بخشی از مقاله
چکیده
فعالیت گردشگري یکی از پویاترین بخشهاي اقتصادي شهرهاي گردشگرپذیر است. رودخانههاي شهري نیز یکی از منابع گردشگري هستند که باید سعی شود علاوه بر حفظ اثرات مثبت توسعه گردشگري بر آنها، تبعات منفی توسعه نیز به حداقل برسد که این امر با کمک گردشگري پایدار محقق خواهد شد، چرا که گردشگري پایدار، به شیوهاي اجرا میشود که بر محیطزیست، اقتصاد و فرهنگ جامعه میزبان اثر منفی نداشته باشد. هدف این تحقیق شناسایی مهمترین عوامل موثر بر گردشگري پایدار در حاشیه رودخانههاي شهري است، از این رو این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که چه عواملی بر برنامهریزي گردشگري پایدار در حاشیه رودخانههاي شهري موثر است و مهمترین آنها کداماند. در این راستا رودخانه زرجوب واقع در شهر رشت به عنوان مطالعه موردي انتخاب شده است. همچنین لازم به ذکر است که این تحقیق از نظر گردآوري دادهها توصیفی-تحلیلی است.
بر اساس مفاهیم و نظریات مرتبط با گردشگري پایدار و بررسی وضعیت محدوده موردمطالعه،21 عامل اثرگذار بر گردشگري پایدار در حاشیه رودخانه زرجوب شناسایی شد. براي تعیین میزان اهمیت و اولویت هر کدام از این عوامل بر اساس سه شاخص زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادي پرسشنامهاي بر اساس طیف لیکرت تهیه شد. جامعه آماري این تحقیق را نخبگان آشنا به گردشگري پایدار تشکیل میدهند که از 20 نفر از نخبگان به عنوان نمونه استفاده شده است. سپس با مدل تاپسیس و روش آنتروپی شانون به الویتبندي عوامل پرداخته شد. حفظ و استفاده پایدار از منابع طبیعی و بهداشت محیط با داشتن رتبه برابر مهمترین عوامل موثر بر گردشگري پایدار در حاشیه رودخانه زرجوب محسوب می-شوند، پس از آن، سیستم جمعآوري زباله و سیستم دفع فاضلاب با داشتن رتبه برابر از عوامل سوم و چهارم موثر بر گردشگري پایدار میباشند. سپس عواملی چون مشارکت ذينفعان و اجتماعات محلی و وضعیت فضاي سبز و پوشش گیاهی رتبه هاي بعدي هستند. این رتبهبندي، اهمیت بیشتر برخی از عوامل نسبت به سایرین را براي برقراري گردشگري پایداري در حاشیه رودخانههاي شهري نشان میدهد. در نهایت راهبردهایی براي 6 عاملی که رتبههاي بالاتري در تاپسیس کسب کردند، ارائه می شود.
واژههاي کلیدي: گردشگري پایدار، رودخانه هاي شهري، گردشگري، توسعه پایدار، توریسم، تاپسیس
-1 مقدمه
امروزه فعالیت گردشگري به عنوان یکی از پویاترین بخشهاي اقتصادي و اجتماعی شهرهاي گردشگرپذیر یاد میشود. ایجاد درآمد براي شهر، ایجاد اشتغال براي مردم و رفت و آمد گردشگران به خودي خود توجه مسئولان شهرها را به بهبود زیرساختهاي شهري جلب میکند. راهها، فرودگاهها، بنادر، پایانهها و امکانات حمل و نقل در راستاي ارتقاي رفاه گردشگران و در نتیجه جذب گردشگر بیشتر گسترش مییابند و هتلها، رستورانها و سایر مراکز خدماتی مورد نیاز گردشگر به وجود می-آیند. از سوي دیگر ذکر این نکته ضروري است که در کنار اثرات مثبتی که توسعه گردشگري میتواند به همراه داشته باشد، جنبه هاي منفی بالقوه اي وجود دارد که باید کنترل شود تا اثرات آن به حداقل برسد. اثرات منفی محیطی، اجتماعی، اقتصادي و حتی سیاسی ناشی از توسعه گردشگري نقش مخربی را در بسیاري از شهرها ایفا می کند. رودخانههاي شهري یکی از منابع گردشگري هستند که مدیریت برنامهریزي همه جانبه آنها در حوزه گردشگري پایدار میتواند موثر باشد.
عبور رودخانه از داخل یک شهر یک فرصت بی نظیر براي توسعه گردشگري میباشد و بسیاري از شهرها به خاطر مسئله دسترسی به آب براي ادامه حیات بشر، در نزدیکی رودها ایجاد شدهاند، حال آن که در بسیاري از شهرها همین رودها که روزي تنها منبع حیاتی زیست بودند، خود منبع آلودگی ها و بیماريها شده و زیبایی و جذابیت خود را ازدست دادهاند. رودخانهاي که میتواند علی رغم زیبایی اش، تضمین کننده حیات بشر باشد و به عنوان یک منبع اقتصادي نقش مهمی در شهر ایفا کند، با ادامه روند کنونی نه تنها مزیتی براي شهر نخواهد داشت بلکه با بیتوجهی و عدم برنامهریزي مناسب، تاثیرات نامطلوب بسیاري با خود به همراه دارد و منبع بیماري ها و نازیبایی ها و دافع جمعیت خواهد بود.
دو رودخانه زرجوب و گوهر رود از داخل کلانشهر رشت گذر میکنند. رودخانه زرجوب در دورانی نه چندان دور، محلی براي ماهیگیري بوده و هویت خاصی براي بومیان ساکن در محلات سنتی رشت داشته، حال آن که این رودخانه زیبا و خاطرهانگیز تبدیل به مکانی با انواع آلودگیهاي بصري و بویایی شده و براي سلامتی ساکنان اطرافش خطرساز تلقی میشود. این رودخانه به علت تخلیه فاضلاب شهري و بیمارستانی و آلایندههاي ناشی از فعالیتهاي صنعتی به داخل آن، جذابیت بصري خود را از دست داده است و بوي نامطبوعی متساعد میکند و سلامتی ساکنان اطراف خود را به خطر میاندازد، از سوي دیگر وجود ساختمانهایی در حریم رودخانه، ایمنی ساکنان آنها را به خطر انداخته و منظر نازیبایی در جداره رودخانه ایجاد کرده و مانعی براي توسعه فضاي سبز در حریم رودخانه میباشد. قابل ذکر است که در وضعیت فعلی این فضاي بالقوه جذاب، فاقد خدمات و تسهیلات گردشگري است.
به طور کلی به دلیل فقدان یک برنامهریزي مناسب از رودخانه زرجوب به نامناسب ترین شکل ممکن استفاده شده و فضاهاي حاشیه آن به دلیل بیتوجهی در پایین ترین سطح مورد بهره برداري قرار میگیرند. با توجه به پتانسیل استفاده از رودخانه زرجوب به عنوان یک محور گردشگري، برنامهریزي گردشگري پایدار در حاشیه رودخانه زرجوب امري ضروري محسوب می شود. تحقیق حاضر با اهداف برنامهریزي گردشگري پایدار، شناسایی مهمترین عوامل موثر بر گردشگري پایدار و اولویت بندي آنها در حاشیه رودخانه زرجوب در کلانشهر رشت انجام شده است. همچنین این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که چه عواملی بر برنامهریزي گردشگري پایدار در حاشیه رودخانه هاي شهري موثر است و مهم ترین آن ها کدام اند.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردي و بر اساس ماهیت و گردآوري داده ها، توصیفی-تحلیلی می باشد. در این تحقیق، از روشهاي مطالعهي کتابخانهاي و روشهاي میدانی استفاده شدهاست. در روش کتابخانهاي اطلاعات مورد نیاز از منابع کتابخانهاي مراکز علمی همچون دانشگاهها، سازمانها و مراکز تحقیقاتی و پایگاههاي اطلاعرسانی و بین المللی - اینترنت - تهیه شده است و همچنین در روش میدانی وضعیت موجود مطالعه موردي بررسی شده است. در این راستا به منظور شناسایی
