بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت سواحل جنوبی دریای خزر بخاطر موقعیت ژئوپلتیک ،اقتصادی، اجتماعی،گردشگری بسیار قابل توجه می باشد مناطق ساحلی دریای خزر اکوسیستم طبیعی است که تحت تاثیر آلاینده های خشکی و دریا است. درحالی که طبق قانون، بیش از 60 متر از سواحل دریا به عنوان انفال عمومی باید به صورت آزاد در دسترس عموم باشد و هر گونه ساخت و ساز در این محدوده قانونی جرم محسوب میشود اما احداث شهرک های ویلای در کنار ساحل بدون رعایت حریم 06متری باعث بروز مشکلات زیست محیطی که ناشی از ورود فاضلاب این شهرکهای مسکونی به داخل دریا می باشد گردیده است این تحقیق براساس روش گردآوری داده های اولیه و ثانویه به روش میدانی و تحلیل محتوای داده ها صورت گرفته است نتایج تحقیق نشان می دهد که با رعایت حریم 60 متر از سواحل دریای خزر چالش های زیست محیطی دریای خزر که ناشی از ورود مواد آلاینده با منشا خشکی به دریای خزر است کاهش می یاید.
واژگان کلیدی: دریای خزر، حریم ،چالش ها زیست محیطی، توسعه پایدار، مازندران
مقدمه
سواحل دریا از جمله سیستم های طبیعی است که نیازمند شیوهای نوین سیاستگذاری برای حفاظت از محیط زیست هستند. همان طوری که فصل 17 دستور کار 21 بیان می کنند. محیط زیست دریایی شامل اقیانوس ها و انواع دریاها و نواحی ساحلی مجاور یا یک مجموعه هماهنگ را تشکیل می دهد که جز اصلی حیات جهانی و سیستم حمایتی بوده است و سرمایه مثبتی است و فرصت ها را برای توسعه پایدار فراهم می کنند. مناطق ساحلی در سراسر جهان از در زمره مناطقی قرار می گیرند که به دلیل وجود منابع غنی، همواره در معرض بیشترین بهره برداری ها قرار دارند.در دهه های اخیر بهره برداری نادرست از این منابع ارزشمند اغلب مناطق ساحلی جهان را با وضعیتی بحرانی و خطرناک مواجه ساخته به گونه ای که فشار های وارده بر آنها از ظرفیت تحمل زیست محیطی آنها فراتر رفته است مناطق ساحلی اکوسیستم طبیعی است که تحت تاثیر آلاینده های خشکی و دریا است.
آلودگی سواحل و تاثیر فعالیت های خشکی بر نواحی ساحلی از مهمترین عوامل ایجاد کننده چالش های زیست محیطی در مناطق ساحلی است. به همین علت مدیریت زیست محیطی در سواحل از اهمیت زیادی برخورداراست - دانه کار، - 8 :1375 مناطق ساحلی در جهان بیش از 15درصد مساحت سطح زمین را در شامل می شود و بیشاز60درصد جمعیت جهان در مناطق ساحلی زندگی می کنند تعداد جمعیتی که در فاصله 100 کیلومتری ازسواحل زندگی می کنند تقریبا از دو میلیارد نفر در سال1990 به2,2 میلیارد نفر در سال 1995افزایش یافت که 39 درصد جمعیت جهان را شامل می شود بدیهی است که تعداد جمعیتی کهفعالیت هایشان بر اکوسیستم ساحلی اثر می گذارند بیشتر از این میزان می باشد مناطق ساحلی محل تلاقی دو زیست بوم خشکی و دریا با مختصات فیزیکی و زیستی مستقل است و یک ناحیه انتقالی یا موقعیت جغرافیایی مشخص را می سازد که تحت تاثیر تغییرات دائم هستند Beatlely :329 - - .et.al.2002
رشد جمعیت و توسعه صنعتی در مناطق ساحلی ،تاثیرات قابل توجه بر اکوسیستم نواحی ساحلی گذاشته است سواحل دریا تحت تاثیر چالش های فصلی و استخراج مواد معدنی ،دفع و انهدام زباله هستند.افزایش جمعیت، بهره برداری بی رویه از منابع معدنی، آلوده سازی مناطق ساحلی، توسعه فعالیتهای ناسازگار با محیط زیست و عدم هماهنگی بین فعالیت ها در نوار ساحلی از مهمترین معضلات مناطق جنوبی سواحل دریای خزر است. مسائل و مشکلات فوق الذکر سیاستگذاران را بر آن داشته است تا ضوابط و مقررات گوناگونی را برای استفاده بهینه از این عرصه ها تدوین و اجرا کنند به نحوی که اجازه استقرار کاربری های مختلف از سوی بخشهای خصوصی و دولتی تنها با رعایت ضوابط و مقررات امکان پذیراست. در سالهای گذشته تلاش هایی را برای ضابطه مند کردن و استفاده بهینه از این عرصه ها آغاز شده است اما به دلایل مختلف این اقدامها به نتایج مورد نظر منتهی نشده و همچنان مسائل و مشکلات زیست محیطی سواحل جنوبی دریای خزر خودنمایی می کند.
با این حال اهمیت حفظ و حراست از سواحل و نظارت دقیق بر چگونگی بهره برداری و استفاده بهینه از این عرصه ها و استقرار و بارگذاری فعالیتهای گوناگون انسانی در این عرصه ها با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی از جمله مولفه های امنیتی، نظامی، گردشگری، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است و به همین دلیل باید سازگاری لازم بین کاربری ها برقرار شود و متناسب با توان عرصه های ساحلی مجوز فعالیت در این مناطق صادر شود. عدم توجه به این مسئله می تواند آثار و پیامد های نامطلوب زیست محیطی را بر این عرصه ها تحمیل کند و بسیاری از قابلیت ها و توانمندی های این عرصه ها را تحت شعاع قرار دهد .متاسفانه عدم توجه به این مسئله باعث بروز مشکلات زیست محیطی و اجتماعی متعددی در دریای خزر شده که در چند سال اخیر به عنوان یک مسئله عمومی مورد توجه سیاستگذاران حوزه زیست محیطی قرار گرفت .بر این اساس و با توجه به مسائل پیش گفته، ضرورت رعایت حریم و اقدام عاجل برای ساماندهی آن ضرورتی دو چندان است.
