بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تعیین ظرفیت برد گردشگری ساحلی جزیره کیش
چکیده:
در صنعت جهانگردی، توسعه مناطق ساحلی و اثرات نامطلوبی که گردشگری بر محیط زیست ساحلی بر جای می گذارد یکی از مسائل مهم و نگران کننده محسوب می شود. برنامه ریزی و تعیین میزان حداکثر ظرفیت برد به منظور کاهش صدمات زیست محیطی در جهت حفاظت از اکوسیستم نوار ساحلی جزیره کیش که به سبب وجود آبسنگهای مرجانی و دارا بودن سواحل سفید از نظر رتبه بندی جهانی از جایگاه بسیار مطلوبی در جذب گردشگر برخوردار است، ضروری به نظر می رسد. ظرفیت برد عمومأ با مفهوم حدود قابل قبول تغییرات (LAC) ادراک می شود که بر اساس شاخص های پایداری و مدیریت حدود قابل قبول تغییرات در شاخص ها در عمل تلاش می کند تا آن را به صورت پایدار مدیریت نماید. هدف از این پژوهش ارائه حدود مطلوب پذیرش گردشگر در نوار ساحلی جزیره کیش می باشد به طوریکه با به حداقل رساندن آسیب های بیولوژیک ساحلی، توانایی این ناحیه برای پشتیبانی کیفیت تفریحی ساحل جزیره حفظ شود. در این مقاله با استفاده از شاخص های ظرفیت برد در 3 سطح ظرفیت برد فیزیکی، واقعی و مؤثر توسط مدل TCC به عنوان ابزاری در جهت تحلیل سیستم و معرفی شدت محدودیتهای ظرفیت برد گردشگری در این ناحیه به برآورد کمی ظرفیت برد گردشگری ساحلی جزیره کیش پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که اگرچه میزان مشخصی از گردشگران به لحاظ فیزیکی در این ساحل جای می گیرند اما با در نظر گرفتن عوامل محدود کننده طبیعی و انسانی و نیز خط مشی های سیاسی و قانونی موجود، فشار و تراکم بیشتری در بخشهایی از ساحل جزیره به چشم می خورد که در مواردی بیش از ظرفیت تحمل محیط است. از طرف دیگر با وجود اینکه تعیین ظرفیت برد فیزیکی- اکولوژیکی می تواند در مدیریت اکوسیستم ناحیه مفید باشد اما برای رسیدن به اهداف مدیریتی در راستای حفظ یا بهبود کیفیت تفریحی ناحیه ساحلی، تعیین ظرفیت برد اجتماعی-فرهنگی گردشگران نیز ضروری به نظر می رسد.
کلمات کلیدی: گردشگری ساحلی، ظرفیت برد، جزیره کیش
مقدمه:
محیطفهای ساحلی با توجه به دارا بودن زیر محیطفهای ژئومورفیک- اکولوژیک متعدد به عنوان فعال ترین محیطفهای ژئومورفیک از حساسیت بالایی نیز در برابر تغییرات محیطی و بهره برداری ها و دست اندازهای انسان برخوردار است.
