بخشی از مقاله
مطالعه و ارزیابی عملکرد دهیاران در مدیریت توسعه پایدار روستایی مطالعه موردی : بخش رودبار قصران (برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد )
چکیده
اگر امروزه توسعه روستایی را راهبردی بدانیم که به منظور بهبود زندگی اقتصادی، اجتماعی، محیطی و.. .گروه خاصی از مردم به مرحله اجرا در آمده است، در این صورت رابطه معناداری میان شرح وظایف دهیاران وتوسعه روستایی قابل مشاهده میباشد .در این پژوهش بر آن هستیم تا اهدافی را که توسعه روستایی به دنبال آن است و از استقرار دهیاران در روستاها انتظار میرود، مورد بررسی قراردهیم.در این راستا عملکرد دهیار یها در قالب چهار شاخص اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، خدماتی وکالبدی – فیزیکی مورد بررسی قرار گرفته ، به نحوی که هدف پژوهش حاضر ارزیابی عملکرد دهیاری ها در فرآیند توسعه پایدار روستاهای بخش رودبار قصران می باشد.جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دو گروه دهیاران و خانوار های روستا های دارای دهیاری در بخش رودبار قصران است .نوشتارحاضر ،حاصل یک پژوهش کتابخانه ایی ، میدانی ،تهیه و تکمیل پرسشنامه و توزیع آن بین دهیاران و خانوار ها می باشد.با استفاده از فرمول کوکران 376خانوار به عنوان حجم نمونه مشخص شد و تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آزمون ویلکاکسون وفریدمن با استفاده از نرم افزار spssانجام شده است . نتایج حاصله حاکی از آن است، بین عملکرد دهیاران و توسعه پایدار روستایی رابطه معناداری وجود دارد ودر بحث اهمیت دادن دهیار به شاخص های چهارگانه، شاخص کالبدی – فیزیکی بالاترین درجه اهمیت و شاخص اقتصادی کمترین درجه را به خود اختصاص داده است .همچنین در بحث عملکرد دهیاران، شاخص خدماتی بالاترین و شاخص اقتصادی کمترین رتبه را به خود اختصاص داده است.
-1 طرح مساله و ضرورت آن
دهیاریها، نهادهای عمومی و غیردولتی میباشند کهاخیراً برای اداره امور عمومی روستاها در نظام مدیریت روستایی کشور مطرح شده اند .این سازمانها، در عرصه های اقتصادی و اجتماعی به سبب فارغ بودن از بوروکراسی پیچیده بخش دولتی و منفعت طلبی بخش خصوصی، این امکان را فراهم ساخته است تا در زمینه هایی چون مبارزه با فقر و گرسنگی، حفاظت از محیط زیست، جنگلداری، افزایش آگاهیهای عمومی، رفاه، بهدا شت جامعه و خانواده، توجه به امور زنان و کودکان و کاهش آسیب های اجتماعی، موفق تر از بخش خصوصی و دولتی عمل کنند.((1 آغاز به کار آنها طی سالهای اخیر در راستای ساماندهی به وضعیت مدیریت روستایی به استناد قانون تاسیس دهیاری های خودکفا در روستا های کشور صورت گرفت و اقدام مهمی در جهت تکمیل حلقه ی مدیریت روستایی در فرایند توسعه متوازن و پایدار روستایی محسوب می شود .ا ز انجایی که از زمان شکل گیری دهیاری ها بیش از یک دهه گذشته است ضرورت بررسی و ارزیابی عملکرد این نهاد مردمی مورد توجه قرار گرفته تا زمینه مناسبی برای افزایش توانمندی ها و رفع کاستی ها فراهم شود .بررسی فرآیند تحول مدیریت روستایی در ایران نشان می دهد که همواره راهبردهای منتخب ،مبتنی بر آزمون و خطا بوده و فقدان یک مشی سازمانده در درازمدتکاملاً محرز و مشهود است . با وجود این، استقرار دهیار یها در روستاها زیر نظرشورای اسلامی روستایی به عنوان نهاد اجرایی مرحله تکاملی فراز و نشیب تحول مدیریت روستایی است . بنابراین ایجاد زمینه برای توفیق مدیریت روستایی و استمرار حیات مدیریت شورایی در تصمیم گیری وتمرکز در اجرا خواهد بود . در این برهه از روند تکاملی مدیریت روستایی محلی، ضروری است که با بررسی عملکرد مدیریت روستایی و نوع رابطه دهیاران با شوراهای اسلامی روستایی و هر دو نهاد مدیریت روستایی محلی با مردم، زمینه لازم را برای شناخت نقاط قوت و ضعف مدیریت روستایی فراهم نمود تا بستر لازم بر ای افزایش کارایی مدیریت روستایی ایجاد شود (2)
-2هدف تحقیق
در این مقاله مدیریت روستایی در ابعاد اقتصادی،خدماتی،اجتماعی و فرهنگی وکالبدی - فیزیکی مورد بررسی قرار گرفته و هدف از این پژوهش ارزیابی عملکرد دهیاران در مدیریت توسعه پایدار روستایی است .
