بخشی از مقاله
چکیده
نواحی ساحلی به سبب کاربریها و نقشهای حیاتی که در فعالیتهای اقتصادی انسان دارد بسیار مهم هستند. در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط دوگانه دو بعدی و با استفاده از الگوی آماری لاجیت، ارزش اقتصادی گردشگری ساحلی سواحل دریای خزر در شهرستان بابلسر برآورد گردد. به این منظور، دادهها با استفاده از توزیع و تکمیل 200 پرسشنامه توسط گردشگران نوار ساحلی جمعآوری گردید.
نتایج نشان میدهند متغیرهای سن، تعداد اعضای خانوار، مخارج فردی هر یک از افراد مورد مطالعه و قیمت پیشنهادی بر تمایل به پرداخت آنها برای تفریح در ساحل بابلسر اثر منفی و معنیداری داشتهاند. همچنین تاثیر متغیرهای جنسیت افراد مطالعه، سطح تحصیلات، سفر در شش ماههی اول سال و نگرش زیستمحیطی افراد مورد مطالعه بر تمایل به پرداخت برای استفاده تفریحی از ساحل بابلسر از نظر آماری معنیدار نشده است. میزان تمایل به پرداخت به طور متوسط برای هر خانوار 47680 ریال بدست آمد. همچنین میزان کل تمایل به پرداخت افراد در نمونه مورد بررسی برای بازدید تفریحی از ساحل بابلسر، 2,907,317 هزار ریال میباشد.
.1 مقدمه
از مهمترین تحولات اجتماعی صورتپذیرفته در جوامع معاصر، توجه به اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازهای اساسی در زندگی تحت سیطرەی فناوری است. در راستای چنین تحولی، گردشگری نیز بهعنوان یکی از شیوههای گذران اوقات فراغت مطرح بوده و تأثیر قابل توجهی بر محیط زیست انسانی، اقتصاد و معیشت جوامع بر جای مینهد سالها است که دامنه گردشگری، از میدان محصور مکانهای باستانی به محیط طبیعی رخت کشانده و در این میان نقش سواحل به عنوان یکی از مهمترین مقاصد گردشگری، اهمیتی روزافزون یافته است.
به طوریکه بر اساس آمار و ارقام سازمان جهانی گردشگری، بیشترین مسافران جهان مربوط به بخش گردشگری ساحلی است. محبوبیت همیشگی سواحل و گستردگی حجم تقاضا برای آن، در کنار ساختار شکنندە این محیطها سبب شده است که برنامهریزان، آگاهی فزایندهای نسبت به توسعه پایدار در این مناطق داشته باشند، و به منظور دستیابی به گردشگری پایدار، با هدف حفظ منافع اقتصادی، ارتقاء گردشگری و حفظ منابع زیستمحیطی، تلاش نمایند گردشگری ساحلی1 یکی از بزرگترین فعالیتهای اقتصادی جهان است که با رشد شتابنده خود به فعالیتی چند منظوره مبدل گشته است بهطوریکه توسعه گردشگری و تفریحات مربوط به آن از عوامل مؤثر در شکلگیری توسعه نوار ساحلی و تأمینکننده مزایای مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی برای جامعه میزبان است.
در میان تمام فعالیتهایی که در نواحی ساحلی و نزدیکی سواحل اقیانوس صورت میگیرد، هیچکدام بیشتر از گردشگری و تفریح ساحلی از نظر حجم و تنوع در حال افزایش نیست. ماهیت متغیر این بخش و حجم آن، این نکته را که باید برنامهها، سیاستها و طرحهای دولتی مربوط به گردشگری در سواحل را مورد توجه قرار دهد، الزامی میسازد. در واقع تمام مسائل مربوط به سواحل به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر گردشگری و تفریح در سواحل تأثیر میگذارند. آب سواحل، زیستگاههای ساحلی بهداشتی و محیط امن و لذتبخش از عوامل اساسی در گردشگری ساحلی موفق میباشند .
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
به دلیل اهمیت گردشگری منطقه و به منظور بهرهگیری بهینه و پایدار از منابع طبیعی، تعیین ارزش اقتصادی سواحل دریای خزر از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین منظور ، هدف از پژوهش حاضر برآورد تمایل به پرداخت گردشگران ساحلی و بررسی عوامل مؤثر بر آن است. به ویژه اینکه گرایش شدید مردم به گردشگری و در عین حال، کمبود امکانات رفاهی موجود در این مناطق، خصوصی سازی و افزایش سطح کیفیت زندگی، بر اهمیت تحقیقمی افزاید. تاکنون مطالعات زیادی در داخل و خارج از کشور جهت برآورد ارزش تفرجی و اقتصادی و تمایل به پرداخت گردشگران برای مناطق طبیعی از جمله سواحل به روش ارزشگذاری مشروط صورت گرفته است.
صامتی و همکاران - 1391 - ، در پژوهش خود سعی کردند تا ارزش تفریحی بوستان جنگلی ناژوان در استان اصفهان را با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط و پرسشنامه گزینش دوگانه و برآورد میزان تمایل به پرداخت افراد برای منافع این پارک تعیین نمایند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تمایل به پرداخت افراد جهت استفاده از ارزش تفریحی بوستان جنگلی ناژوان با متغیرهای درآمد و تحصیلات رابطه مستقیم و با متغیرهای مبلغ پیشنهادی، سن و تعداد افراد خانوار رابطه منفی معنادار داشته است.
نهایتا بر اساس نتایج، میانگین تمایل به پرداخت افراد برای ارزش تفریحی بوستان جنگلی ناژوان 8983/702 ریال در ماه به دست آمده است. صیادی و همکاران - 1393 - در مطالعه خود ارزشهای کارکردی تفریحی و حفاظتی تالابهای سراندون و بالندون در شهرستان ساری را با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط، پرسشنامه انتخاب دوگانه دو بعدی و الگوی کیفی لاجیت برآورد نمودند. بر اساس نتایج بدست آمده، ارزش تفریحی این تالابها برای هر فرد در هر بازدید معادل 5921/2 ریال و متوسط تمایل به پرداخت ماهیانه هر فرد جهت ارزش حفاظتی آنها معادل 2850/6 ریال بهدست آمد.
بیردیر و همکاران - 2013 - ، در مطالعه خود نتایج حاصل از تمایل به پرداخت تعداد 402 پاسخدهنده با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط در سواحل Kizkalesi، Yemiskumu و Susanoglu در ترکیه را گزارش دادند. 92 درصد پاسخدهندگان تمایل به پرداخت خود را برای بهبود شرایط سواحل مانند مقابله با ایجاد زبالههای مصنوعی، اقدام بیشتر به فعالیتهای اجتماعی و حفاظت از ساحل بیان داشتند. ارزشهای میانگین برای پرداخت هزینه منطقی برای سواحل Kizkalesi، Yemiskumu و Susanoglu به ترتیب 2/33 ، 2/22 و 1/77 پوند به ازای بازدید یک فرد بالغ برآورد شده است.
.3 مواد و روشها
امروزه محیط زیست یکی از بخشهای مهم اقتصاد هر کشوری محسوب میشود، بهطوریکه مسائل زیستمحیطی از مهمترین مناقشات و مسائل بین المللی هستند - جلیلیکامجو، . - 1393 بسیاری از جنبههای محیط زیست برای مردم ارزشمند هستند، اما ارزش آنها در سیستمهای بازاری منعکس نمیشود. مردم برای فعالیتهایی مثل کوهنوردی ارزش قائلند، اما قیمتهایی که برای این فعالیتها پرداخت میشود اغلب پایین و حتی صفر است. ارزش اقتصادی چنین فعالیتهایی اگر در شرایط بازار قیمتگذاری شوند، از تقابل عرضه و تقاضا منتج خواهد شد.
به طور کلی روشهای ارزشگذاری را میتوان به دو گروه تقسیم کرد :
- روش ترجیحات آشکار شده - RP -
- روش ترجیحات ابراز شدهیا اظهار شده - SP -
روش ترجیحات اظهار شده به دنبال استخراج مستقیم ارزشهای زیستمحیطی از پاسخدهندگان به روشهای نظر-سنجی است؛ به همین دلیل است که اسم دیگر آن روش »مستقیم« است . این روشها انعطافپذیر بوده و نسبت به روش-های RP برای گروه گستردهتری از کالاها و خدمات زیست محیطی قابل استفاده هستند. علاوه بر این از روشهای SP میتوان برای تخمین ارزش اقتصادی کل - یعنی ارزشهای مصرفی و غیرمصرفی - استفاده کرد، در حالی که از روشهای RP فقط میتوان برای برآورد ارزشهای مصرفی استفاده کرد. روش ارزشگذاری مشروط یکی از روشهای ترجیحات بیان-شده میباشد که در این مقاله از آن استفاده شده است.
ارزشگذاری مشروط و انتخاب دوگانه دو بعدی
از بین روشهای مختلف استخراج در ارزشگذاری مشروط، به روش انتخاب دوگانه DC توجه ویژهای شده است. از بین دو نوع روش انتخاب دوگانه یک بعدی و انتخاب دوگانه دو بعدی، کارایی روش انتخاب دوگانه دو بعدی از روش دیگر بیشتر است - مولایی، . - 1391 روش انتخاب دوگانه دو بعدی نسبت به روش انتخاب دوگانه یک بعدی به شرایط معاملات در بازار نزدیکتر است و قابلیت پاسخها را افزایش میدهد - مولایی، . - 1391 مهمترین مزیت این روش این است که فرد قادر خواهد بود مقدار حداکثر WTP را از دادههای استخراج شده از این روش، مشخص نماید.
این روش به عنوان یک روش سازگار محرک1 تلقی شده و از نظر آماری کاراتر از روش دوگانه یک بعدی است. در روش دوبعدی، فرآیند به صورتی است که تمرکز بر سوال اول است و در همان لحظه پرسش، فرد اطلاع ندارد که قرار است با سوال دوم مواجه شود. بنابراین، مطرح کردن سوال دوم و قیمت پیشنهادی دوم، یک پیشنهاد غافلگیرانه نمود میکند. از نظر کوپر و همکاران - 2002 - ، ناسازگاری بین دو جواب، ریشه در همین غافلگیری دارد .
همانطور که بیان شد، در این مطالعه برای برآورد ارزش اقتصادی گردشگری ساحلی و تمایل به پرداخت گردشگران از روش ارزشگذاری مشروط و انتخاب دوگانه دو بعدی استفاده شده است. روش ارزشگذاری مشروط تلاش میکند که تمایل به پرداخت افراد را تحت سناریوهای بازار فرضی معین، تعیین نماید. در روش انتخاب دوگانه فرض میشود که افراد دارای مطلوبیت U= - Y, S - هستند؛ که در آن U تابع مطلوبیت غیرمستقیم، Y درآمد فرد و S برداری از سایر عوامل اقتصادی-اجتماعی فرد میباشد. هر بازدیدکننده حاضر است مبلغی از درآمد خود را برای استفاده از منبع زیستمحیطی به عنوان مبلغ پیشنهادی A بپردازد که این استفاده باعث ایجاد مطلوبیت برای وی میگردد.
