بخشی از مقاله
مطالعه استعداد معدنی گرانیت های نوع S در رابطه با کانی زایی قلع- تنگستن در جنوب همدان
چکیده:
قسمت عمده سنگ های پلوتونیک منطقه جنوب همدان را گرانیت های نوع S تشکیل می دهند که ترکیب آنها اغلب در حد گرانودیوریت و مونزوگرانیت است اما فرآیندهای متاسوماتیسم گاهی آنها را به سینوگرانیت نیز متحول نموده اند، چون بلورهای پلاﮊیوکلاز در اثر متاسوماتیسم پتاسیم به ارتوکلاز یا میکروکلین تبدیل شده اند. بررسی زونهای دگرسانی و ﮊئوشیمی عناصر اصلی و کمیاب راهنمای خوبی برای تخمین پتانسیل معدنی، بویژه در این منطقه است. این گونه مطالعات در سنگ ها و آبرفت های منطقه جنوب همدان نشان می دهد که این منطقه برای عناصری مانند قلع، تنگستن و آنتیموان استعداد معدنی دارد. زونهای دگرسانی سرسیتی شدن، گریزنی شدن، میکروکلینی شدن و تورمالینی شدن در منطقه مورد مطالعه گسترش چشمگیری داشته و این زونها با محل های دارای غنی شدگی در تمرکز عناصر مذکور و عناصر ردیاب آنها مطابقت خوبی دارند. تمرکز عناصر قلع، تنگستن و آنتیموان در مناطق دگرسان شده، بسیار بالاتر از غلظت متوسط آنها در سنگهای پوسته بوده و در مورد آنتیموان حتی منجر به زایش رگه های استیبنیت دار شده است.
مقدمه:
در مطالعات پیشین اغلب به سنگ شناسی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است (مانند ایرانی ١٣٧٢، سپ اهی ١٣٧٨). با توجه به گسترش قابل ملاحظه گرانیت های نوع S پی جویی ذخایر قلع- تنگستن در این منطقه انجام شد. برای پی جویی و اکتشاف ذخائر معدنی قلع-تنگستن بررسی نوع دگرسانی و هاله های ﮊئوشیمیایی ابزار مناسبی به حساب می آید. دگرسانی های نوع گریزنی شدن و تورمالینی شدن از جمله مهمترین انواع دگرسانی های مرتبط با ذخائر قلع-تنگستن همراه با گرانیت های نوع S به شمار می روند که در منطقه مورد مطالعه شواهد آن فراوان است.
روش کار:
در این مطالعه ابتدا نشانه های صحرایی مرتبط با کانی زایی عناصر قلع و تنگستن مورد بررسی قرار گرفت و مناطق نشانگر زونهای دگرسانی شدید مانند تورمالینی شدن و سرسیتی شدن (که در سایر نقاط دنیا با ک انی زایی این عناصر همراه هستند) پی جویی و شناسایی شدند . سپس از سنگهای مناطق مستعد بویژه در زونهای تورمالینی شدن و سرسیتی شدن حهت مطالعات می کروسکوپی و آنالیزهای شیمیایی عناصر اصلی و نادر به روشهای XRF و NAA و ار آبرفتهای نزدیک به این مناطق جهت آنالیز شیمیایی عناصر اصلی و کمیاب به روشهای مذکور نمونه برداری انجام گرفت . ضمنا " برای شناسایی کانیهای فلزی موجود در رگه ها هم مطالعه مقاطع صیقلی و هم مطالعات XRD صورت گرفت. مطالعات NAA در سازمان انرﮊی اتمی اصفهان، مطالعات XRF و XRD در شرکت کانپزوه و شرکت ALS کانادا انجام گرفته است.
موقعیت زمین شناسی و سنگ شناسی عمومی منطقه:
منطقه مورد مطالعه در جنوب همدان واقع شده (شکل ١) و بخشی از نوار سنندج- سیرجان و متشکل از سنگ های پلوتونیک، به ویژه گرانیت های نوع S است که با سنگ های دگرگونی با ترکیب عمدتاﹰ پلیتی محصور شده اند.
سنگ های آذرین منطقه مورد مطالعه بسیار متنوع و اغلب شامل گابرو، الیوین گابرو، گابرونوریت، دولریت، دیوریت، تونالیت، گرانودیوریت، گرانیت، آپلیت و پگماتیت است. تورمالینیت ها به دو صورت لکه ای و رگچه ای در منطقه دیده می شوند و اغلب در سنگهای گرانیتی، آپلیت ها و پگماتیت ها محصور هستند. رگه های تأخیری فراوانی سنگ های منطقه را بریده اند که می توان به رگه های کوارتز -ایلمنیت، کوارتز -استیبنیت (معانی جو و آلیانی ١٣٧٩) و همچنین رگه های دارای تورمالین، اسفن، اپیدوت، آپاتیت، گارنت، اکتینولیت، روتیل و کیانیت اشاره نمود. سنگ های دگرگونی منطقه نیز بسیار متنوع بوده و اغلب شامل سنگ های متاپلیتی مانند اسلیت، فیلیت، شیست لکه دار، میکا شیست، هورنفلس، شیست های هورنفلس شده، میگماتیت و مقدار کمتری سنگ های کوارتزیت، گارنتیت، مرمر و سنگ های کالک سیلیکات هستند.
بحث:
تورمالینی شدن و گریزنی شدن سنگ ها که ردیاب خوبی برای ذخائر قلع -تنگستن است به طور گسترده ای در سنگ های منطقه به ویژه در سنگ های آذرین قابل مشاهده است (شکل های ٢، ٣ و٤). گریزنی شدن معمولاﹰ در برخی از نواحی مانند سطح تماس توده های نفوذی گرانیتی و سنگ های دربرگیرنده (پلیتی و پسامیتی) و زون های گسلی شدیدتر است (شکل ٤). تورمالینی شدن در آپلیتها بصورت لکه ای ( شکل های ٢و٣)، نودول یا کوکاردز (cocards) و گاهی رگچه ای رخ داده است.
اوگستر (١٩٨٥) با بررسی ذخائر هیدروترمال مرتبط با گرانیت ها، شرایط تشکیل ذخائر قلع مرتبط با گرانیت ها را، هنگامی که سنگ میزبان آنها متاپلیت ها هستند، به صورت زیر بیان نموده است:
