بخشی از مقاله
طبیعت منبع عظیمی از مصالح، الگوها و فنهای تکاملیافتهای است که به بهترین شکل با محیط خود در ارتباط است. این فنها و الگوها از دید مهندسی و معماری بهگونهای با یکدیگر هماهنگ شدهاند که علاوه بر بهینه عمل کردن فرم و تأمین عملکرد بتوانند تنوع و زیبایی را همراه داشته باشند. برای استخراج الگوی مناسب ابتدا مطالعه بر روی ساختار نکاها، تپههای ماسهبادی که روی آنها گیاه سبز شده است و نمادی از همزیستی گیاهان و طبیعت خشک هستند صورت میگیرد.
نبکاها به گلدانهای بیابانی شهرت دارند و به دلیل ساختارشان میتوانند ما را در شکلگیری ساختمانهایی با دهانه بزرگ یاری کنند. همچنین ازنقطهنظر ریختشناسی الگوبرداری از این ساختار پیوندی عمیقتر در زمینههایی که ماهیت بیابانی دارند را ایجاد میکند. در ادامه تلاش بر این است که بر اساس مطالعه نبکاها؛ الگوهایی معمارانه بهعنوان ساختارهای مستخرج از ساختار نبکاها تبیین شود. روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی است و به مقایسه تطبیقی-تحلیلی و توصیفی میپردازد. در این راستا از ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانهای و پژوهشها و مشاهدات میدانی نیز بهره برده شده است.
مقدمه
صدای حرکت آب در رودخانه، رنگهای خیرهکننده رنگینکمان، ریتم منظم برخورد امواج دریا با صخرهها، ساختار هوشمند کندوی زنبورعسل، تنها تعدادی از رویدادهای طبیعی هستند که باعث الهام بخشی و نوآوری در آثار ساخته بشر شدهاند. انسانها از طبیعت الهام گرفتهاند، ازگلهای وحشی برای خلق سرستونها الهام گرفتهاند و امواج دریا نقشمایههایی را برای خلق جزییات گچبری و تزیینات به آنها بخشیده است.
هرچقدر صورتمسئله در طبیعت سختتر باشد، راهحلهای آن به همان میزان زیبا، دقیق و پیچیده است . طبیعت سرچشمه استعارههای بسیار مهم و درعینحال متفاوتی بوده است، ویژگیها و بنمایههای خود را برای تأمل در آرامش، سختی و والایی مانند آرامش دریا صدای برگها، نقش و نگار زمین و فصول به ما ارزانی میکند. با شناخت خلقت به اصولی کلی دست مییابیم که با استخراج این اصول در خلقت و پدیدههای طبیعت میتوان آنها را به طراحی تعمیم داد. در این میان انتخاب تپهها و نبکاهای موجود در کویر نمونه مناسبی از کاربرد برای طراحی فضاهایی با دهانه بزرگ هستند، در این بازه ابتدا اشکال طبیعی بهعنوان نقطه شروع تولید فرمهای معماری معرفی میشود و سپس مراحل طراحی معماری بر اساس ساختار طبیعی معرفی و مطابق با روند پیشنهادشده به الگویی دست خواهیم یافت.
-1 پیشینه موضوع در ارتباط با بررسی و فهم ساختارهای طبیعی
طبیعت همهجا هست، طبیعت تأثیرگذار است و درعینحال میتوان رد آن را در هر پژوهش خلاقانه جستجو کرد - آنتونیادس، . - 401 : 1381 طبیعت هم در انتخاب فرم و شکلهای یک جسم - متناسب با نیازهای آن - بهترینها را انتخاب میکند و هم در انتخاب اسکلت و مکانیسمی که به آن جسم ایستایی و دوام ببخشد سادهترین، مؤثرترین و متناسبترین را به کار میگیرد؛ جالب است که در طبیعت فرم یک جسم و اجزای برپادارنده آن بهصورت متقابل یکدیگر را تعریف و بهنوعی هر یک، خود را به دیگری دیکته میکند.
- سنجری فرد، . - 1387 با شناخت خلقت به اصولی کلی دست مییابیم که با استخراج این اصول در خلقت و پدیدههای طبیعت میتوان آنها را در طراحی تعمیم داد. این شناخت موجب وسعت دید و رشد خلاقیت طراحیشده و الهاماتی را در ذهن او پدید میآورد. با بررسی تاریخچه به وجود آمدن اشیا و مصنوعات، به موارد متعدد الهام انسان از طبیعت برمیخوریم. ایجاد یک موازنه معقول و واقعبینانه بین انسان و طبیعت؛ موازنهای که با توجه به الهام از طبیعت، نیازهای بشر را برآورده و سلامت طبیعت را در کنار سیستمهای اکولوژیک تأمین میکند.
-2 درآمدی بر مراحل طراحی بر اساس ساختارهای طبیعی
استفاده از فرمهای بهینهشده طبیعی و الگو گیری از آنها در ساخت فرمهای معماری و ساختمانی میتواند علاوه بر کاهش زمان و هزینه، انعطافپذیری لازم برای طراحی پوسته و خلق فرمهای جدید درزمینه معماری و طراحی معماری را فراهم آورد. در اواخر قرن نوزدهم، دارسی تامپسون2 علم ریختشناسی یا مورفولوژی 3 را پایهگذاری کرد. او در کتاب دوجلدی خود - On Growth and Form - نشان داد که شکلها و ساختارهای طبیعی علیرغم تنوع، پیچیدگی، ظرافت، غنا و زیبایی بر پایه اصلی بقا و میل به ادامه حیات ارگانیزمها شکلگرفته و به وجود آمدهاند.
همچنین آندریاس فانینگر4 در کتاب خود به نام آناتومی طبیعت تکامل ساختار و فرم در طبیعت را واکنش هوشیارانه برای بقا دانسته است. درواقع فرم و ساختار طبیعی حاصل جریان پیوسته سازگاری با نیروهای محیطی است. طراحی بر اساس ساختار طبیعی حرکتی است که از دهه شصت آغاز شد. ولی به دلیل محدودیتهای فنی مانند عدم وجود میکروسکوپهای پیشرفته، عدم وجود نرمافزارهای شبیهسازی، بهینهسازی پیشرفته و... تأثیر مشخصی در آن سالها از خود برجا نگذاشت. مراحل برای طراحی معماری با ساختاری طبیعی به شرح زیر پیشنهاد میگردد:
مرحله اول: تعریف و شناسایی صورتمسئله، مرحله دوم: تجزیه، تحلیل و تفسیر صورتمسئله، مرحله سوم: جستجو برای یافتن و کشف راهحلهای طبیعی، زیستی، بیولوژیکی، مرحله چهارم: تعریف مقدمهای بر راهحلهای طبیعی، زیستی، بیولوژیکی، مرحله پنجم: استخراج اصول و مبانی طبیعی، زیستی، بیولوژیکی و تقلید کردن، مرحله ششم: ارزیابی، سنجیدن و کاربردی کردن اصول و مبانی.
شکل -2 مراحل پیشنهادی برای طراحی معماری بر اساس ساختار طبیعی بهصورت کلی میتوان گفت که طراحی بر اساس ساختار طبیعی یک طراحی همگرا است. بدین معنا که گذشتن از هر یک از این مراحل به معنای اتمام مرحله نیست و در یک حرکت مارپیچی و بر اساس نیاز و روند طراحی دوباره به مراحل قبلی بازگشت وجود دارد.
-1-2 ساختار پوستهها، به عنوان فرم مورد نظر در طراحی دهانه های بزرگ در معماری
پوستهها سازههای بافرم پایدار، سازههایی هستند که مقاومتشان را بهوسیله شکل گرفتن مطابق با باری که بایستی تحمل کنند، به دست میآورند.
