بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری در هر کشوری علاوه بر صرفه های اقتصادی، سبب معرفی فرهنگ و میراث آن کشور به جهانیان می شود. از این رو، تقویت هر نوع گردشگری در هر شهری، پتانسیل ها و مزایایی را برای آن شهر به همراه خواهد داشت. یکی از انواع گردشگری، گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم است که با توجه به طبیعت های بکر در قسمت های مختلف کشور از جمله جزیره کیش، حائز اهمیت است. هدف این تحقیق، تدوین اصول طراحی مجتمع های توریستی - تفریحی در جزیره کیش با رویکرد اکوتوریسم میباشد.
با توجه به این که جزیره کیش دارای جاذبه های گردشگری طبیعی، جانوری، فرهنگی، تاریخی و ... است؛ ارائه اصولی جهت طراحی مجتمع های توریستی - تفریحی در این شهر نه تنها اهمیت داشته بلکه امکان توسعه و رونق گردشگری طبیعی در کشور را نیز در پی خواهد دشات. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها، به روش کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش پس از شناخت و تحلیل ویژگی های طبیعی، گردشگری و ... جزیره کیش، مولفه هایی به منظور طراحی مجتمع توریستی تفریحی تدوین شده و در انتها اصولی برای طراحی این مجتمع ها در راستای ارتقا صنعت اکوتوریسم در این جزیره بیان می گردد.
واژه های کلیدی توریسم، اکوتوریسم، مجتمع توریستی - تفریحی، جزیره کیش .
مقدمه
اکوتوریسم پدیده اینسبتاً تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از کل این صنعت را تشکیل می دهد و بسیاری از کشورهای جهان را بر آن داشته است که سرمایه گذاری های عمده ای را به این بخش، به لحاظ درآمدزایی فراوان آن، اختصاص دهند. این شکل از گردشگری فعالیت های فراغتی انسان راعمدتاً در طبیعت امکان پذیر می سازد و موجب افزایش و قدردانی عمیق تر آنان از طبیعت می شود که در نهایت حس حفاظت و حراست از محیط های طبیعی را در آنان برمی انگیزد و تقویت می کند.
آنچه که در این نوع گردشگری اهمیت فراوان دارد موضوع پایداری است، زیرا صنعت گردشگری بدون برنامه ریزی دقیق و توجه به قابلیت های بوم شناختی، محلی، فرهنگی و اجتماعی، مشکلاتی را برای هر منطقه در پی خواهد داشت. کشور ایران با پیشینه تمدنی کهن و جاذبه های متنوع توریستی و موقعیت برجسته اقلیمی، ضمن آنکه خواهان منافع اقتصادی ناشی از صنعت توریست از جمله اشتغال زایی و درآمد ارزی است، بر حفظ ارزشهای متعالی و هویت فرهنگی و تمدنی خود نیز تاکید دارد که در این زمینه لازم است قدم های مهمی برداشته شود.
طبق آخرین آمار موجود سال 82، سه میلیون نفر ایرانی به خارج از کشور سفر کردهاند که انگیزه عمده آنان تفریح و گذران اوقات فراغت بوده است. این در حالی است که در طی این مدت تنها 700 هزار گردشگر به کشورایران وارد شده است. با این رقم، ایران در حال حاضر تنها یک صدم درصداز سهم گردشگری جهان را در اختیار دارد: کشور ایران علی رغم رشد شتابان در این صنعت، کماکان با سایر رقبای خود اختلاف فاحشی دارد و فقط توانسته است از کشورهایی مانند پاکستان و عمان پیشی بگیرد و سهم خود را از توریسم آسیا با کشور اردن در یک ردیف قرار دهد.
یکی از مکان هایی که در ایران دارای جاذبه های گردشگری طبیعی، فرهنگی، تاریخی و ... بیشماری است، جزیره زیبای کیش می باشد. بدیهی است با تقویت این جاذبه های گردشگری طبیعی، فرهنگی، تاریخی و ...، شاهد حضور هر چه بیشتر گردشگران داخلی و خارجی به این جزیره خواهیم بود که در این صورت آن چه در این جزیره مهم می شود ایجاد مجتمع های توریستی تفریحی است. ایجاد مجتمع های توریستی تفریحی در این جزیره با وجود طبیعت بی نظیر آن بهتر است در راستای اکوتوریسم بوده تا علاوه بر هماهنگی با طبیعت، پایداری را نیز رقم بزند.
از این رو، هدف این پژوهش، تدوین اصول طراحی مجتمع های توریستی تفریحی با رویگرد اکوتوریسم به منظور ارتقا صنعت توریسم در جزیره کیش است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با شناسایی اصول اکوتوریسم و با درنظر گرفتن مولفه هایی در راستای آن، اصولی برای طراحی مجتمع توریستی - تفریحی پیشنهاد گردد.
مبانی نظری پژوهش
لغت گردشگری - tourism - از کلمه - tour - به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین - turns - به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته است.در فرهنگ و بستر، گردشگری به سفری که در آن مسافرتی به مقصدی انجام می گیرد و سپس بازگشتی به محل سکونت را در بر دارد، اطلاق می گردد . در فرهنگ لغت لانگمن1 گردشگری به معنای مسافرت و تفریح برای سرگرمی معنا شده است .
گردشگر کسی است که به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، تجارت، ورزش یا زیارت، به جایی غیر از مکانی که در آن اقامت دارد سفر می کند، مشروط براین که حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشد گردشگری عبارت است از گذران اختیاری مدتی از اوقات فراغت خود در مکانی غیر از محل سکونت دائمی به قصد بهره برداری از لذتهای گردشگری است.
اهمیت توریسم
به طور کلی صنعت توریسم از دو جهت دارای اهمیت است:اولاً موجب آشنایی مردم با دیگر فرهنگها، نژادها، اقوام، سرزمینها، گویشها و ... می شود وثانیاً از نظر اقتصادی یکی از منابع مهم درآمد و ارز و نیز ایجاد اشتغال محسوب می شود که امروزه جنبه اقتصادی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت است. گردشگری در بسیاری از کشورهای بزرگ و کوچک جهان، از بزرگترین و سودآورترین صنایع آن کشورها است.آمار نشان می دهد 11 درصد نیروی کار در کشورهای توسعه یافته در بخش توریسیم فعال بوده و سالانه 30 تا 40 میلیارد دلار در آمد از این راه نصیب این کشورها می شود. جهانگردی یکی از مطمئن ترین، پاک ترین و ارزان ترین منابع کسب درآمد ارزی است آگاهان اقتصادی معتقدند گردشگری بخشی از مجموعه عظیم اقتصاد است که در حد بسیار زیادی با رگه های فرهنگی گره خورده است.
انواع توریسم و گردشگری
بطور کلی می توان گردشگران را برحسب نوع گردشگری به دو دسته تقسیم نمود : -1 گردشگرانی که از خارج کشور وارد می شوند - گردشگر خارجی - -2 گردشگرانی که اهل یا مقیم آن کشورند - گردشگر داخلی یا بومی - . بعلت سهولتی که در بطن گردشگری داخلی وجود دارد، این نوع گردشگری از رونق بیشتری برخوردار است که از جمله عوامل این سهولت عبارتند از: -1 کوتاهی فاصله، -2 آشنایی قبلی با محیط و فضا،-3 آشنایی با زبان رایج،-4 حذف مقررات عبور از مرز و گمرکات و تبدیل پول، -5 اطمنیان کلی مسافر به امنیت ناشی از بومی بودن، -6 هزینه کم سفر در مقایسه با سفرهای خارجی اگرچه می توان بین گردشگران داخلی و خارجی تمایز اصلی قائل شد.
با این حال در بعضی از نقاط جهان این تمایز در حال محو شدن است - مثلادر جامعه اروپا - . گردشگری همچنین از نظر جاذبه های گردشگری" به پنج گروه تقسیم می شوند:-1 جاذبه های طبیعی - اکوتوریسم - -2 جاذبه های فرهنگی -3 جاذبه های مذهبی -4 جاذبه های اقتصادی - 5 جاذبه های ورزش.
اکوتوریسم
اکوتوریسم، اصطلاحی جدید با عمری نه چندان طولانی است، نخستین بار در مکزیک، در 1988 ، هکتورسبالوس و لاسکوریان این اصطلاح را به کار برده اند . در حقیقت، اکوتوریسم عبارت است از گردشگری با هدف مشاهده و مطالعه طبیعت بکر، حیات وحش و فرهنگ های مختلف و نیز رسیدن به آرامش در محیط طبیعی . بدین ترتیب، می توان اکوتوریسم را از محصولات توسعه پایدار به حساب آورد، در واقع اکوتوریسم عبارت است.
از نوعی گردشگری که از نظر بوم شناختی پایدار باشد؛ یعنی، به نیازهای فعلی زیست بوم ها پاسخ دهد به جای لطمه زدن به محیط زیست، به حفظ و بسط فرصت هایی برای تداوم حیات آنها در آینده بپردازد . انگیزه اصلی در اکوتوریسم پایدار سفر به طبیعت دیدار از جذابیت های طبیعی یک منطقه شامل ویژگیهای کالبدی فرهنگ بومی آن است محققان اعتقاد دارند که فعالیتهای گردشگری در صورت رعایت 6 اصل زیر مصادیق اکوتوریسم را می یابند:.1زمینه سازی برای افزایش آگاهی درک طبیعت و ویژگیهای فرهنگی که باعث می شود بازدیدکنندگان نسبت به حفظ منابع طبیعی خصوصیات فرهنگی احساس بیشتری نمایند.