-3معرفی منطقه مورد مطالعه
در شمال شرقی استان تهران در دل سلسله جبال البرز، منطقه ای تاریخی با طبیعتی زیبا وجوددارد که آن را امروزه شمیران می نامند .مساحت شهرستان شمیران در حدود1111 کیلومترمربع و5/ 9 درصد مساحت استان تهران است. که این مساحت شامل سه بخش شهر شمیران ،بخش لواسان و رودبار قصران می باشد . شهر اوشان فشم ومیگون که با مساحت تقریبی 103 کیلومترمربع،در سال 1334 به صورت شهر درآمد.این بخش در شمال شرقی تهران که از شمال به شهرستان نور، از غرب به شهرستان کرج، از شرق به شهرستان دماوند و از جنوب به شهر تهران منتهی و در موقعیت جغرافیایی 51 درجه و24 دقیقه تا 51درجه و 50 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و46 دقیقه تا 36 درجه و 3 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. (3)
-4مبانی نظری تحقیق
مدیریت روستایی در واقع فرآیند سازماندهی وهدایت جامعه روستایی از طریق شکل دهی سازمانها و نهادهای دست اندر کار در اداره مناطق روستایی است×؟این سازمانها ونهادها ابزارهای تأمین هدفهای جامعه روستایی هستند، هدفهایی که مردم آنها را با توجه به خواسته ها و امکانات موجودخود ترسیم کرده و میکنند.((4
تاریخچه مدیریت روستایی در ایران دوره اول قبل از مشروطیت : در این دوره تاریخی اداره کل روستاها از جهات مختلف با مالک بود .مالکان نیز با حکومت رابطه
دوسویه داشتند .شاه در مقام مالک عمده باواگذاری تیول و اقطاع به درباریان و نزدیکان،قدرت اعمال مدیریت را به آنان واگذار می کرد و مالکان نیز ازطریق مباشران خود یاراساً با انتصاب کدخدایان امور مختلف روستا را رتق و فتق می کردند دوره دوم: ا ز مشروطیت تا اصلاحات ارضی 1341 بعد از برقراری مشروطه، دگرگونی های ناشی از مشروطیت ابعاد مختلف
ایران و جامعه روستایی را تحت تأثیر قرار داد و دولت و حاکمان وقت را علاوه بر توجه به شئونات مختلف زندگی مردم، به دخالت در امور روستاها و احساس مسئولیت بیشتر در قبال آن رهنمون ساخت .از اقدامات اولیه می توان به لغو تیولداری وتصویب قانون تشکیل ایالات و ولایات اشاره کرد .قانون مذکور به منظور اعمال مدیریت دولتی به جای مدیریت اربابان و مالکان تدوین شد و برای اولین بار از کدخدا نام برده شد که عملا می بایست از طرف مالک انتخاب شود .اما به طور کلی ساخت بزرگ مالکی در جامعه روستایی، موضوع روابط اجتماعی روستاییان، هرم قدرت، وضعیت عمرانی و نحوه مشارکت در مسائل مختلف مربوط به روستا تغییرات قابل توجهی نکرد دوره سوم از اصلاحات ارضی تا پیروزی انقلاب اسلامی :دراین دوره طی سال های قبل از انقلاب به ویژه پس از اصلاحات ارضی نشان می دهد به مرور مدیریت دولتی جایگزین مدیریت مردمی و محلی شد و این روند با گذشت زمان افزایش یافت، به طوری که دخالت دولت در روستا ارکان سنتی اداره امور عمومی را از هم پاشید .تشکیلات دولتی مانند انجمن ده، شرکت های تعاونی روستایی، سپاه دانش، سپاه ترویج، سپاه بهداشت، خانه انصاف و دیگر نهادها هیچ گاه پایگاه استواری برای فعالیت نیافتند و تغییرات مکرر قوانین و احاله امور روستاها از وزارت خانه ای به وزارت خانه دیگر موجبات سردرگمی را در مدیریت روستایی به وجود آورد .
