بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر بهمنظور تحلیل موضوعی و روششناسی پایاننامههای دوره کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر دانشگاههای دولتی ایران انجام شده است. با توجه به تنوع موضوع و گستردگی آنها، توسعه و گرایش زیاد برای ورود به تحصیلات تکمیلی، پراکندگی موقعیت جغرافیایی دانشگاههای کشور و نبود پایگاهی جامع، منسجم و کامل از پایاننامهها برای اطلاع از موضوعهای انجامشده، لازم است که با عنایت بهصرف هزینههای مادی و معنوی مختلف در راستای انجام این پژوهشها، بررسیهای در این زمینه صورت گیرد. بررسی تحلیل موضوعی و روششناسی پایاننامههای رشته پژوهش هنر در یک دوره زمانی مشخص، تصویری از فعالیتهای پژوهشی دانشجویان این رشته را ترسیم کرده و همچنین جهتدهی مسیر پژوهشهای هنر را مشخص میکند.
روش پژوهش توصیفی - تحلیلی است و جامعه آماری این پژوهش 1060 پایاننامهی دوره کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر دانشگاههای دولتی که ازسال 1373 تا پایان سال 1392 دفاع شدهانداست و بحث اصلی تحلیل موضوعی و روششناسی پایاننامهها بود. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که 84/05 درصد پایاننامهها به روش توصیفی انجامشده و 15/95درصد نیز به روش توصیفی- تحلیلی نگارش شده است. همچنین در بخش تحلیل موضوعی پایاننامهها علاقه و گرایش دانشجویان به موضوعهای مرتبط با ایران بیشتر از سایر موضوعها است، نتایج بهدستآمده به این ترتیب می باشد: نگارگری ایران 10/37 درصد، نقشمایه ایرانی 8/86 درصد، نقاشی ایران 6/60 درصد، فرهنگ ایران 6/03 درصد، اسطورههای ایران 5/47، تاریخ هنر ایران 5/47 درصد، معماری ایران 5/37 درصد، صنایعدستی ایران 5/09 درصد، فلسفه هنر جهان 4/33 درصد و گرافیک ایران 4/33 درصد.
مقدمه
پژوهش علمی فرآیند جستجوی منظم است که پژوهشگر برای پی بردن به حقیقت پدیدهها یا موقعیتهای نامعین آن را به کار میگیرد. پژوهشگر پس از رویارویی با موقعیت نامعین تلاش میکند تا مسئله اصلی را شناسایی کند و درباره آن به جستجوی داده های لازم بپردازد. او براساس داده های بهدستآمده، راهحلهای حدسی برای مسئله ارائه کرده و سپس آنها را به محک آزمایش میگذارد تا براساس استنتاج و یافتههای خود به حقیقت آن موقعیت یا پدیده پی ببرد.
لیکن تلقی هر پژوهشگر از حقیقت او را بهسوی مسائل، روشها و یافتههای خاص رهنمون میسازد - بلوم،. - 12 :2005پژوهشهای علمی همیشه مبنای بسیاری از طبقهبندیها، تنظیم ساختار، گسترش علوم، تشریح و تکمیل داده ها و یافتههای قبلی انسانها بوده است. در بعضی از دورههای زندگی آدمها این پژوهشها، باعث تحولات شگفتانگیز و متحیرکننده برای عامه مردم و اندیشمندان بوده است. گرچه روشهای پژوهش بسیار متنوع و تخصصیتر شده است اما در ساختار اشتراکات زیادی دیده میشود و پس از سالها زحمت و تلاش اکثراً نتایج این تحقیقها در اختیار عموم قرارگرفته یا از آن استفاده میکنند.
معمولاً آثار پژوهشگران پیش از آنکه بهصورت کتاب در اختیار علاقهمندان قرار گیرد، در نسخههای محدود به شکل مقاله در نشریات،هماندیشیها،پایاننامهها،انتشارات دولتی و امثال اینها منتشر میشود. یکی از این منابع اطلاعاتی - داده ای - باارزش پایاننامهها هستند که به علت ماهیت و ویژگی خاصی که دارند، نقش مهمی در پیکرهی دانش ایفا میکنند و همهساله مقدار زیادی از امکانات مالی دولت و بخش قابلتوجهی از نیرو و وقت اعضای هیئتعلمی دانشگاهها صرف آن میشود - دیانی، . - 28 : 1378
پایاننامهها و رسالهها بهعنوان گونهای از مدارک علمی و پژوهشی به روشهای گوناگونی بررسی و تحلیلشدهاند. در سطحی از تحلیل، این مدارک براساس معیارهای بازیابی و اطلاعات - داده ها - کتابشناختی آنها در قالبهای گوناگون،ازجمله براساس موضوع ارائهشدهاند - علیدوستی،. - 52 : 1386 در برخی رشتهها مثل کتابداری، مدیریت، زبان انگلیسی، تربیتبدنی، علوم اجتماعی، بیشتر به تحلیل پایاننامهها توجه شده است و تاکنون پایاننامههای رشتههای هنر موردبررسی و تحلیل قرا نگرفتهاند.
گرچه پژوهشهای هنری در ایران سابقهای طولانی ندارد اما در همین مدتزمان کوتاه نتایج زیادی چه در قالب پایاننامه، طرح پژوهشی، مقالات، نشریات، سخنرانیها، هماندیشیهاارائهشده است. اگر بهدرستی بازنگری و بررسی در پژوهشها انجام گیرد بهطورقطع شاهد نوآوریهای زیادی خواهیم بود. متأسفانه در طی این سالهادرزمینه هنر به علت وابستگیهای پژوهشی به غرب تا حدودی کارهای تکراری انجامشده است.
در بحث پژوهشهای هنری، رشته پژوهش هنر به دلیل ماهیت و سرفصلهای آن یکی از رشتههای است که نبض پژوهش را در اختیار گرفته و جهت دهندهی سایر شاخههای هنر است.آگاهی از یافتههای پژوهشی هنر و بررسی آنها در عصرکنونی برای بومیسازی برخی از رشتههابسیارضروری است. در این تحقیق برآن شدیم تا به بررسی پایاننامههای رشته پژوهش هنر از ابتدای ایجادآن در سال 1370 در دانشگاه تهران تا پایان سال 1392 بپردازیم. امید است با توجه به اینکه در این پژوهش فقط به تحلیل موضوعی و روششناسی پایاننامهها توجه شده است، دانشجویان و پژوهشگران عزیز به دیگر جنبهها توجه نموده و در آینده شاهد کارهای ارزنده باشیم.
پیشینه تحقیق
مسلماً هیچ پژوهشی بدون وابستگی با تحقیقات قبل از خود راه بهجایی نمیبرد و لازم است آنهایی که در ابتدای راه پژوهشی هستند، قبل از هر اقدامی، نیمنگاهی به گذشته آن رشته بیندازند. این کار ضمن آنکه افق دید آنها را گسترش میبخشد، راه تحقیق را برای آنهاسهلتر کرده و از اقدامات تکراری و موازی جلوگیری میکند. با بررسی و مراجعه به پایگاههای مختلف داده ای معتبر مثل پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسﻻمی ایران، پایگاه داده های علمی جهاد دانشگاهی،کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسﻻمی، سایت بانک داده های نشریات کشور، جستجوگرهای داخلی و خارجی و... جستجو برای نتایج پژوهشهای مرتبط با این موضوع در ایران انجام گرفت و سعی شد تا بانک جامع داده ای حاوی کتابهای فارسی و ترجمهشده، مقالات علمی پژوهشی و علمی ترویجی و پایاننامههای کارشناسی ارشد - پژوهش هنر - با موضوع پژوهش هنر تهیه شود.نتایج آنها که در برخی رشتهها به تحلیل موضوعی و روششناسی پایاننامه پرداختهشده، به صورت خلاصه اشاره میگردد.
یکی از روشهای موردنظر برای انجام صحیح این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی است. با توجه به ماهیت این تحقیق، روش تجزیهوتحلیل دادهها نیز تحلیل محتوا و موضوعی است. روش فوق، یکی از مهمترین فنون پژوهش است که در پی شناخت دادهها،به تحلیل آنها میپردازد. در این روش،پژوهشگر وقوع و تکرار و همبستگی های آنها را مورد تحلیل قرار میدهد و سپس پیامهای درونمتن، نویسندگان،شنوندگان و حتی فرهنگ و زمان را استنتاج میکند.
در این میان تحلیل موضوعی و روششناسی، به شناسایی موضوعها، روشها، میزان فراوانی و طبقهبندی جامعه آماری میپردازد. در این پژوهش تعداد 1060 پایاننامهی دانشجویان رشتهی پژوهش هنر دانشگاههای دولتی و زیر نظر وزارت علوم که بین سالهای 1370-1392 دفاع شده بودند، ازلحاظ موضوعی و روششناسی موردبررسی قرار گرفتند. در این پژوهش به دو مقوله عمده توجه شد:یکی از آنها طبقهبندی و جمعبندی موضوع پایاننامهها بود که در 41 کد و رده طبقهبندی شدند.