سواحل با ارزش میلیون ها دلار سود آوری دارند در حالیکه سواحل کم ارزش سود اقتصادی مستقیمی دربر ندارند ) Clark, .)2005 در سراسر جهان سواحل توریستی با ارزشی وجود دارد. به عنوان نمونه در اسپانیا تنها %0.001 از مناطق ساحلی بیش از %10 تولید ناخالص داخلی()GDP را ایجاد می کند .(Piqueras, 2005( در ساحل Miami گردشگری سالانه بیش از 2/4 میلیارد دلار ارزش دارد و در Florida این رقم 65 میلیون دلار به سود اقتصاد ایالت است، .(Houston, 2002( تنظیم مؤثر و تکمیل استراتژی واقعی در اجتناب از فشار توریسم برمحیط زیست اغلب بر پایه برآورد ظرفیت برد صورت می گیرد استفاده از شاخص ظرفیت برد در طراحی نواحی ساحلی از دهه 1960 آغاز شد. این اصطلاح به مفهوم تعداد دوره های کاربری یک منطقه تفریحی است بدون آنکه زوال دایمی فیزیکی و بیولوژیک در توان منطقه برای پشتیبانی تفریحی و آسیب محسوس به کیفیت تفریحی حاصل آید (دانه کار، .(1377 سازمان جهانی گردشگری ظرفیت برد را چنین تعریف می کند: "سطح مشخصی از استفاده بازدید کنندگان در یک ناحیه که می توانند در یک زمان در مکان مشخص تجمع یابند." .(Buckley, 1999, p706) علی رغم این ملاحظات، بسیاری از صاحب نظران موافقند که ظرفیت برد اساسأ یک مفهوم اکولوژیکی است که در صدد بیان رابطه بین جمعیت و محیط طبیعی است .(Abernethy, 2001, p9) اگرچه مفهوم ظرفیت برد محدودیت های زیادی دارد هنوز مفهوم مفیدی برای مدیریت ساحلی به شمار می رود به ویژه از این لحاظ که درباره رابطه بین فعالیت های انسان و محیط طبیعی اطلاعات خوبی به ما می دهد .(Papageorgiou & Brotherton, 1999) با وجود انتقادات زیاد، سنجش ظرفیت برد مفهوم قدرتمندی است که می تواند برای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری پایدار استفاده شود .(Mexa & Coccossis, 2004) ظرفیت برد عمومأ با مفهوم حدود قابل قبول تغیرات 1(LAC) ادراک می شود که بر اساس شاخص های پایداری و مدیریت حدود قابل قبول تغییرات در شاخص ها به برآورد کمی ظرفیت فیزیکی، واقعی و مؤثر در یک مکان گردشگری پرداخته و در عمل تلاش می کند تا آن را به صورت پایدار مدیریت نماید (حسن پور، .(1389 در این مقاله به تعیین ظرفیت برد گردشگری ساحلی جریزه پرداخته شده است. با وجود اکوسیستم های حساسی همچون آبسنگ های مرجانی و گونه های نادر و در معرض انقراض لاک پشتهای سبز و منقار عقابی که در فهرست قرمز سازمان بین المللی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) قرار دارد (طرح جامع کیش،1386، ص(128 و همچنین در حالیکه برای برخی پروژه ها مطالعات SEA در حد امکان لازم است حتی مطالعات EIA نیز انجام نشده و در صورت انجام، نتایج آن در داخل سازمان بررسی شده و نیاز به اخذ تایید و مجوز از سازمان محیط زیست نیست (طرح جامع کیش، 1386، ص(23 بنا به نظر کارشناسان در این مناطق پروژههای عمرانی بسیاری بدون توجه به الزامات زیست محیطی در نوار ساحلی انجام میشود که بخش عمده ای از سواحل مرجانی جزیره کیش را از بین برده است. نگرانی ها زمانی افزایش می یابد که ملاحظه می گردد گردشگری در جزیره کیش رشد سریعی داشته به طوریکه در طرح جامع کیش 1373)، ص (233 برای سال 1395 نزدیک به 7 میلیون گردشگر پیش بینی شده است. در چنین شرایطی برآورد ظرفیت تحمل گردشگری ساحلی جزیره کیش بسیار ضروری به نظر می رسد.
پیشینه تحقیق:
بحث ظرفیت برد و کاربرد آن در برنامه ریزی کالبدی در ایران سابقه ای کمتر از یک دهه داشته و تعداد مقالات و یا طرح های پژوهشی انجام شده در این زمینه انگشت شمار است. (حسن پور (1389 از جمله این پژوهشها می توان به موارد زیر اشاره کرد. مقاله ای که توسط فرهودی و شورچه (1386) تهیه شده و پس از بررسی شاخص های گردشگری پایدار به تعیین ظرفیت برد گردشگری معبد آناهیتای شهر کنگاور پرداخته شده است. طیبییان (1386) با استفاده از روش کمیTCC2 به تعیین ظرفیت برد اکولوژیکی حوزه دره عباس آباد-گنج نامه را پرداخته است. رهنمایی (1386) نیز به بررسی ظرفیت تحمل حوزه مقصد گردشگری شهر کلاردشت پرداخته و حسن پور (1389) ظرفیت پذیرش گردشگری در مناطق کویری و بیابانی ایران در شهداد، مرنجاب-بندریگ و مصر- فرحزاد را با استفاده از مدل TCC برآورد نموده است. در منطقه
مورد مطالعه نیز کارهای مشابهی انجام گرفته که از آن جمله می توان به پایان نامه مکان یابی و طراحی مجموعه توریستی با اهداف اکوتوریسم در جزیره کیش توسط نیازمد (1378) اشاره کرد که در آن به بررسی قابلیتهای طبیعی جزیره کیش از دیدگاه توریسم پرداخته و در یک پایان نامه دیگر امیدوار (1378) پیامدهای زیست محیطی توریسم در جزیره کیش را مورد ارزیابی قرار داده و راهکارهای لازم در جهت مدیریت نوار ساحلی را ارائه نموده است. مدیریت یکپارچه سواحل جزیره کیش با مدل سازی داده های جغرافیا در وب عنوان پایان نامه توکل (1382) می باشد. مهندسین مشاور سازه پرداز ایران به مدیریت شرکت فرا دریا عرشه و با حمایت سازمان منطقه آزاد کیش پروژه ای تحت عنوان مدیریت سواحل و محیط زیست جزیره کیش )ICZM) در سال 1386 انجام دادند که گزارش خود را در قالب 15 جلد کتاب با موضوعات پایش و ارزیابی نوار ساحلی، تعیین عرض نوار ساحلی، آلودگی .... ارائه نمودند.