اولین بار تعیین حریم سواحل در فلوریدادردهه 1960 انجام شد این طرح شامل تعیین فاصله استاندارد از خط آب بالا و ارتفاع غالب اکثر تپه های شنی در سمت روب ه دریا بود - Carte. R.w.E - .1988 فریرار و همکاران در تحقیقی تحت عنوان ایجاد یک روش یکپارچه در تعیین حریم حفاظتی برای مناطق ساحلی روش شناسی خاصی را ارائه دادند این تحقیق در منطقه ای در شبه جزیرهای آنکاو در غربی ترین بخش جزیره نورموسا در پرتغال انجام شد و از قانون بون به عنوان به عنوان پایه برای میزان عقب نشینی از دریا استفاده کردند این قانون میزان عقب نشینی را براساس فاصله افقی انتقال رسوب در نیمرخ ساحل و عمق نهایی انتقال رسوب و ارتفاع تپه های ماسه ای ساحل نسبت به سطح متوسط آب دریا و میزان بالا آمدن سطح آب دریا تعیین می کند . - Ferreria , 2006 - طبق " ه " ماده 104 قانون برنامه سوم توسعه، دولت مکلف شد تا به منظور جلوگیری از آلودگی و ساماندهی ساحل دریای خزر نسبت به آزاد سازی حریم دریای خزر اقدام کند.
در این بند از قانون هیچ گونه آئین نامه یا ساز و کاری اجرای مشخص نشده بود در عمل اقدام خاصی در این زمینه انجام نشده است و تنها مباحثی در این خصوص در رسانههای گروهی و همچنین جلساتی در دستگاههای متولی برگزار شد که به نتایج عملی منتهی نشد. در ماده 63 قانون برنامه چهارم توسعه نیز دولت موظف شده است که حداکثر تا پایان سال اول برنامه چهارم، به منظور ساماندهی و جلوگیری از آلودگی و تخریب سواحل با اولویت دریای خزر طرح جامع ساماندهی سواحل را که متضمن اقدامهای ضروری همچون تعیین و آزادسازی حریم، استقرار مدیریت یکپارچه سواحل، ضوابط و استانداردهای زیست محیطی و دریانوردی، صیادی و آبزی پروری، بازبینی، اصلاح و تکمیل قوانین و مقررات است، همراه با تعیین مسئولیت دستگاههای ذیربط در زمینه سیاستگذاری، اجرا و نظارت تدوین کند. در تبصره همین ماده نیز دولت موظف شده است تمام وزارتخانهها و مؤسسههای دولتی را به شکلی ساماندهی کند که تا پایان برنامه چهارم، عقب نشینی 60 متر حریم دریا، صد درصد انجام پذیرد. بر اساس بند ب ،ماده ٌَْ قانون برنامه پنجم ، دولت موظف شد نسبت به تشکیل سازمان توسعه و عمران دریا و سواحل جهت مطالعه و اجرای طرحهای بهسازی و شنا زیر نظر وزارت کشور به عنوان متولی اصلی ساماندهی سواحل و طرحهای شنا در سال اول برنامه اقدام نماید؟ اساسنامه سازمان مذکور به تصویب هیأت وزیران می رسد؟
روش تحقیق
دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است که در حال حاضر دارای سطحی معادل حدود 27 متر پایینتر از تراز دریاهای آزاد است. طول آن بین 1030 تا1200کیلومتر و عرض آن بین 208 تا 480 کیلومتر - متوسط 344 کیلومتر - است مساحت آن با توجه به تغییرات سطح آب متفاوت بوده که حدود 378 هزار کیلومترمربع برآورد میشود. عمق متوسط این دریا حدود 180 متر است که در قسمتهای جنوبی حدود 1000 متر و در قسمتهای شمالی تنها به چندین متر میرسد. طول خط ساحلی این دریا حدود 6440 کیلومتر است که از این مقدار بیش از 5300 کیلومتر آن در کشورهای همسایه شمالی و حدود 1000 کیلومتر آن، خط ساحلی ایران است. این طول با احتساب خط ساحلی درون پیکرههای آبی متصل به دریا، مانند خلیج گرگان است.
در صورت حذف این خطوط، طول دقیق ساحلی مستقیم دریای خزر در سواحل ایران حدود 740 کیلومتر طول نوار ساحلی استان مازندران 338 کیلومتر است که 248 کیلومتر از آن یعنی در حریم 74 درصد از این نوار ساحلی ساخت و ساز انجام شده است. از این تعداد ساخت و سازها، 28 درصد مربوط به بخش دولتی، 24 درصد متعلق به بخش خصوصی و بقیه نیز مربوط به مراکز نظامی، صنعتی، آموزشی و مسکونی می گردد. همین امر دسترسی گردشگران را به سواحل غیر ممکن می سازد در حالی که طبق قانون، بیش از 60 متر از سواحل دریا به عنوان انفال عمومی باید به صورت آزاد در دسترس عموم باشد و هر گونه ساخت و ساز در این محدوده قانونی جرم محسوب میشود. خواهد بود: تحقیق حاضر براساس گردآوری داده های اولیه و ثانویه به روش کتابخانه ای پیمایشی و تحلیل محتوای داده ها است.