2. التزام به انجام فعالیت هایی که کمترین پیامد منفی زیست محیطی را داشته باشد.3. مشارکت در حفظ مدیریت مناطقی که به طور قانونی مورد حفاظت قرار می گیرند و سایر منابع طبیعی. 4.تقویت مشارکت جوامع محلی در فرایند تصمیم گیری مربوط به تعیین نوع و میزان فعالیتهای گردشگری. 5. ایجاد منافع مستقیم در آمدهای مکمل برای جوامع محلی نسبت به ارزشهای طبیعی محیط زندگی آنها. 6. آموزش جوامع محلی نسبت به ارزشهای طبیعی زندگی آنها توریسم دارای اشکال مختلف و انواع گوناگون است که بسته به شرایط محیطی، متفاوت میباشد.
اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، از انواع توریسم مسوولانه است که هدف اصلی آن حفاظت از محیط زیست است. این الگوی فضایی، در برگیرنده گونههای متفاوتی از گردشگری شامل گردشگری زیست محیطی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی، گردشگری صید و شکار، گردشگری و جمعآوری گیاهان و حیوانات و نظیر اینهاست به اعتقاد گودوین2، گردشگری مبتنی بر طبیعت همه انواع گردشگری متمرکز، گردشگری با انگیزه های هیجان طلبی و گردشگری با پیامدهای خفیف را که در آنها انگیزه اصلی بهره برداری از طبیعت وحشی و دستنخورده همراه با گونهها و زیستگاههای جانوری، سیماهای طبیعی و رودخانههای جذاب و تماشایی است را شامل میشود .
به عبارت دیگر، گردشگری مبتنی بر طبیعت، مسافرت به منظور لذت بردن از نواحی طبیعی دستنخورده و مشاهده نزدیک حیات وحش گیاهی و جانوری است کشور ما با برخورداری از انواع مختلف جاذبههای گردشگری، تاکنون نتوانسته از این مزیت به خوبی استفاده کند. با وجودی که مناطق طبیعی کشور میتواند یکی از جاذبههای ارزشمند برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار آید، اما برنامهریزی برای استفاده از این شرایط هنوز در ابتدای راه است و کار مهم و اساسی برای بهرهبرداری از جاذبههای طبیعی صورت نگرفته است.
اصول اکوتوریسم
انجمن بینالمللی اکوتوریسم اصولی را که نتایج نشستها، کارگاه-های آموزسی و جلسات برگزار شده از سال 1991 برای ذینفعان اکوتوریسم بوده است را این گونه بیان میکند: -کاهش اثرات منفی بر فرهنگ و طبیعت که میتواند به محل مورد نظر آسیب برساند. - آموزش گردشگران در مورد اهمیت حفاظت- تاکید بر کار پرمسئولیتی که در همکاری با مردم و صاحب منصبان محلی اداره می شود تا نیازهای محلی و منافع حفاظت را نشان دهند.
درآمدهای مستقیم برای حفاظت و مدیریت مناطق و حفاظت شده- تاکید بر نیاز بخش توریسم منطقهای برای طراحی برنامه های مدیریت بازدید کننده برای مناطق طبیعی یا مناطقی که به عنوان مقاصد زیست بومی تعیین می شوند.- تاکید بر انجام مطالعاتی که بر موضوعات اجتماعی و زیست محیطی پایه ریزی شده اند و استفاده از برنامههای نظارتی بلندمدت برای اینکه اثرات اکوتوریسم بررسی شوند و اثرات منفی آن کاهش یابد.
تلاش برای اطمینان از اینکه توریسم از تغییر قابل قبول محدودیتهای اجتماعی و زیستمحیطی تعیین شده توسط محققان با همکاری ساکنان محلی، فراتر نمیرود.- کوشش برای افزایش منافع اقتصادی برای کشور میزبان، جوامع محلی به ویژه مردمی که پیرامون مناطق حفاظت شده و مناطق طبیعی زندگی میکنند. - تکیه بر زیرساختی که در تطبیق با محیط زیست، کاهش استفاده از سوختهای فسیلی، حفظ گیاهان و حیات وحش محلی و در ترکیب با محیط زیست فرهنگی و طبیعی توسعه یافته است.
بررسی پتانسیل اکوتوریسم
تعاریف و تفسیرهای گوناگونی از واژه اکوتوریسم وجود دارد اما عموماً شامل سفرهای زیست محیطی پایدار و بازدید و لذت بردن از طبیعت با ترویج محافظت از آن، تأثیرگذاری کمتر نسبت به بازدید کننده و دست اندرکار کردن مردم بومی است.
