بخشی از مقاله
معرفي طرح ها و مدلها در روش تحقيق آميخته
چکيده
توسعه کمي و کيفي فعاليت هاي پژوهشي در جوامع دانش بنيان و توسعه يافته و در حال توسعه روندي دائمي و مستمر شده است و تنوع در روشهاي مختلف پژوهشي نيازمند رويکرد جديدي از روشها و مدلهاي تحقيقاتي ميباشد. استفاده از روشهاي آميخته و يکپارچه در جهت تسريع تحقق اهداف پژوهشي و ارائه تصويري کامل تر و درکي عميق تر از پديدههاي مورد مطالعه جنبشي نوين در عرصه پژوهش هاي علمي محسوب ميشود که تأمين اين نياز پژوهشي از الزامات اساسي پژوهشگران ميباشد.
در اين ميان روشهاي تحقيق آميخته به عنوان رويکردي از روشهاي کمي و کيفي موقعيتي را براي پژوهشگران به وجود آورده که بر اساس آن ميتوانند متدولوژيها، طرحها، مدلها و روشهاي به کار گرفته شده در يک مطالعه پژوهشي واحد را در کنار هم قرار دهند. اين مقاله با توجه به شکل گيري روشهاي آميخته و بررسي پارادايم هاي پژوهشي مدلها و طرحهاي روششناسي، تحقيق آميخته را به عنوان يک متدولوژي براي مطالعات بين رشته اي بررسي ميکند و به توسعه روشها و طرحهاي مختلف در مطالعات پژوهشي آميخته و نحوه تلفيق دادههاي کمي ميپردازد.
واژگان کليدي
روشتحقيق آميخته ، پارادايم هاي تحقيق ، طرحهاي آميخته ، مدلهاي آميخته
مقدمه
همگرايي و يکپارچه سازي روشهاي پژوهشي متفاوت در حوزه هاي بين رشته اي و چندرشته اي مقوله اي است که از ديرباز ذهن پژوهشگران علوم اجتماعي را به خود مشغول کرده است . با توسعه حوزههاي پژوهشي و مطالعه پديدههاي پيچيده ضرورت جديدي در روشهاي پژوهشي پديد آمده است که بر اساس آن در هر طرح پژوهشي از روشهاي مختلف استفاده ميشود يا حتي چند گروه پژوهشي با روشهاي مختلف درباره موضوعي واحد مطالعه مي کنند. در اين ميان روشهاي آميخته به عنوان ابزاري کاربردي به پژوهشگران اين امکان را مي دهد تا دادههاي متنوع و يافته هاي به دست آمده از روشهاي متفاوت پژوهشي را در قالبي علمي و منسجم با يکديگر تلفيق نمايند تا درکي بهتر به شناخت مشکلات و پيدا کردن راه حل مسائل اقدام نمايند. مسئله تحقيق در اين مقاله عبارت است از اينکه چگونه در پژوهش هاي متنوع و روش هاي مختلف مطالعات بين رشته اي و چندرشته اي و به طور کلي تحقيقات علمي چند مرحله اي و چندبعدي، يکپارچگي و همگرايي حاصل ميشود و رويکردهاي کمي و کيفي از چه طريق ترکيب ميگردند. به عبارتي اين ديدگاه درصدد است مفهومي را بيان کند که در آن روشهاي کمي و کيفي به منزله رويکردهايي که مکمل يکديگر است و ديگر مانند رويکردهاي رقابتي درصدد بر کنار کردن يکديگر نمي باشند.
پرسش هايي که در اين مقاله مورد بررسي قرار مي گيرند عبارتاند از:
. با وجود تفاوت هاي بارزي که بين دو رويکرد کمي و کيفي وجود دارد، چگونه مي توان آنها را در کنار يکديگر قرار داد؟
. در حالي که هر کدام با مباني فلسفي متفاوت و متمايز به موضوع نگاه مي کنند، آيا اساسا امکانپذير است در يک طرح پژوهشي همزمان از دو روش استفاده نمود؟
. پل ارتباطي بين اين دو روش چگونه برقرار ميشود؟
. چگونه در يک طرح پژوهشي متنوع و متفاوت يکپارچگي حاصل مي شود؟
١- پيشينه تاريخي
پژوهش هاي آميخته در مطالعات علوم انساني و رفتاري با پژوهشگران و روش شناساني ظهور کرد که معتقد بودند استفاده از ديدگاه هاي کمي و کيفي با هم در يک مطالعه پژوهشي واحد مفيد ميباشند.
ترکيب روشهاي پژوهشي در مطالعات علوم اجتماعي اولين بار توسط کمپل و فيسکر (١٩٥٩) پيشنهاد شد. اين ايده انعکاسي از ديدگاه مکتب عمل گرايي چندگانه ١ بود.
استدلال آنها اين بود که در يک فرآيند ارزيابي، استفاده از چندين روش پژوهشي پژوهشگر را مطمئن ميسازد که ناسازگاري ٢ موجود در مطالعات پژوهشي، ويژگي اختصاصي پديده مورد مطالعه است و نتيجه روش خاصي نميباشد ,Campbell, Fiske) (92.p ,١٩٥٩. اين ايده توسط وب با نام روش هاي به هم تنيده ٣ توسعه يافت . وب با اين کار مکتب عملي چندگانه را جايگزين سنجش هاي چندگانه اي ٤ کرد که در آن با وجود الگوهاي متفاوت، اجزاء ناسازگار به لحاظ نظري به هم مربوط ميشدند. آن چيزي که پژوهشگران اوليه از آن به عنوان مکتب عمل گرايي چندگانه ياد ميکردند، با آنچه که امروز پژوهش چندروشي ٥ ناميده ميشود، بسيار هم خواني دارد. , Webb Campbell, Schwartz, & Sechrest, 1966, .p.3))
دنزي (١٩٧٨) به هم تنيدن روشهاي پژوهشي را نوعي ترکيب متدولوژي در پديده اي يکسان ميدانست . وي در مطالعات پژوهشي خود به چهار نوع مختلف به هم تنيدگي اشاره ميکند: الف ) به هم تنيدگي دادهها؛ ب) به هم تنيدگي پژوهشگران؛ ج) به هم تنيدگي تئوريها؛ د) به هم تنيدگي روششناختي , Denzin 1978, p.291))
- جيک نيز مزيت هايي را در همگرايي روش هاي پژوهشي بر شمرد:
- مطمئن تر شدن از نتايج به دست آمده؛
- برانگيخته شدن خلاقيت پژوهشگر در جمع آوري دادهها؛
- هدايت پژوهشگر به سمت داده هايي غنيتر و پرمحتويتر؛
- هدايت محقق در جهت ترکيب يا يکپارچه سازي نظريه ها؛
- آشکار ساختن تناقضات؛
- جامعيت اين نوع روشها Guba & Lincoln, 1989, p.608))
از نظر راسمن و ويلسون ترکيب روشهاي پژوهشي کمي و کيفي باعث تقويت و تأييد اين روش ها ميشود، دادههايي غني تر فراهم ميشود و تئوريهاي جديدي با توجه به پارادوکس هاي موجود در منابع دادهها نمايان ميگردد. & Rossman)
(637.p ,١٩٨٥ ,Wilson مورس نيز به هم تنيدگي روششناختيها را به دو شکل ، همزماني و ترتيبي، طراحي کرد. ,Morse) (121.p,1991 روش هاي چندگانه ٦ اصطلاحي بود که برانن (١٩٩٢) براي توصيف ترکيب داده هاي کمي و کيفي ابداع کرد. تشکري و تدلي (١٩٩٨) از آن به روششناسي آميخته ياد کردند. پس از آن، اين رويکرد با نامهاي متفاوتي چون : پژوهش هاي ترکيبي ٧ (توماس ٢٠٠٢)؛ پژوهش به روش يکپارچه سازي ٨ (جانسون و اوينبوز،٢٠٠٤)؛ پژوهش چندروشي (مانتز و مورس ٢٠٠٣)؛ مطالعات بهم تنيده (سندروسکي،٢٠٠٣)؛ استراتژي چندگانه ٩ (بريمن ، ٢٠٠٤) و در نهايت با نام روش هاي آميخته (تشکري، تدلي، کرسول، ٢٠٠٣) در مقالات و نوشته هاي متفاوت معرفي شد. از آن زمان ميان پژوهشگران حوزه هاي مختلف علوم اجتماعي روشها، طرح ها و رويکردهاي آميخته متداول گرديد.