داده ها و روش ها:
روش اصلی مطالعه در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی است و هدف از این پژوهش تعیین حدود مطلوب پذیرش گردشگر در سواحل جزیره کیش است. برای دستیابی به این هدف دو پرسش اصلی مطرح شد. (1 ظرفیت برد گردشگری ساحلی جزیره کیش با توجه به استانداردهای تعریف شده جهانی چه تعداد است؟ (2 ظرفیت برد گردشگری ساحلی جزیره کیش با توجه به معیارهای قانونی و ایدئولوژیک خاص جامعه ایران چه تعداد است؟ به این منظور پس از مطالعه اسناد و ادبیات موجود در پژوهش های صورت گرفته داخلی و خارجی، و نیز با استفاده از نرم افزار اکسل در تهیه نمودارهای مورد نیاز و انجام پرسشنامه و مصاحبه با کارشناسان، مدیران مربوطه و نیز سهام داران امر پرداخته و برای سنجش ظرفیت برد فیزیکی-اکولوژیکی از روش ارزیابی ظرفیت برد در چارچوب مناطق حفاظت شده که توسط سیفونتز (1992) ارائه شده استفاده گردید. این امر برحسب شرایط فیزیکی، بیولوژیک و مدیریتی در 3 سطح ظرفیت برد فیزیکی (PCC)، ظرفیت برد واقعی (RCC) و ظرفیت برد مؤثر (ECC) و با استفاده از مدل TCC بیان می شود .(Cifuntes 1999) در پایان نتایج حاصل از بازدیدهای میدانی و عکس های ماهواره ای در تعیین عرض سواحل ماسه ای و نیز با استفاده از روی هم گذاری لایه های جنس و شکل ساحل، لایه الویت بندی کاربریها در نوار ساحلی به تفکیک واحدهای مورفولوژیک که در طرح جامع کیش پیشنهاد شده، لایه حساسیت اکولوژیکی سواحل و لایه وضعیت موجود کاربری اراضی در جزیره کیش، در نرم افزار ( Arc (GIS 9.3 داده ها و نقشه های نهایی به دست آمده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت دو سناریو پیشنهاد گردید.