دوره چهارم پس از پیروزی انقلاب اسلامی:
با پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر و تحولات بنیانی که در شیوه حکومت، نوع نگاه به انسان، سازماندهی اجرایی و تغییر نگرش به روستا ایجاد شد . با این همه، اهداف انقلابی ایجاب می نمود که نهادهایی همچون تشکیل هیأت های هفت نفره، شورای عالی کشاورزی،مراکز خدمات کشاورزی، مراکز و خانه های بهداشت مجتمع های بهزیستی روستایی، کمیته امداد، بسیج و شورای اسلامی روستا و دهیاری ها علاوه بر جهادسازندگی، بنیاد مسکن با خواست مردم بوجود آید تا در شرایط جدید اداره امور روستاها را به عهده بگیرند.در سال 1375قانون تشکیلات و وظایف شوراهای اسلامی با اصلاحات جدید به تصویب مجلس رسید و اولین دوره ی جدید شوراهای روستایی در سا ل 1377 شکل گرفت .بر اساس قانون، تعداد اعضای شوراهای اسلامی روستا بین 3 تا 5 نفر می باشند و می توانند برای مسائل اجرایی روستا، فردی را به عنوان دهیار، انتخاب نمایند تا زیر نظر شوراهای اسلامی روستا انجام فعالیت نماید. (5) تأسیس دهیاری در روستاها را می توان نقطه عطفی در تاریخ مدیریت روستایی به شمار آورد، زیرا از هنگام دخالت دولت در مدیریت روستایی و تأسیس انجمن ده، همواره مدیریت امور روستا بر عهده انجمن یا شورا ی د ه بود ، اما با تأسیس دهیاری علاوه بر شورا در حال حاضر دو نهاد مدیریت در روستا وجود دارد.( (6
-5 روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع تحقیق کاربردی و از نظر روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است .برای گردآوری اطلاعات وداده های مورد نیاز در این پژوهش از روش مطالعات کتابخانه ایی اسنادی و مطالعات میدانی مشاهده مستقیم و مصاحبه استفاده شده است.ودرپردازش داده ها از نرم افزار spssو فرمول کوکران، فریدمن و ویلکاکسون به منظور ارزیابی عملکرد دهیاران در توسعه پایدار روستایی استفاده شده ا ست .جامعه نمونه پژوهش شامل دو بخش می با شد بخش اول : دهیاران بخش رودبار ق صران که هدف از برر سی این جامعه برر سی اولویتهای دهیاران درشاخصهای توسعه پایدار روستایی است .بخش دوم: خانوارهای روستایی بخش رودبار قصران و هدف از تعیین این جامعه ارزیابی عملکرد دهیاران از دیدگاه آنان می باشـــد جامعه نمونه با اســـتفاده از فرمول کوکران محاســـبه گردید و تعداد 376 پرسشنامه به منظور پاسخگویی به سوالات زیر بین خانوارهای روستایی توزیع شد.
آیا بین عملکرد دهیاران و توسعه پایدار روستایی رابطه معنا داری وجود دارد؟ بیشترین و کمترین اولویت دهیاران در بین شاخصهای توسعه پایدار روستایی کدامند ؟
موفق ترین و ضعیف ترین عملکرد دهیاران در بین شاخصهای توسعه پایدار روستایی از دیدگاه مردم کدامند ؟
-6 یافته های تحقیق
-1-6بررسی رابطه بین عملکرد دهیاران و توسعه پایدار روستایی
با توجه به سوال اول پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین عملکرد دهیاران و توسعه پایدار روستایی از دو روش شناسنامه آبادیها منتشر شده توسط سازمان آمار ایران و مصاحبه برای اثبات فرضیه استفاده شده است .نگارنده با تفکیک و تجزیه و تحلیل این شناسنامه ، اطلاعاتی را در زمینه شاخصهای توسعه پایداردر دو بازه زمانی سال 1385 که سالهای ابتدایی فعالیت دهیاریها بوده و سال 1390 که آخرین سرشماری صورت گرفته توسط سازمان آمار می باشد ، بدست آورده است (جدول ( 1 .سپس با تجزیه و تحلیل تغییرات مثبت و منفی و استفاده از آزمون ویلکاکسون به اثبات وجود رابطه پرداخته است .
جدول شماره :1تجزیه و تحلیل شناسنامه آبادیها
با در نظر داشتن مقدارسطح معنا داری بدست آمده از آزمون ویلکاکسون در جدول شماره 2 که همگی به غیر از شاخص خدماتی کمتر از 0,05 (ضریب خطا) است ،بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که بین عملکرد دهیاران و میزان توسعه و بهبود درکلیه شاخصهای به غیر از شاخص خدماتی روستاها در سال 1385 و سال 1390 اختلاف معنی داری وجود دارد .و با توجه به اینکه تعداد و مجموع رتبه های مثبت بیشتر از تعداد و مجموع رتبه های منفی هستند ،در نتیجه ،بعد از سال 1385 وضعیت این سه شاخص در روستاها بهبود یافته است.و در خصوص شاخص خدماتی ، با توجه به خدماتی بودن این شاخص ، از شناسنامه آبادیها نمی توان اطلاعات ،در حدی که قابل تجریه و تحلیل باشد استخراج نمود لذا اثبات این بخش از تحقیق بوسیله مصاحبه انجام پذیرفت.
نکته مشترک بیان شده در مصاحبه های انجام شده رضایت مردم از عملکرد دهیاری است، به طوری که ساکنین کلیه روستاهای دارای دهیاری ، از عملکرد کلی دهیاری ابراز رضایت کرده و وضعیت روستاهاشان را نسبت به دوره قبل از تاسیس دهیاری بسیار بهتر میدانند .گروه های مورد مصاحبه بیان داشتند که وضعیت خدماتی بالاخص نظافت معابر و اماکن عمومی ، رو ش های جمع آوری زباله و دفن فاضلاب روستایی و خدمات روستایی و امکانات زیربنایی روستا نسبت به گذشته بهبود چشمگیری یافته است .
-2-6 بررسی اولویتهای دهیاران در شاخصهای توسعه پایدار
در این قسمت از پژوهش ، با استفاده از آزمون فریدمن به رتبه بندی شاخصها می پردازیم تابتوانیم کم اهمیت ترین و با اهمیت ترین شاخصهای مدیریت توسعه پایدار روستایی را از دیدگاه دهیاران شناسایی نماییم
-1-2-6 ارزیابی رتبه بندی دهیاران از بعد شاخص اقتصادی توسعه پایدار روستایی
نتایج مطابق جدول3 نشان میدهد دهیاران برای مولفه ایجاد اشتغال و گسترش فعالیتهای تولیدی روستایی،با میانگین رتبه 2,8 بیشترین اهمیت را درنظر گرفته و برای مولفه بسترسازی برای توسعه صنایع دستی وسنتی روستا و ایجاد قطب روستایی و اختصاص امکانات لازم با بسترسرمایه گذاری در هرروستا متناسب با پتانسیهای موجود، با میانگین رتبه 1,5 کمترین اهمیت را درنظرگرفته اند.
