باشـد.هـدف مـديريت ريسـک زيسـت محيطـي محـل دفـن پسـماندهاي جزيـره کيش ،بررسي پتانسيل هاي ريسک محل دفن و اثرات احتمالي آن بر پارامترهاي محيط زيست منطقه مي باشد.در ايـن تحقيـق بـا اسـتفاده از سـه روشRASCL١ ،فرآيند تحليل سلسله مراتبي و انتروپي به شناسايي و بررسي و ارزيابي ريسکهاي موجود در محل دفن پسماندهاي جزيره کيش و اولويت بندي آنها پرداخته شده است .روشRASCL براي اولين بار در ايران براي ارزيابي محل دفن پسماند استفاده گرديده اسـت .بـا اسـتفاده از اين روش به بررسي ميزان ريسک آلودگي آب زيرزميني و تجمع گاز در محل پرداخته شده است و سپس با روش فرآيند تحليل سلسله مراتبي ،اين ريسک ها وزندهي گرديد.بکارگيري اين روش نشان داد؛ريسک اين دو پارامتر در بازه کم قرار دارد.همچنين نتايج روش انتروپـي نشـان مـي دهـد مهم ترين ريسکهاي زيست محيطي در منطقه مي تواند شامل تهديد سلامت ساکنين محل ،آلودگي خـاک اطـراف محـل دفـن و کـاهش امنيـت زيستگاه لاکپشت ها باشد.در اين مقاله به ارائه راهکارهاي مديريتي براي کاهش اثرات ناسازگار زيست محيطي هر يک از ريسک هـا ارائـه گرديـده است .
کلمات کليدي : مديريت ريسک زيست محيطي ،محل دفن پسماند،جزيره کيش ،روش RASCL انتروپی AHP2
مقدمه
محل هاي دفن زباله را مي توان در زمره پروژههاي عمراني محسوب نمود که از اثرات کوتاه مدت و بلند مدت محيط زيستي برخوردار مي باشند.عليرغم اينکه مديريت ريسک زيست محيطي مبحثي جديد در مطالعات زيست محيطي پروژه ها به شمار مي رود،وليکن امروزه استفاده از فنون مديريت ريسک زيست محيطي در برنامه ريزي و سياستگذاري اکثر کشورها مورد پذيرش قرار گرفته است (٥).يکي از فاکتورهاي مهم اجرايي ،استفاده از روش ارزيابي ريسک زيست محيطي به عنوان يک ابزار مهم مديريتي در مطالعات مديريت محيط زيست و کاهش مخاطرات پروژههاي مختلف و رعايت اهداف توسعه پايدار مي باشد(٢).
چگونگي دفع پسماندهاي توليد شده،همواره از سالهاي دور،يکي از معضلات جامعه بشري بوده است .سادهترين و عملي ترين روشي که براي رفع اين مشکل در ابتدا صورت گرفته است ،پراکنده کردن و تلنبار نمودن پسماندها در زمين هاي باير خارج از محدوده شهرها و يا سوزاندن آن به منظور جلوگيري از آلودگي بوده است .مدتها اين روش بدون توجه به اثرات ناسازگار آن، به عنوان عملي ترين روش در نقاط مختلف جهان متداول بوده است (١١).در حال حاضر نيز،در کشورهاي توسعه نيافته ، اين روش همچنان رايج است (٤).بنابراين همواره خطرات محل دفن محيط فيزيکي – شيميايي ،محيط بيولوژيک و محيط انساني پيرامون اين محل را تهديد مي کند.
در جزيره کيش با توجه به نوع پسماند توليدي و آناليز پسماندهاي فسادپذير به ارزيابي و مديريت ريسک زيست محيطي محل دفن پرداخته شده است . مديريت ريسک زيست محيطي به عنوان يک نياز براي فعاليت هايي انجام مي گيرد که داراي پتانسيل تهديد و يا تخريب محيط زيست مي باشد(٢).مديريت ريسک داراي سه مرحله تعيين ريسک،ارزيابي ريسک و کاهش ريسک مي باشد.با توجه به اينکه محل هاي دفن پسماند داراي ريسک هايي مانند تجمع پرندگان ، مختل شدن پرواز هواپيماها،همچنين نزديک بودن به زيستگاه هاي جانوران لاکپشت ها و نفوذ شيرابه به منابع آب و غيره بايد به ارزيابي ريسک زيست محيطي که شامل شناسايي محيط زيست تحت تاثير،مدل سازي مکاني و زماني انتشار و نشت ،ارزيابي اجزا مهم اکولوژيکي با در نظر گرفتن حساسيت هاي زيست محيطي ،تخمين کميت ريسک با مقايسه با معيارهاي موجود و شناسايي اقدامات کاهش ريسک پرداخت .هرچند هرگز نمي توان پيشگويي درست و قطعي خطرات ناشي از پسماند پرداخت ،ليکن مي توان با مديريت درست ،فاکتورهاي مهم و تاثير گذاري را که منجر به خطر مي شوند ، شناسايي و با استفاده از اقدامات پيشگيرانه ريسک هاي ناشي از آن را کنترل نمود.در زمينه سوابق مطالعات انجام شده مي توان به مقاله John Garrick که در سال ٢٠٠٢ تحت عنوان The use of risk assessment to evaluate waste disposal facilities in USA منتشر گرديده، اشاره کرد که در اين مقاله به ارزيابي ريسک در مورد محل دفن پسماند به صورت موردي در ايالات متحده آمريکا پرداخته شده است .ارزيابي ريسک در پنج گام جستجوي خطرات،نحوه حادث شدن خطر،ارزيابي ريسک ها،ثبت يافته ها و مرور ارزيابي و الزامات بررسي شده است .از ديگر مطالعات انجام شده مقاله
Environmental risk assessment for unregulated waste disposal sites است .اين تحقيق که توسط آژانس حفاظت محيط زيست (EPA) ايرلند در سال ٢٠٠٥ منتشر شده است ،به منظور ارزيابي ريسک محل دفن پسماند از روش R-P-S استفاده شده است .در اين تحقيق ابتدا ريسکهاي مقدماتي پروژه بر روي عوامل زيست محيطي منطقه بررسي شده و سپس ريسکهاي ناشي از پروژه به صورت تفصيلي بر روي عوامل زيست محيطي با محوريت آب زيرزميني ،آب سطحي و تجمع گاز محل دفن بررسي شده است .نکته اي که در اين روش مورد توجه قرار گرفته است ،آن است که شالوده اين روش بر اساس آسيب پذيري محيط نسبت به دريافت ريسک مي باشد.