خصوصیات کلی منطقه مورد مطالعه:
محدوده مورد مطالعه ساحل جزیره کیش است. جزیره کیش بخشی از شهرستان بندر لنگه در استان هرمزگان می باشد که در فاصله کمی از سرزمین اصلی ایران در آبهای خلیج فارس و در 18 کیلومتری کرانه جنوبی ایران قرار دارد. این جزیره با مساحت 90/27 کیلومتر مربع و پیرامون ساحلی43 کیلومتر، به شکل تقریبا بیضی بوده و بلندترین نقطه آن 45 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. تقریبا تمام خط ساحلی جزیره در ارتفاع صفر قرار دارد. در سطح جزیره طبقه ارتفاعی 10-20 متر بیشترین 40-50 مترکمترین وسعت را به خود اختصاص داده اند. %85 جزیره دارای شیبی کمتر از .%1 می باشد. (پایگاه اطلاعاتی جغرافیایی جزیره کیش .(1378 نزدیکی به مدار راس السرطان، تاثیرپذیری از جریانهای موسمی و بالا بودن رطوبت هوا در تلفیق یکدیگر نقش تعیین کننده را در ساخت عملکرد و سیمای اکولوژیک جزیره کیش برعهده داشته است (امیدوار، .(1379 به طور کلی کیش دارای هوای بسیار گرم تا گرم معتدل با رطوبت نسبی زیاد، بارش اندک و پراکنده و غلبه توده هواهای تروپیکال در بیشتر ایام سال است. وزش باد در جزیره کیش دارای نظم سالانه می باشد. سرعت متوسط باد برای تمام جهات 3/9 متر بر ثانیه می باشد (حسینعلی، .(1379 اگرچه امواج با دوره بازگشت 25 ساله با ارتفاع 3/5 متر در سواحل باز خلیج فارس متداول است ولی جزیره کیش از این موقعیت برخوردار است که بخش هایی از آن به شکل طبیعی در مقابل امواج محافظت شده و کاهش انرژی و ارتفاع امواج در سواحل شرقی و شمالی جزیره تا حدود 2 متر اتفاق می افتد
(مهندسین مشاور سازه پرداز، 1386، ص .(23 کیش به سبب وجود آبسنگهای مرجانی و دارا بودن سواحل سفید از نظر رتبه بندی جهانی از جایگاه بسیار مطلوبی در جذب گردشگر برخوردار است. سالانه بیش از یک میلیون گردشگر از این جزیره بازدید می کنند (سالنامه آماری .(1385-1389 کیش دارای سواحل ماسه ای و هموار متعددی است که در بخش شرقی، شمال شرقی و قسمتهایی از شمال جزیره قرار دارد. سایر مناطق ساحلی جزیره صخره ای هستند و راه دستیابی مستقیم و ماسه ای به دریا ندارند.
بحث و یافته های تحقیق:
نتایج نشان می دهد که کیش با دارا بودن 43 کیلومتر خط ساحلی دارای 6350 متر سواحل ماسه ای عریض (بیش از 20متر) و3570 متر سواحل ماسه ای متوسط 10-20)متر) و 26300 متر سواحل صخره ای کوتاه و بلند می باشد (مهندسین مشاور سازه پرداز 1386 ص .(12-3 به منظور پهنه بندی مناطق ساحلی در طرح جامع جزیره کیش 1386)، ص (5-5 واحدهای مورفولوژیک ساحلی بر پایه 3 فاکتور شکل ساحل، شیب ساحل و جنس بستر به 15 ناحیه مورفولوژیک تقسیم گردید (نقشه شماره .(1 که با در نظر گرفتن 3 فاکتور فوق و توجه به حساسیت های اکولوژیک این واحدها و همچنین در نظر گرفتن کاربری پیشنهاد شده در طرح جامع کیش، کلاً ساحل جزیره به 3 ناحیه تقسیم شد. ناحیه اول واحدهای 9و8و7b در جنوب جزیره که از حساسیت اکولوژیکی بسیار بالایی برخوردار بوده و در طرح جامع کیش به عنوان منطقه حفاظت شده با کاربری پارک ملی دریایی پیشنهاد شده است 1386)، ص .(20-4 ناحیه دوم سواحل صخرهای کوتاه و بلند سواحل شمالی، غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی جزیره هستند که به دلیل مورفولوژی سخت و یا حساسیت نسبتأ بالای اکولوژیکی واحدهای 4و11 جهت پیک نیک کم تراکم 40 تا 100 نفر در هکتار (WTO1995) به عنوان ناحیه توریسم گسترده پیشنهاد می گردد. ناحیه سوم که بخش اصلی ناحیه مطالعاتی در این پژوهش را شامل می شود، سواحل ماسه ای عریض و متوسط در ساحل شرقی و قسمتی از ساحل شمالی جزیره می باشد که در سناریوی یک به منظور توریسم متمرکز با فضای بهینه 10 تا 15 متر مربع برای هر نفر (WTO1995) پیشنهاد می گردد.
سناریوی :1
ظرفیت برد فیزیکی :(PCC)
ظرفیت برد فیزیکی عبارتست از حداکثر تعداد بازدیدکنندگانی که در یک مکان و در یک زمان معین می توانند حضور فیزیکی داشته باشند (فرهودی .(1386 ظرفیت برد فیزیکی بر اساس فرمول شماره 1 تعیین می شود که در آن A مساحت منطقه مورد مطالعه، AU مقدار فضایی که هر بازدیدکننده نیاز دارد تا به راحتی در آن جابجا شده و تداخلی با سایر پدیده های فیزیکی و یا سایر افراد نداشته باشد و RF عامل چرخشی ویا تعداد دوره بازدید روزانه از منطقه است.
