بخشی از مقاله
مطالعه فراوانیو تنوع اجتماعات ماکروبنتیک درخلیج گرگان و سواحل جنوب شرقی دریای خزر
استان گلستان – ایران
چکیده:
مطالعه موجودات کفزی میتواند درمدیریت اکوسیستم های آبی از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. در این تحقیق اجتماعات ماکروبنتیک وساختار جمعیتی آنها در 5 ایستگاه خلیج گرگان به وسعت 444 کیلومترمربع و 3 ایستگاه در سواحل شرقی دریای خزر (استان گلستان) بصورت فصلی در سال 1389مورد بررسی قرارگرفت. نمونه برداری از بستر بوسیله دستگاه نمونه بردارگراب( Van veen (Grabباسطح مقطع 225 سانتی مترمربع با سه تکرار صورت گرفت. نمونه های جمع آوری شده بافرمالین 4درصدتثبیت ودرآزمایشگاه جداسازی وشمارش شدند. درمجموع 18 خانواده از 4 رده از موجودات ماکروبنتوز جداسازی و شناسایی گردیدند. بیشترین فراوانی مربوط به گونه Stylodrilus cernosvitoviv از رده Annelida با فراوانی 17.14 درصد نسبت به کل میانگین سالیانه جمعیت ماکروبنتوزها بودند و سایر گونه ها از رده فوق با فراوانی 65.55درصد ، رده Arthropoda با فراوانی 16.87درصد ، رده Mollusca با فراوانی 15.93درصد و در نهایت رده Platyhelminthes با فراوانی 1.65درصد بودند . بیشترین و کمترین فراوانی ماکروبنتوزها بترتیب در فصول تابستان و زمستان با مقدار 203.62 و 84.42 عدددرمترمربع بوده که بیشترین بیوماس ماکروبنتوزهادرفصل بهارمعادل 8.54گرم درمترمربع وکمترین آن در فصل تابستان معادل 3.07 گرم درمترمربع برآورد گردید.
لغات کلیدی: ماکروبنتوز،توده زنده،خلیج گرگان
مقدمه:
مطالعات زیستی و بوم شناختی منابع آبی اساسی ترین مبحث درتحقیقات و بررسی های علمی اکوسیستم هـا محسـوب میشـوند.
شناسایی هراکوسیستم، موجودات زنده و فاکتورهای زیسـت محیطـی حـاکم بـرآن گـام نخسـت ایـن تحقیقـات علمـی اسـت (1) ،
اکوسیستم های آبی هم ازاین قاعده مستثنی نیستند.بررسی نهرها و رودخانه هاودریاها نه تنهادرتشخیص سـلامت اکوسیسـتم هـامهم
میباشند بلکه میتوانندنشانگرفشارهای احتمالی وارده ازمحیط اطراف نیزباشـند(.(2مطالعـات دانشـمندان علـوم زیسـت محیطـی نشـان میدهدکه حضور،وضعیت وتعـدادانواع ماهی،حشـرات،جلبک هاوگیاهـان آبـزی اطلاعـات دقیقـی رادر موردسـلامت یـاآلودگی یـک
رودخانه،نهر،دریاچه ،تالاب یامصب خاصی فراهم می آورد این نوع ازگیاهان وجـانوران راشناسـاگرهای زیسـتی میگوینـد(.(3کفزیـان
جزیی از زنجیره غذایی زیستگاه های آبی بوده و نیاز غذایی بسیاری از گونه هـای آبـزی خصوصـا" ماهیـان را تـامین مـی کننـد(.(4 موجودات بی مهره کفزی در تغذیه ماهیان کفزی خوار و حتی بطـور غیـر مسـتقیم در تغذیـه گروهـی از ماهیـان سـطح زی اهمیـت
دارند.بنابراین به عنوان تولیدکنندگان ثانویه در چرخه غذایی اکوسیستم های آبی ، حلقه ارتباطی و انتشار انرژی و تجدید مواد غـذایی
بشمار می روند. از طرف دیگر موجودات بنتوز به عنوان شاخصی از میزان کل تولیدات و کیفیت آب محسوب می شـوند(.(5 مطالعـه
نحوه توزیع و پراکنش بی مهرگان کفزی نشان می دهدکه این موجـودات در تمـامی زیسـتگاه هـای سـاحلی ، دریـایی و آب شـیرین
مشاهده می شوند.مهمترین زیستگاه این موجودات خلیج ها و آبگیرهای ساحلی می باشند. به دلیل شرایط محیطی خاص این زیستگاه ها که در حد فاصل بین دو اکوسیستم خشکی و دریا قرار دارند، تحت تاثیر هر دو اکوسیستم قرار می گیرند از یـک طـرف جریانـات
دریایی وارد آبگیرهای ساحلی و خلیج ها شده و به همراه خود مواد مغذی وتخم انواع موجودات آبزی را حمل مـی کننـد ، از طـرف دیگر جریان آب شیرین رودخانه ها نیز ممکن است حامل مواد مغذی ، انواع مواد آلاینده ، فلزات سنگین باشند. رونـد افـزایش ورود مواد آینده به خلیج ها و آبگیرهای ساحلی و تجمع آنها در بستر بیشترین تاثیر را بر بی مهرگان کف زی (به دلیل وابسته بودن به بسـتر و آسیب پذیری آنها به علت محدودیت حرکتی)دارند. این روند بر ساختار جمعیتی موجودات کف زی تاثیر گذار می باشد(.(6 هدف از انجام این تحقیق شناسایی گونه های مختلف ماکروبنتوز خلیج گرگان با توجه به نقـش آنهـا در زنجیـره غـذایی اکوسیسـتم خـیلج
گرگان و دریای خزر بمنظور برنامه ریزی برای مطالعات بعدی در راستای ارزیابی و حفظ سلامت غذایی مردم می باشد.
مواد و روش ها:
ایــن پــژوهش درخلــیج گرگــان وســواحل جنــوب شــرق خزرکــه ازاکوسیســتم هــای نــادربوده وازارزشهاواســتعدادهای زیــادی برخورداراست مورد بررسی قرارگرفته و به دلیل عوامل متعددکه ناشـی ازبهـره بـرداری هـای نـامعقول انسـان ازمنـابع طبیعـی اسـت
خطربالقوه ای برای این اکوسیستم آبی محسوب میشوند.رودخانه های متعددی ازجمله قره سو و گز به این خلیج سرازیر شده و منابع آلاینده رابه همراه خود دارند وموجودات (بخصوص ماکروبنتوزها) آنـرا تحـت تاثیرقرارمیدهنـد. بـرای شناسـایی موجـودات کفـزی
وآثارعوامل تاثیرگذاربر روی نوع وترکیب آنها 8 ایستگاه طبق شکل1 تعیین و بـه مـدت یـک سـال در4 فصـل نمونـه بـرداری انجـام
شد.درهرایستگاه بااستفاده ازدستگاه بنتوزگیر( (Ven veen Grabباسطح15×15سانتی مترمربع باسه تکرارنمونه هاگرفته شدوبااسـتفاده
از الک بنتوزگیر باچشمه63میکرون شستشوداده و با فرمالین 4 درصد فیکس شدند ، سپس مشخصـات محـل نمونـه بـرداری وتـاریخ
برروی ظروف قیدشده و آنگاه برای شناسایی گونه ای و شمارش بـه آزمایشـگاه آورده شـدند. .(7)کـار آمـاری بـا محاسـبه میـانگین موجودات ایستگاههاو مقایسه آن باآزمون دانکن وترسیم نمودارها بانرم افزارEcxell وSpss 12 صورت پذیرفت.
شکل :1نمایی از موقعیت ایستگاههای نمونه برداری
نتایج:
ماکروبنتوزها جمع آوری شده از 8 ایستگاه فوق طی فصول مختلف سال 2010 ، جداسازی و شناسایی شدند که تعداد18خانواده متعلق بـه 4 رده از بی مهرگان می باشند. این موجودات بنتوز شامل Cerastoderma lamarcki و Abra ovata از دوکفـه ای هـا (Bivalvia) از رده Mollusca ، جنسهای, Pontoporeia , Niphargoides از راسته Gammaridea سـخت پوسـتان و رده ناجورپایـان Amphipoda ،و
جـنس Balanus از راسـته Sessiliaو خـانواده Chironomidae از راسـته Diptera ،از شـاخهArthropoda ، جـنس هـای Nereis
diversicolar و Hypania invalida و kowalewskii Hypaniola و Isohaetides michaelseni و Nemertini
Amphiporus lactifloreus و Parhypania bresivis از راسته کرم هـای حلقـوی پرتـاران (Polychaeta)، جنسـهای Naididae و
Stylodrilus cernosvitoviv و Tubificidae ازراسته کرم های حلقوی کـم تـار (Oligochaeta)از شـاخه Annelida اسـت. بیشـترین
درصد فراواتی گروه های غالب شاخه های موجودات بنتوز در طی دوره نمونه برداری به ترتیب بـه Stylodrilus cernosvitoviv از شـاخه Annelida با 17.14 ، Balanus improvisus از شاخه Arthropoda با 9.52 ، Abra ovata از شاخه Mollusca با 6.21 می
باشند. مطابق جدول(2 )بیشترین فراوانی بنتوزها در فصل تابستان و معادل4479.56 عدد در مترمربع و کمتـرین فراوانـی آنهـا در فصـل پـاییز و معادل 1819.58 عدد در مترمربع بود.