مواد و روش ها محدوده مطالعاتي
جزيره کيش با ٩٠.٤٥٧ کيلومتر مربع مساحت يکي از زيباترين جزاير خليج فارس است که در ١٨ کيلومتري کرانه جنوبي ايران بين مختصات جغرافيايي ٥٣ درجه و ٥٣ دقيقه تا ٥٤ درجه و ٤ دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ و ٢٦ درجه و ٢٩ دقيقه تا ٢٦ درجه و ٣٥ دقيقه عرض شمالي واقع شده است .طول جزيره کيش ١٥ کيلومتر در محور شرقي - غربي و پهناي آن ٧ کيلومتر در محور شمالي جنوبي و تقريبا بيضي شکل است (٩).محل دفن پسماند در جنوب شرقي جزيره قرار دارد.ابعاد و مساحت زمين دفن پسماند ٩٥٠٠ متر مربع مي باشد(٣).
روش تحقيق
انجام اين تحقيق ، بر اساس جمع آوري دادهها و اطلاعات،مشاهده و تجزيه و تحليل دادهها ، به شرح زير بوده است :
- جمع آوري اطلاعات کتابخانه اي در زمينه محل هاي دفن پسماندهاي شهري، از طريق مطالعه پژوهش هاي انجام شده داخلي وخارجي و جمع آوري آمار و اطلاعات
- تهيه مشخصات و موقعيت محل دفن پسماندهاي جزيره کيش
- بازديد از محل دفن پسماندهاي جزيره کيش و تهيه تصاوير از وضعيت آن
- استفاده از نرمافزارهايExcel به منظور تجزيه و تحليل داده هاي حاصل از مرحله جمع آوري اطلاعات،SPSS براي محاسبه ميانگين هندسـي و حسابي در معادلات مربوط به به ارزيابي ريسک،Expert choice به منظور وزندهي و اولويت بندي پارامترهاي ريسک ها
- ارائه پيشنهادات امکان پذير جهت مديريت بهينه محل هاي دفن و بهبود و ارتقاء وضع موجود ارزشيابي محل هاي دفن ،در اين تحقيق ،بر اساس روشRASCL انجام گرفته است (١١).در اين روش از شاخص هايي نظير وسعت محل دفن ،ميزان حرکت شيرابه وغيره(جدول٢ و ٣) جهت طبقه بندي محل هاي دفن ، از نظر خطرات شيرابه و آلودگي آب هاي زيرزميني و همچنين تجمع گاز و خطر انفجار استفاده شده است .
در اين مقاله با استفاده از AHP١ پارامترهاي مورد نظر در روش RASCL وزندهي مي شوند.در مرحله اول عواملي که در تصميم گيري مهم مي باشند،در قالب يک درخت تصميم گيري به صورت سلسله مراتبي بيان مي گردد(١).هدف اصلي در اين روش ارزيابي ريسک آلودگي آب زيرزميني و تجمع گاز در محل دفن مي باشد که ٨ پارامتر به عنوان زير معيار براي آن تعريف مي گردد.سپس عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوطه خود در سطح بالاتر به صورت زوجي مقايسه شده و وزن آنها محاسبه مي گردد.اين وزنها ،وزن نسبي ناميده مي شوند.
يافته ها
بر اساس جداول ( ٢ و ٣) ميزان ريسک آلودگي آب زيرزميني و تجمع گاز
اوزان پارامترهاي مورد بررسي در تعيين ميزان ريسک آلودگي آب زيرزميني و تجمع گاز به دست آمده از روش فرآيند تحليل سلسله مراتبي ،نيز که توسط نرم افزار Expert choice تجزيه و تحليل شده و نرخ ناسازگاري آنها تعديل گرديده به صورت زير نمايش داده مي شود:
سپس وزنهاي حاصله از روشAHP در امتيازات مختص به هر پارامتر ضرب مي شود که نتيجه آن در جداول زير نشان داده شده است (٤و٥)