براساس نتایج به دست آمده از عملیات میدانی و داده های GIS، مساحت کل سواحل ماسه ای در واحدهای مورفولوژیک شماره 1،4،11، 12و 13 جمعا 306510 متر مربع می باشد.
RF از میانگین مدت بازدید بر اساس مصاحبه محقق با صاحبان کلوپ های غواصی و مدیران پلاژها به دست آمده که اتفاق با مقدار پیشنهاد شده به عنوان میانگین در سواحل فرانسه (solo 2007) مطابقت دارد. AU نیز باتوجه به استاندارد متوسط پیشنهاد شده توسط WTO در این پژوهش 10 مترمربع در نظر گرفته شد.
این ظرفیت به هیچ وجه نمی تواند اساس برنامه ریزی قرار گیرد زیرا ظرفیت محیط فیزیکی منطقه را بدون در نظر داشتن عوامل و عناصر محدود کننده آنها بیان می کند (حسن پور، .(1389
ظرفیت برد واقعی :(RCC)
ظرفیت برد واقعی عبارتست از حداکثر تعداد بازدیدکنندگان از یک مکان خاص پس از کسر عوامل محدود کننده برگرفته از ویژگی های خاص آن مکان .(Cifuntes, 1999) که براساس فرمول شماره 2 محاسبه می شود. عوامل محدود کننده (CF) به درصد بیان می شوند. و از طریق فرمول شماره 3 به دست می آیند که در آنLm دامنه محدود کننده یک متغیر و Tm مقدار کل متغیر است .(Cifuntes, 1999)
عوامل محدود کننده با در نظر گرفتن شرایط و متغیرهای محیطی، اکولوژیکی، اجتماعی و کالبدی به دست می آیند. (حسن پور، (1389 در این پژوهش 10 عامل محدود کننده شناسایی شده که عبارتند از: عامل شرجی بودن هوا، شدت تابش، بارندگی شدید، توفان، تعطیلات موقت، فرسایش ساحلی، کیفیت ساحل، کیفیت آب، عامل انحصاری و عامل اکولوژیکی.
شرجی بودن:
ترکیب 3 عامل مهم اقلیمی یعنی ارتفاع بسیار کم، عرض جغرافیایی پایین و نزدیکی به دریا باعث پدید آمدن شرایط بسیار گرم و مرطوب شده که جزو آزاردهنده ترین اقلیم های جهان محسوب می شود (ویسه، .(1379 ترکیب دما و رطوبت در چندین ماه از سال شرایط شرجی را در این منطقه به وجود می آورد که با استفاده از روش ET و Baker به مدت 6 ماه یعنی از اردیبهشت تا مهر محاسبه شده است.
شدت تابش:
جزیره کیش در جنوب کشور و بین عرض های جغرافیایی 26 درجه و 30 دقیقه تا 26 درجه و 35 دقیقه شمالی واقع شده است. این بدان معناست که فاصله کیش تا مدار راس السرطان تنها 3 درجه است. بنابراین خورشید طی چند ماه از سال با زاویه تابش نسبتاً مستقیمی گرمای زیادی تولید می کند. (ویسه، .(1379 شدت تابش در کیش با استفاده از فرمول های رایج1 و نمودارهای وابسته در نرم افزار اکسل محاسبه و این نتیجه حاصل شد که ماههای اردیبهشت تا شهریور از بیشترین شدت تابش برخوردار است. با در نظر گرفتن 4 ساعت تابش شدید در میانه روز برای ماههای خرداد، تیر و مرداد و 3 ساعت
رایب ماههای اردیبهشت و شهریور کلاً به مدت 540 ساعت در طول سال جزیره از بیشترین شدت تابش برخوردار است.
بارش شدید:
در کیش احتمال وقوع بارندگیهای شدید و رگباری در ماههای سرد سال بیش از سایر ماههاست. بنابر نتایج حاصل از دوره های آماری بلند مدت در کیش 6 روز از سال دارای رگبارهای شدید و بارندگی بیش از 10 میلیمتر است (م سازه پرداز، 1386، ص (9-3 که می تواند در امر گردشگری ساحلی اختلال ایجاد کند. بر این اساس cf3 مقدار %98/35 به دست آمد.
توفان و رعدوبرق:
