بخشی از مقاله
منابع
افتخاري، عبدالرضارکنالدین، احداالله فتاحی و مجتبـی حاجیپور دیگران،((1390، ارزیابی توزیع فضـایی کیفیت زندگی در مناطق روستایی(مطالعه مـوردي:
بخش مرکـزي شهرسـتان دلفـان اسـتان لرسـتان)،
فصــلنامه پــژوهشهــاي روســتایی، شــمار، 6
صص.69-94
پورطاهري، مهدي، عبدالرضا رکن الـدین افتخـاري و احداالله فتاحی، (1390)، ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مطالعه مـوردي: دهسـتان خـاوه شـمالی اسـتان لرسـتان)، فصـلنامه ـايپـژوهشهـ جغرافیایی، شماره 76، صص .13-32
خــوارزمی، شــهیندخت، (1383)، کیفیــت زنــدگی و الزامات عصر دیجیتال در ایـران، تهـران، روزنامـه دنیاي اقتصاد.
رضوانی، محمدرضـا (1382)، تحلیـل رونـد ایجـاد و گسترش خانه هاي دوم در نواحی روستایی، مطالعه
مـوردي: نـواحی روسـتایی شـمال اسـتان تهـران، تهــران، پــژوهشهــاي جغرافیــایی، شــماره 45،
صص.59-73
رضـوانی، محمدرضـا و حسـین منصـوریان، (1387)،
سنجش کیفیت زندگی، بررسی مفاهیم، شاخصها مـدل هــا و ارائــه مــدل پیشــنهادي بــراي نــواحی روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11 شماره
.3
رضـــوانی، محمدرضـــا و صـــفایی،جواد، (1384)،
گردشگريخانه هـاي دوم و اثـرات ان بـر نـواحی روستایی: فرصت یا تهدید (مورد: نواحی روستایی شمال تهـران). تهـران، پـژوهش هـاي جغرافیـایی، شماره 54، صص .109 -121
رضــوانی، محمدرضــا، (1387)، توســعه گردشــگري روستایی با رویکرد گردشگري پایـدار، جلـد اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
شــارپلی جولیــا و ریچــارد، (1380)، گردشـــگري روستایی، ترجمه رحمـت االله منشـی زاده و فاطمـه نصیرزاده، جلد اول، انتشارت منشی، تهران.
صالحی نسب، زهرا، (1384)، گردشگريخانه هاي دوم و اثــرات آن بــر نــواحی روســتایی،نامــهپایــان کارشناسی ارشد، استاد راهنما رضوانی، محمدرضا، دانشگاه تهران.
صیدایی، سیداسکندر، محبوبه خسروي نژاد و صـدیقه کیانی، (1389)، تـأثیر خانـههـاي دوم بـر توسـعه منطقــه باغبهــادران شهرســتان لنجــان، فصــلنامه مطالعات و پژوهشهايشمارهشهري و منطقهاي، چهارم، صص.19-36
طرح مساله
طی سالهاي اخیر، کیفیت زنـدگی بـه مثابـه یـک هدف اصلی توسعه جامعه، ماهیت سیاسـتگذاري هـاي بســـیاري از کشـــورها را تحـــت تـــاثیر قـــرار داده است(ماجديودیگـران، .(100:1385 کیفیـت زنـدگی ویژگیهاي کلـی اجتمـاعی، اقتصـادي محـیط در یـک ناحیه را نشان میدهد، که میتواند بـه عنـوان ابـزاري قدرتمند براي نظارت بر برنامهریزي توسعه اجتماع به کار رود.آن همچنین به عنوان معیـاري بـراي سـنجش میزان برآورده شدن نیازهاي روحـی، روانـی و مـادي جامعه و خانواده تعریف شـده اسـت. مفهـوم کیفیـت زندگی دربرگیرنده شاخص هاي عینی و ذهنـی اسـت.
شاخص هاي عینی براساس فراوانی یا کمیت فیزیکـی، مثل درآمد اندازه گیري میشوند، و شاخص هاي ذهنی براساس پاسخ هاي روانی همچـون رضـایت شـغلی و خوشحالی به صورت کیفی انـدازه گیـري مـیشـوند.
شاخص هاي ذهنی بینشی از رضایت فرد و هر آن چـه کــه بــراي مــردم رضــایت بخــش اســت بــه دســت میدهد(خوارزمی، .(5 :1383
امروزه کیفیت زندگی به عنوان مفهومی چند بعدي
و مهم در زنـدگی جوامـع، در بسـیاري از رشـته هـاي علمی از جمله گردشگري نفوذ یافته است. رابطه بـین گردشگري و کیفیت زندگی جامعه محلـی، موضـوعی است که در برخی از تحقیقـات مربوطـه مـورد توجـه قرار گرفته عمومـاَو ایـن رابطـه در قالـب سـه جنبـه اقتصادي، اجتماعی- فرهنگی و محیطـی طبقـه بنـدي میشود، هدف از مطالعه کیفیت زندگی، تاکید بر ایـن موضوع است که یک ناحیه نباید تنها از دیدگاه عینـی
و فیزیکــی بررســی شــود، بلکــه بایــد از دیــدگاه
واکنش هاي ذهنی انسانی نیز مورد توجـه قـرار گیـرد.
رشـد و توسـعه گردشـگري مـیتوانــد باعـث بـروز تغییرات عمیـق در بسـیاري از شـاخصهـاي عینـی و ذهنی و ویژگیهاي کلان اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و محیطی جوامع مقصد شود. در این راستا گردشگري به عنوان یک فعالیت پایه میتوانـد زمینـههـاي اصـلی بهبود سطح کیفیت زنـدگی سـاکنان محلـی را فـراهم آورد.
گسترش گردشگري در نواحی روستایی، با شـکل گیري الگوهاي مختلف همراه بوده است. گردشـگري خانههاي دوم1 از جمله انواع گردشگري اسـت اغلـب در مناطق کوهسـتانی و ییلاقـیخصوصـاً در پیرامـون شهرهاي بزرگ و کلانشهرها رواج دارد. در چند دهـه اخیر گردشگري خانه هاي دوم به دلیل رشـد جمعیـت شهرها و آلودگیهاي ناشی از آن رشـد قابـل تـوجهی داشته است.
گردشگري خانه هاي دوم از سـال 1945 مقبولیـت فراوانی یافت که دلایل آن درآمد کافی، داشـتن وقـت آزاد، بهبود وسایل حمل و نقل، تمایـل بـه اسـتفاده از تفریحات سالم غیر شهري، تمایل بـه سـرمایهگـذاري پــــس انــــدازهاي شخصــــی بــــوده اســــت
(صالحینسب،.(52:1384 امـروزه در ادبیـات جهـانی، خانــههــاي دوم بــه عنــوان بخــش جــداییناپــذیر از
گردشگري معاصر به حسـاب مـیآیـد.
.Hall, 2004:18) به رغم سابقهنسبتاً زیاد شکل گیري
و گســترشهــايخانــه دوم در نــواحی روســتایی، گردشگري خانـه هـاي دوم تجدیـد حیـاتی را تجربـه میکند که اغلب با الگوهـاي جدیـد تولیـد و مصـرف اقتصادي قابل تشریح اسـت. همچنـین ایـن رونـد بـه
1. Second home tourism
گردشگري خانههاي دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی ... 25
عنوان واکنشـی در برابـر بحـران روسـتایی حاصـل از بازســاخت کشــاورزي در حــال گســـترش اســت
(رضــوانی،.(110 :1387 گردشــگري خانــههــاي دوم میتواند اثرات مختلفی بـر نـواحی روسـتایی برجـاي گذارد. در این رابطه افزایش مهاجرت، کاهش زیبـایی بصـري روسـتاها، تخریــب منـاظر زیبـاي روسـتایی، محدودیت ساخت و ساز براي جامعه میزبان، افـزایش قیمت زمین (شـارپلی،.(143 :1380 و در مقابـل زیبـا سازي روسـتاها، ایجـاد اشـتغال موقـت و یـا دائمـی، افزایش درآمـد بـراي فروشـگاههاي محلـی و توسـعه امکانات و تسهیلات در روستاها از جمله اثـرات ایـن الگوي گردشـگري (رضـوانی،(112 :1387 اسـت کـه مرتبط با ابعاد کیفیت زندگی است.
-2-1 اهمیت و ضرورت موضوع
از اهدافی که برنامه ریـزي توسـعه روسـتایی طـی سالیان متمادي دنبال مینماید، افزایش رفاه روسـتائیان و بهبود کیفیت زندگی آنان است. کیفیـت زنـدگی در نــواحی روســتایی از یــک طــرف متــاثر از عوامــل، فعالیــتهــا و تحــولاتی اســت کــه در درون نــواحی روستایی وجود دارنـد و از طـرف دیگـر تحـت تـاثیر عوامل بیرونی است که روستا و زندگی سـاکنان آن را تحت تاثیر قرار مـیدهـد. همـانطور کـه مطـرح شـد گردشــگري خانــههــاي دوم در نــواحی روســتایی از پدیدههاي تاثیرگذار در ارتقاء و یا تنزل کیفیت زندگی ساکنان محلی است . بنابراین بررسی آثار وتحلیل ایـن نوع گردشـگري در روسـتاها در فرآینـد برنامـهریـزي توسعه روستایی و توسعه گردشگري ضروري بـوده و اهمیت زیادي دارد.
در همین رابطه قابل ذکر است، تحقیقات پیشـین و نیـز مطالعـات نگارنـدگان نشـان مـیدهـد کـه رواج
گردشگري خانههاي دوم که سابقه آن در ناحیه مـورد مطالعه به حدود قبل از دهـه1360 بـاز مـیگـردد، بـا زندگی ساکنان محلی عجین بـوده و بـه تبـع آن تـأثیر عمیقی بر زندگی اهالی ناحیه گذاشته است. بنـابراین، شناخت آثار این الگوي گردشگري بر کیفیت زنـدگی ساکنان روستایی مـیتوانـد یافتـههـاي مناسـبی را در راستاي توسعه گردشـگري و ارتقـاء کیفیـت زنـدگی ساکنان ناحیه فراهم نماید.
-3-1 اهداف
هــدف ایــن پــژوهش بررســی و تبیــین اثــرات گردشگري خانه هاي دوم بر بهبود جنبههـاي مختلـف کیفیـت زنـدگی سـاکنان روسـتایی در ناحیـه رودبـار قصران است.
-4-1 پیشینه تحقیق
بررسی و مطالعـات پیشـینه تحقیـق نشـان دهنـده آنست که در اکثر تحقیقات اعم از خـارجی و داخلـی بیشتر به اثرات گردشگري خانه هاي دوم و نقش آن در توسعه روستایی پرداخته شده است. در این مطالعـات هرچند به طور خاص بر روي اثرات خانههاي دوم بـر کیفیت زندگی تاکیـد نگردیـده اسـت امـا در بررسـی اثـرات خانـههـاي دوم و در قالـب ابعـاد اقتصـادي و اجتمـاعی فرهنگـی برخـی از ـايشـاخصهـ کیفیـت زندگی مورد مطالعه قرار گرفته شده است. در ارتبـاط با کیفیت زنـدگی هـم اکثـر تحقیقـات بـه ارزیـابی و سنجش کیفیت زندگی در نـواحی روسـتایی پرداختـه شده است. در جدول 1 برخی از مطالعات انجام شـده مرتبط با گردشگري خانه هـاي دوم و کیفیـت زنـدگی آورده شده است.
62 مجله مطالعات و پژوهشهاي شهري و منطقهاي، سال چهارم، شماره سیزدهم، تابستان 1391
جدول -1 برخی مطالعات و تحقیقات انجام شده
پدیدآورنده سال
Kim 2002
Mottiar 2006
Gragi et al 2010
محمدرضا رضوانی و 1384
جواد صفایی
رضوانی و دیگران 1387
مسعود مهدوي و 1387
دیگران
صیدایی و دیگران 1389
افتخاري و دیگران 1390
عنوان پژوهش
اثرات گردشگري بر کیفیت زندگی ساکنان در اجتماع(منطقه ویرجنیا)
خانــههــاي دوم راهــی بــه ســوي توسعه گردشگري پایداري
کیفیت زندگی در مناطق روسـتایی کرواسی: ماندن یا ترك روستا
گردشگري خانههاي دوم و اثـرات آن بر نواحی روستایی: فرصـت یـا تهدیــد (مــورد: نــواحی روســتایی شمال تهران)«
سـنجش کیفیـت زنـدگی: بررسـی مفاهیم، شاخص ها مدل ها و ارائه مــدل پیشــنهادي بــراي نــواحی روستایی
نقـش و تـأثیر خانـههـاي دوم بـر ساختار اقتصادي و اجتماعی ناحیه کلاردشت
تاثیر خانه هاي دوم بر توسعه منطقه باغبهادران شهرستان زنجان
ارزیــابی توزیــع فضــایی کیفیــت زندگی در مناطق روسـتایی(مطالعه موردي بخـش مرکـزي شهرسـتان دلفان)
خلاصه نتایج پژوهش بین اثرات گردشگري و رضایت از قلمروهاي مختلف از زندگی که از گردشـگري حاصـل
شده با توجه به مرحله توسعه گردشـگري منطقـه مختلـف اسـت. بـه طوریکـه بـین آثـار اقتصادي گردشگري و رضایت از رفـاه مـادي و رابطـه بـین آثـار اجتمـاعی گردشـگري و رضایت از رفـاه اجتمـاعی منطقـه در بـین سـاکنان منـاطقی کـه در مرحلـه بلـوغ توسـعه گردشگري هستند بیشترین و قوي ترین ارتباط وجود دارد منابع اقتصادي زیادي براي ناحیه اي که براي خانه هاي تعطیلات یا تفریحی جذاب هسـتند
وجود دارد. این نوع گردشگران هزینه هاي زیادي نسبت به دیگـر گردشـگران مـی کننـد و هزینههاي این نوع گردشگرانعمدتاً در نواحی محلی متمرکز میشود.
زندگی روستاییان در زمینههاي اقتصادي، فرصتهـاي شـغلی، حرفـه و شـغل نامناسـب و درآمد در سطح پایین است که این عوامل باعث مهاجرت و ترك روستا شده است به دلیل فقدان برنامه ریزي و ضـعف مـدیریت، از فرصـت موجـود ایـن ناحیـه در زمینـه
گردشگري براي تامین نیازهاي فراغتی شهروندان تهـران از یـک طـرف و تجدیـد حیـات اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی از طرف دیگر بـه درسـتی اسـتفاده نشـده اسـت. در مقابل موجب بروز پیامدهاي نامطلوبی مانند آلودگی منابع آب، تخریب چشم انداز طبیعی، تخریب و تغییر کاربري اراضی کشاورزي و باغات، افزایش مهاجرت، رکـود فعالیـت هـاي کشاورزي و دوگانگی اجتماعی شده است
کیفیت زندگی به عنوان یک مفهوم چند بعدي که شامل برهم کنش عناصر عینـی و ذهنـی است ، تعریف شده و در نهایت یک مدل عمومی کیفیت زندگی بر اساس نیازهاي انسـانی براي تعیین شاخص ها و سنجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی ارایه شده است.
که شکلگیري این پدیده در نواحی روستایی تاثیر چشمگیري بر دگرگونی هـاي اقتصـادي اجتماعی آن داشته است. با تاکید بر ایـن کـه سـاخت و سـازها در ایـن قسـمت غالبـا بـه صورت سلیقه اي و فاقد طرح و برنامه بوده در نتیجه منجر به بروز ناهماهنگی در چهره و ساختار محیطی آن شده است.
افزایش درآمد و اشتغال مکمل از نکات مثبـت و تبـدیل بـاغ هـاي مولـد امـاکن غیرمولـد، افزایش قیمت زمین از نکات منفی و نیز تشدید نابرابري هاي اجتماعی و اقتصادي و تضـاد و دوگانگی اجتماعی بین گردشگران و مردم سبب بهم خوردن یکپارچگی اجتماعی منطقـه شده است.
در روستاهاي مورد مطالعه کیفیت آموزش، محـیط مسـکونی، محـیط فیزیکـی، سـلامت و امنیت و نیز کیفیت درآمد و اشتغال پایین تر از حد متوسط و کیفیـت تعامـل و همبسـتگی اجتماعی در حد متوسط ارزیابی شده اسـت. همچنـین موقعیـت مکـانی و بعـد فاصـله از عوامل موثر در کیفیت زندگی روستاهاي نمونه معرفی شده است.
-5-1 سوال تحقیق
این پژوهش در راستاي پاسخگویی به سـوالهـاي زیر انجام شده است:
- گردشگري خانههاي دوم تـا چـه حـد موجـب بهبــود کیفیــت زنــدگی ســاکنان محلــی روســتاهاي رودبارقصران شده است؟
- آیــا تفــاوت معنــاداري در خصــوص اثــرات گردشگري خانههـاي بـر قلمروهـاي کیفیـت زنـدگی ساکنان محلی در بین روستاهاي مـورد مطالعـه وجـود دارد؟