٢- مباني فلسفي و نظري طرحهاي پژوهشي
هر روش پژوهشي از يکسري مباني معرفتي پيروي مي کند. شناخت اين مباني به محقق کمک مي کند تا نوع پارادايم پژوهشي را که به طبع آن رويکردهاي پژوهشي طراحي مي شود، تعيين کند. پارادايم ها روش تفسير جهان و متدولوژي پژوهش را تفسير مي کنند. (چالمرز، ص ١٢٢) به عبارتي پارادايم ها را ميتوان به مثابه چارچوبي در نظر گرفت که محقق ، در قالب آن جهان را تفسير ميکند. اساس ساخت چنين چارچوبي پاسخ به پرسش هايي در حوزههاي هستي شناسي (ماهيت واقعيت چيست ؟)؛ معرفت شناسي (رابطه ميان موضوع شناخت و فاعل شناسا چيست ؟)؛ ارزششناسي (ارزشها چه نقشي را در شناخت حاصل شده ايفا مي کنند؟)؛ روششناسي (شناخت چگونه حاصل و چگونه بيان ميشود؟) مي باشد. تاکنون چهار پارادايم پژوهشي، فرااثباتگرايي ١٠، ساختارگرايي ١١، انتقادي و 12 و تفسيرگرايي ١٣ براي روشهاي پژوهشي کمي و کيفي شناخته شده است .
پژوهش هاي آميخته از آن جهت که خود حاصل ترکيب روش هاي کمي و کيفي مي باشند، پارادايمي که براي آن مطرح مي شود، ميبايد هر دو نوع روش پژوهشي را پوشش بدهد. برخي از پژوهشگران استدلال کرده اند اساسا هيچ پارادايمي براي روش تحقيق آميخته قابل دفاع نميباشد، زيرا
لازمه آن در کنار هم قرار گرفتن پارادايم هاي ناسازگار است که امري محال و توجيه ناپذير است . اکثر پژوهشگراني که سالهاي متمادي به مطالعه روشهاي آميخته پرداخته اند، معتقدند مناسب ترين پارادايم فلسفي را که مي توان براي اين گونه پژوهش ها برگزيد، پراگماتيسم ١٤ يا همان مکتب اصالت عمل است . (٢٠٠٧ ,Burke Johnson) در اين نوع پارادايم داده ها را بر مبناي اثر و نتيجه شان گردآوري مي کنند و پژوهش را يک روش شناسي آميخته هدايت ميکند. جدول شماره (١) تقسيم بندي پارادايم هاي پژوهشي را با توجه به حوزه عملکردشان نشان مي دهد.
کرسول پيشنهاد ميکند پژوهشگران براي طراحي رويکردهاي پژوهشي نياز به چارچوبي دارند تا تمامي امور مربوط به مطالعات پژوهشي، از مباني فلسفي گرفته تا بررسي مجموعه داده ها و تحليل دادهها را در بربگيرد. او چارچوب پيشنهادي خود را مبتني بر سه پرسش زير طراحي کرد:
١. مباني معرفتي (نگرشهاي نظري) هر روش پژوهشي چه مي باشند؟
٢. استراتژيهاي پژوهشي چه مي باشند؟
٣. از چه روش هايي براي جمع آوري و تحليل داده ها استفاده ميشود؟ (Creswell, 2003, p.6)
پژوهشگر بر اساس اين عناصر، نوع رويکرد پژوهشي مناسب (کمي، کيفي يا آميخته ) را انتخاب ميکند.
جدول شماره (١) - انواع پارادايم هاي پژوهشي
(حوزه پژوهش هاي کيفي ) فرااثبات گرايي (حوزه پژوهش هاي کمي )
تعدد واقعيت ها وابستگي مبتني بر ارزيابي هاي فردي قياسي يکتايي واقعيت جدايي و بي طرفي ارزش -آزاد (مبتني بر مشاهدات تجربي ) استقرائي (آزمون پيش فرضهاي اوليه )
پراگماتيسم (حوزه پژوهش هاي آميخته ) انتقادي. تفسيرگرايي (حوزه پژوهش هاي کيفي )
٣- روش تحقيق مقاله
از آنجا که روش تحقيق آميخته در کشور بي سابقه ميباشد، همچنين نبود منابع فارسي، اين روش در بين جامعه آموزشي - پژوهشي ناشناخته مانده است . اين مقاله با بررسي مقالات و کتب منتشر شده خارجي به جمع آوري اطلاعات، تحليل و ترکيب يافته ها و انتخاب بنيان هاي فلسفي و نتايج پژوهشي از روش فرا تحليل و همسنجي کلمات پرداخته است .
٤- يافته هاي تحقيق
٤-١- تعريف روش تحقيق آميخته
در ادبيات پژوهشي روش هاي آميخته با تعابير و مضامين متفاوتي تعريف شده است . شاید به سختی بتوان تعریقی جامع و مانع برای ان ارائه داد . اما نکته ای که در تمامی اين تعاريف مشهود است ، اين ميباشد که رويکردهاي آميخته نوعي روش پژوهشي است که در آن دو رويکرد رقيب کمي و کيفي در کنار يکديگر قرار ميگيرند. به عبارتي روشهاي پژوهشي آميخته ، نوعي روش پژوهشي است که در آن يک پژوهشگر (يا تيمي از پژوهشگران) عناصر رويکردهاي کمي و کيفي را به منظور آشکار ساختن موانع موجود در امر پژوهش و درک عميق پديده ها با يکديگر ترکيب ميکنند. ٢٠٠٧ , Burke Johnson اين ترکيب را ميتوان در کليه مراحل تحقيق از جمله جهان بينيهاي کمي و کيفي، مجموعه دادهها، تحليل دادهها و نيز تکنيک هاي استنتاج دادهها به کار گرفت .
٤-٢- نحوه ترکيب داده هاي کمي و کيفي در روش تحقيق آميخته
براي اينکه ترکيب پژوهش ها در مؤثرترين شکل صورت بگيرد، لازم است که محققين ابتدا تمام ويژگيهاي مختص به پژوهش هاي کمي و کيفي را ارزيابي کنند
.
در اين حالت به واسطه شناسايي نقاط ضعف و قوت اين رويکردها پژوهشگر در موقعيتي قرار مي گيرد که بايد با توجه به اصل بنيادين پژوهش هاي آميخته ١٥ راهبردهاي پژوهشي را را با هم ترکيب کنند. مطابق بر اين اصل محقق بايد دادههاي مختلف را به نحوي با هم ترکيب کند که نه تنها همپوشاني با هم نداشته باشند، بلکه در نتايج حاصله قوتها ادغام داده ها تقويت و ضعف ها رفع شده باشند. Johnson 2007 , Burke
در حالت کلي داده هاي کمي و کيفي به سه طريق با يکديگر ترکيب مي شوند:
. ادغام ١٦ دو مجموعه داده در يک زمان (با رويکردي تک فازي)
. ارتباط دادن دو مجموعه داده به صورت ساخت يکي براساس ديگري (با رويکردي دو فازي )
. مندرج کردن ١٧ دو مجموعه داده درون يکديگر (با رويکردي ترکيبي )
اين روش ها در شکل شماره (٢) نشان داده شده است .
شکل شماره (٢)- سه طريق ترکيب داده ها
٥- انواع رويکردهاي پژوهشي آميخته
رويکردهاي پژوهشي آميخته در دو دسته عمده ”رويکرد پژوهشي به روش آميخته ١٨“و “رويکرد پژوهشي با مدل آميخته ١٩“ طبقه بندي ميشوند. گرچه اين دو رويکرد به ظاهر شبيه هستند، اما از روندهاي پژوهشي متفاوتي پيروي مي کنند.
واژه «روشي» در دسته نخست بر تکنيک هاي جمع آوري و تحليل دادهها تأکيد مي کند و «مدل» به ترکيب متدولوژيها اشاره دارد. ,Tashakkori, and Teddlie) (43.p ,١٩٩٨در رويکردهاي «پژوهشي به روش آميخته » تاکيد بيشتر بر تمايز روش هاست . کرسول انواع متفاوت اين نوع رويکرد را در قالب يک ماتريس نشان داده است (٢٠٠٧ ,Burke) همان طور که. شکل شماره (٣) ميبينيم ، مطالعات پژوهشي به روش آميخته به چهار طريق صورت ميگيرد: اهميت زماني و وزني يکسان؛ اهميت زماني يکسان و اهميت وزني غير يکسان ؛ اهميت زماني غير يکسان و اهميت وزني يکسان ؛ و اهميت زماني و وزني غير يکسان .
شکل شماره (٣)- انواع مطالعات پژوهشي که با روش آميخته طراحي مي شوند ,Burke)
براي طراحي روش هاي پژوهشي به روش آميخته بايد چند نکته را مد نظر قرار داد: يکي اينکه فاز کيفي ميبايست براي اطلاعرساني به فاز کمي به طور مجزا هدايت شود، و ديگري اينکه اگر فازهاي کمي و کيفي همزمان انجام مي شوند، يافته ها ميبايد در طي تفسير حتما يکپارچه شوند.
در «رويکرد پژوهشي با مدل آميخته » تأکيد بر تمايز فازهاي پژوهشي (کمي - کيفي ) است که در سطوح مختلف صورت مي گيرد. پژوهشگراني که از اين نوع روشها استفاده مي کنند، تلفيق را تنها به مرحله سنجش محدود نمي کنند، بلکه آنها طي سه مرحله جمع آوري، ارزيابي و تحليل داده هاست که فرايند ترکيبي را پياده مي سازند. اساس طرحهاي پژوهشي با مدل آميخته بر تقابل پارادايم هاي پژوهشي و
ترتيب زماني فازهاي کمي و کيفي است . در اين گونه رويکردها تمرکز پژوهشگر مبتني بر اهميت و وزني است که به يک پارادايم مي دهد. پژوهشگر ميتواند آزادانه تصميم گيرد، دادههاي کمي را پيش از دادههاي کيفي جمع آوري کند يا اينکه هر دو طيف داده ها را در چند مرحله از پژوهش گردآوري کند. شکل شماره (٤) نماي کلي اين طرحها را نشان مي دهد. طرحهاي ٢ تا ٧ طرحهاي پژوهشي آميخته مي باشند.
٦- انتخاب طرحهاي آميخته
تاکنون روششناسان طرحهاي بسياري براي روشهاي آميخته معرفي کرده اند. تشکري و تدلي به چهل نوع متفاوت از طرح هاي پژوهشي اشاره کرده اند. پژوهشگران بعدي اين تعداد را به دوازده نوع تنزل دادند.
با بررسي هايي که به عمل آمد، مشخص شد که دوازده نوع شناساييشده بيشترشان شبيه به هم بوده و ميتوانند در ذيل انواع ديگر قرار بگيرند از اين رو اين طرحها به چهار دسته تقسيم ميشوند که عبارتاند از: طرح هاي به هم تنيده؛ طرحهاي اندراجي ٢٠؛ 22
طرح هاي تشريحي ٢١ و طرح هاي اکتشافي (Creswell, 2003)
٦-١- طرحهاي به هم تنيده
متعارفترين و مشهورترين رويکرد براي آميختن روش هاي پژوهشي ميباشد.
(Creswell & Clark, 2007, p.91)
پژوهشگران زماني که بخواهند به طور مستقيم نتايج دادههاي آماري را با نتايج پژوهش هاي کيفي مقايسه کنند و برعکس اگر بخواهند نتايج کيفي را با دادههاي کمي تأييد کنند. طرحهاي به هم تنيده از نوع طرحهاي تک فازي است که محققان در آن از روشهاي کمي و کيفي همزمان و به نسبت وزني يکسان طي فرآيند پژوهشي به کار ميگيرند و هدفشان گردآوري و تحليل دادهها در تفسيري کليتر و همگرا نمودن يافته ها ميباشد. شکل شماره (٥) نماي کلي از سري طرح هاي به هم تنيده را نشان مي دهد.
