بخشی از مقاله
نقش تجارت الکترونیکی در بازارهای بورس
برای تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارایه شده است که اغلب آنها مبتنی بر تجارب گذشته در استفاده از تجارت الکترونیکی بودہ است. در سادہ ترین شکل، میتوان آن را به صورت " انجام مبادلات تجاری در یک قالب الکترونیکی" تعریف نمود کمیسیون اروپایی در سال ۱۹۹۷ آن را به شکل زیر تعریف نموده است: "تجارت الکترونیکی بر پردازشی و انتقال الکترونیکی داده ها، شامل متن، صدا و تصویر مبتنی می باشد. تجارت الکترونیکی فعالیتهای گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجی تال، انتقال الکترونیکی وجوہ ، مبادله الکترونیکی سهام، بارنامه الکترونیکی، طرحهای تجاری، طراحی و مهندسی مشترک، منبع یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروشی را در بر میگیرد."
در این مقاله به بررسی نقش تجارت الکترونیکی در بازارهای بورس (مبادله الکترونیکی سهام) میپردازیم. که ابتدا بازارهای مالی، جهانی سازی و تجارت الکترونیکی را تعریف کرده و سپس به بررسی امکان انجام مبادلات سهام از این طریق و مزایا، معایب و موانع موجود برای این روشی از مبادله سهام با نگرش در بازار ایران می پردازیم.
از جمله مزایای مبادله الکترونیکی سهام می توان به مواردی نظیر گسترش پوشش جغرافیایی، شفافیت
اطلاعات، سرعت در انجام معاملات (عدم بهره گیری از تجارت الکترونیکی به معنای کندی در انجام معاملات و از دست رفتن فرصتهای لحظه ای و زودگذر) اشاره کرد.
همچنین میتوان به معایبی نظیر اشتباهاتی که کاربر ممکن است در اثر کمبود تجربه در این زمینه انجام دهد، ترافیک شبکه برای انجام معاملات در زمانهای مشخصی مثلا در زمان اعلام یک خبر و ترسی از محرمانه نبودن اطلاعات خصوصی معامله گر در نظر گرفت.
برای انجام مبادله الکترونیکی سهام ما با موانع زیر روبرو هستیم:
• نبود سیستم انتقال الکترونیکی وجوه و کارتهای اعتباری.
• نبود شبکه اصلی تجارت الکترونیکی در کشور و سخت افزار و نرم افزار مربوط به آن.
• عدم آگاهی کافی کارگزارها از تجارت الکترونیکی و مزایای آن.
• نبود انگیزه لازم در مردم برای استفاده از تجارت الکترونیکی که بیشتر دلایلی مانند عدم اعتماد به امنیت این سیستم ها و محرمانه ماندن اطلاعات مربوطه، کمبود دانش و فرهنگ استفاده از کامپیوتر، تجارت الکترونیکی و شبکه اینترنت و ... .
• هزینه اولیه نسبتا بالای استفاده از تجارت الکترونیکی در شرکتهای دولتی و خصوصی به ویژه
• برای موسسات کوچک و نبود انگیزه لازم در آنها برای استفاده از این روشی .
چند عامل موثر در اجرای هر چه سریعتر مبادلات الکترونیکی عبارت است از:
• استفاده از تکنولوژی اطلاعات
• تغییر در روش ارایه خدمات به مشتریان به صورت دقیق، صحیح و سریع
• کاهش تعداد کارگزاری ها و شعب آنها
• تهیه زیرساختهای فنی مورد نیاز به ویژه توسط شرکت مخابرات
• تدوین و تصویب قوانین و مقررات حقوقی مورد نیاز
• تغییر در ساختار عملیاتی بانکی
• بررسی روشی های رسیدگی به تخلفات، اشتباهات و ریسک
• فرهنگ سازی مناسب جهت جلب اعتماد و پذیرش روش های جدید
بازارهای مالی " بازارهای مالی" به بازارهایی گفته می شود که تامین وجه یا سرمایه گذاری دارائیها را براساسی نقطه نظر یا عقیده شخصی ممکن می سازند. آنها همچنین مهار ریسک های مختلف را آسانتر میکنند. بازارهای مالی از اوایل قرن هفدهم شکل گرفته و با شروع انقلاب صنعتی در جهان با سرعت زیادی رشد نموده اند. یکی از انواع بازارهای مالی، بازار بورس است.
نحوه انجام معاملات در بازارهای مختلف به صورت زیر میباشد :
معاملات لحظه ای (Spot) معاملات لحظه ای (آنی) خرید و یا فروشی کوتاه مدت سهام، کالا یا ارز است که این معاملات در کمتر از دو روز کاری تسویه می شوند.
معاملات آینده (Future) معاملاتی هستند که بر اساسی قردادهای آینده انجام میگیرند. قرارداد آینده نوعی قرارداد وعده ای است، یعنی قراردادی جهت خرید وفروش یک دارایی به هر شکلی با قیمت از پیش توافق شده ای در آینده که برای کاربردهای گسترده ای به شکلی استاندارد در آمده است.
بازار بورس به طور سنتی چنین بازارهایی در هر جا که معامله در تالار بورسی انجام میشد، به شکل حراج اداره می شدند . امروزه بازارها به صورت فزاینده ای به بازارهای کامپیوتری تبدیل می شوند که خرید و فروش در انها از طریق هماهنگی سفارشات خریداران و فروشندگان به شکلی برخط (On Line) در لحظه انجام میگیرد. از انگیزه های مشارکت مردم یا شرکت ها در بورس میتوان به امید سودآوری، کم کردن ریسک سایر سرمایه گذاری ها، معافیت های مالیاتی و یا دهها دلیل دیگر اشاره نمود. امروزه بورسیها به سه گروه، بورس کالا، اوراق بهادار و ارز تقسیم می شوند.
در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، انگلستان و ژاپن با پیشرفت در فن آوری اطلاعات و اینترنت امروزه مشارکت در بازارھای بورس برای عموم بسیار سادہ شدہ و امکانات نرم افزاری و دسترسی سریع به اطلاعات، بسیاری از مشکلات سرمایه گذاران را حل نموده است و همچنین کارگزاران بورس ها امکانات زیادی را با هزینه های بسیار پایین در اختیار سرمایه گذاران قرارمی دهند.
سالها قبل در همه جای دنیا خریداران و فروشندگان سرمایه گذاران و تجار منفرد بودند، اما امروزه بازارها به طور کلی نهادینه شده اند، یعنی خریداران و فروشندگان عمدتا نهادها هستند، از این نهادها میتوان به صندوقهای بازنشستگی، شرکتهای بیمه،شرکتهای سرمایه گذاری سهام و یا بانکها اشاره کرد.
معامله کنندگان بازار به طور سنتی در دو گروه زیر قرار می کیرند:
دادوستد کنندگان تامینی، که به کالاهای پایه تمایل دارند و به دنبال خنثی کردن ریسک تغییرات قیمت می باشند که معمولا شامل تولید کنندگان و مصرف کنندگان کالامی باشند ۔
داد و ستد کنندگان اهل ریسک که به دنبال کسب منفعت از طریق پیش بینی حرکات قیمت و خرید یک کالا "روی کاغذ" هستند، درحالی که هیچ استفاده عملی برای آن کالا ندارند. به عنوان مثال، در بازارهای سنتی کالا، کشاورزان اغلب قراردادهای آینده را برای محصولات و احشام پرورشی خود منعقد میکنند تا قیمت خاصی برای آنها تضمین شود و برنامه ریزی برایشان آسان باشد . به همین ترتیب پرورش دهندگان احشام اغلب قراردادهای آینده را برای پوشش دادن هزینه های تغذیه خریداری می کنند، تا بتوانند روی هزینه ثابتی برای تغذیه برنامه ریزی کنند .
در بازارهای مدرن مالی تولیدکنندگان از قراردادهای آینده جهت کاهش یا رفع ریسک تغییرات نرخ بهره و یا قیمت سهام استفاده می کنند. کاربرد اجتماعی بازارهای آینده عمدتا در انتقال ریسک از معامله گران تامینی به معامله گران ریسکی می باشد.
بازار بورسی دیگری که در آن معاملات ارز انجام می شود میانگین گردشی معاملاتی تقریبا برابر با ۱/۹ تریلیون دلار در روز ( برطبق گزارش والی استریت ژورنال ) که بزرگترین بازار مالی جهان می باشد. مبادله ارز به معنی خرید همزمان یک ارز و فروشی ارزی دیگر است. لازم به ذکر است ارزهای جهانی دارای نرخ تبدیل شناور بوده و همواره به صورت دوتایی (جفتی) معامله میشوند.
بازار تجارت ارز، بازاری بین بانکی محسوب می شود. از دیر باز تحت تسلط بانکها بوده است . برای مثال می توان از بانک های مرکزی، بانک های بازرگانی و سرمایه گذاری نام برد . با این حال درصد دیگری از شرکت کنندگان به سرعت رو به افزایشی است که شرکتهای بزرگ چند ملیتی، مدیران جهانی پول، دلالان رسمی، کارگزاران بین المللی، معامله کران اختیار و سلف (قراردادهای آینده) و سفته بازان خصوصی از آن جمله اند.
معاملات بین دو طرف در این بازار از طریق تلفن یا شبکه الکترونیکی انجام میشود . بنابراین جایگاه این تجارت بر روی شبکه بوده و مکان فیزیکی برای آن متصور نمی باشد.
جهانی سازی چیست؟ به گزارش صندوق بین المللی پولی «IMF» واژه جهانی سازی از نقطه نظر اقتصاددانان جنبههای متفاوتی را در برمیگیرد. جهانی سازی اقتصادی یک روند تاریخی است که در نتیجه ابتکار و نوآوری انسان و پیشرفت تکنولوژی حاصل شده است. جهانی سازی مربوط به افزایش همگرایی اقتصادهای جهانی است. واژه جهانی سازی از دهه ۱۹۸۰ در ادبیات اقتصادی جهان مطرح شد که به واسطه توسعه تکنولوژیکی و اقتصادی بود که مبادلات بین المللی را آسانتر و سریعتر مینمود. این گزارشی خاطرنشان می سازد، بازارهای مالی باعث افزایش کارایی و رقابت می شود. رقابت در بازار نیروی کار باعث تخصصی گرا شدن اقتصادها می شود. بازارهای جهانی فرصتهای بیشتری را برای ورود نیروی کار به این بازارهای وسیع فراهم می کند. این بدان معنا است که دسترسی به بازارهای سرمایه، تکنولوژی، واردات ارزان قیمت و بازارهای صادراتی گستردهتر فراهم می شود.
جهانی سازی تنها یک اتفاق جدید نیست. چرا که برخی از تحلیلگران معتقدند اقتصاد جهانی صدها سال پیش از این جهانی شده است، ولی امروزه تجارت و خدمات مالی پیش از پیش گسترش یافته و همگرا شده است. مهمترین نکته این همگرایی، همگرایی بازارهای مالی به واسطه ارتباطات مدرن و پیشرفته الکترونیکی است. قرن بیستم شاهد رشد چشمگیر اقتصادی همراه با ۵ برابر شدن تولید ناخالص داخلی جهانی بوده است.
بنابر گزارشی صندوق بینالمللی پول، جهانی سازی، فرصتهای اقتصادی وسیعی را جهت توسعه فراهم می نماید. برخی کشورها در روند جهانی سازی با اقتصاد جهانی همگرا می شوند. کشورهایی که قادر به همگرایی بیشتر باشند، رشد اقتصادی بیشتر و در نتیجه کاهش فقر را تجربه میکنند. به عنوان نمونه همگرایی اقتصادی در کشورهای آسیای شرقی باعث شده است که این کشورها در چهل سال اخیر به رشد اقتصادی چشمگیری دست پیدا نمایند.
این گزارش می افزاید: همزمان با رشد اقتصادی، استانداردهای بالاتر زندگی امکانپذیر می شود. در مقابل طی دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی هنگامی که کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا سیاستهای اقتصادی درونگرا را دنبال نمودند، با خطرات اقتصادی زیادی نظیر افزایش فقر و تورم مواجه شدند. و هنگامی که این کشورها سیاستهای خود را تغییر دادند در آمد ملی رو به افزایش گذارد.
جهانی سازی نتیجه افزایش همگرایی اقتصادهای جهانی است. بخصوص در عرصه جریانهای مالی و تجاری این واژه گاهی اوقات به جابجایی نیروی کار و تکنولوژی فراتر از مرزهای بینالمللی اطلاق می شود. گسترش همگرایی اقتصادی در سطح جهان به معنای همگرایی بیشتر با بازارهای بین المللی و تجاری است، ولی سوالی این است که کشورهای در حال توسعه چگونه میتوانند در این همگرایی مشارکت نمایند؟
تحقیقات نشان میدهد طی دهه ۱۹۷۰ میلادی در برخی از کشورها بخصوصی در آسیا در آمد سرانه به سرعت و به صورت موازی و یکسان با کشورهای صنعتی افزایش یافته است. پژوهشهای اقتصادی این واقعیت اساسی را روشن میسازد که تنها کشورهایی در عرصه اقتصاد جهانی موفق بوده اند که تجارت بینالمللی در آنها رشد وسیعی داشته است.
تبادل اطلاعات یکی از ابعاد مهم جهانی سازی است به عنوان مثال سرمایهگذاری مستقیم خارجی نه تنها باعث گسترش فیزیکی بازارهای مالی و سرمایه ای می شود بلکه موجب نوآوری در تکنولوژی نیز میگردد. به طور کلی پیشرفت روشهای تولید، تکنیکهای مدیریت بازارهای صادراتی و سیاستهای نوین اقتصادی با هزینه کمتری در دسترسی کشورهای در حال توسعه قرار میگیرد.
تجارت الکترونیکی بسیاری از اقتصاددانان، متخصصان و آینده نگرها بر این عقیده اند که در سالهای اخیر انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته که جهان را وارد "عصر اطلاعات " ساخته و بسیاری از جنبههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را دستخوش تحولی عمیقی نموده. یکی از ابعاد این تحولی، تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی بین افراد، شرکت ها و دولت ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر، شرکت ها با یکدیگر افراد و با شرکت ها و دولتها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتا مبتنی بر مبادله بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی است خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره گیری از سیستمهای مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی در حرکت است.
تجارت الکترونیکی، به دلیل سرعت، کارایی، کاهش هزینهها و بهره برداری از فرصتهای زودگذر عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است تا آنجا که گفته می شود عقب افتادن از این سیر تحولی نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت.
تجارت الکترونیکی چیست؟ برای تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارایه شده است که اغلب آنها مبتنی بر تجارب گذشته در استفاده از تجارت الکترونیکی بودہ است. در سادہ ترین شکلی ، میتوان آن را به صورت " انجام مبادلات تجاری در یک قالب الکترونیکی" تعریف نمود کمیسیون اروپایی در سال ۱۹۹۷ آن را به شکل زیر تعریف نموده است: "تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده ها، شامل متن، صدا و تصویر مبتنی می باشد. تجارت الکترونیکی فعالیت های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجیتالی، انتقال الکترونیکی وجوه، مبادله الکترونیکی سهام، بارنامه الکترونیکی، طرحهای تجاری، طراحی و مهندسی مشترک، منبع یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروش را در بر میگیرد. "
تا اینجا با مفاهیم اولیه آشنا شدیم حالی میخواهیم به این موضوع بپردازیم که اگر مبادله سهام به صورت الکترونیکی انجام شود چه مزایا و معایبی و همچنین با چه موانعی بر سر کار مواجه هستیم و سپس با ۵۰ نفر از کسانی که در بورس و خرید و فروش سهام فعالیت میکردند مصاحبه کرده تا از نظرات و تجربیات آنها هم مطلع شویم.
آیا می توان مبادلات بورس را از طریق تجارت الکترونیکی در ایران انجام داد؟ با توجه به اینکه هنوز ایران به شبکه اصلی تجارت الکترونیکی (شبکه ارزش افزوده - VAN) متصل نشده و همچنین نبود سیستم انتقال الکترونیکی وجوه و کارتهای اعتباری که یکی از بزرگترین معضلات در پیاده سازی تجارت اینترتی و الکترونیکی می باشد، در حال حاضر امکان انجام این امر وجود ندارد.
اما با این وجود برای فرهنگ سازی و آمادگی مردم با این امر مهم بهتر است با استفاده از تجارت اینترنتی که هزینه بالایی هم ندارد بستر سازی نمود و برای سیستم انتقال وجوه از همان شیوه سنتی استفاده کنیم که البته جای بسیار خرسندی است که تعداد محدودی کارگزار به انجام این کار روی آورده ند. یکی از جاذبههای اصلی استفاده از تجارت الکترونیکی در اینترنت، صرفه جویی در هزینه هاست. در اینترنت، زمان لازم برای ارسال پیام و دریافت پاسخ، بطور قابل ملاحظه ای کوتاه می شود. و ای شرکت ها اجازه می دهد که از سایر ابزار تجارت الکترونیکی نیز استفاده کنند مانند فرمهای هوشمند،
ظرفیتهای چند رسانه ای که از طریق وب سراسری ارائه می شود و مبادله الکترونیکی متقابل یعنی تسهیلاتی که به دو طرف اجازه می دهد فوری و به سرعت با یکدیگر تماس برقرار کنند.
علیرغم مزایای آشکار اینترنت، مردم در استفاده از این شبکه، برای انتقال پیامهای تجاری تردید دارند و بدبین هستند. مسائل عمده مربوط به پذیرش کند این پدیده فراگیر عبارتند از: مسائلی ایمنی مانند تمامیت مبادلات، محرمانه بودن اطلاعات معامله گران و عدم امکان انکار به اشکال مختلف، تعیین هویت و غیره.
قدرت اینترنت با فرضی محوری بودن مفهوم شبکه اینترنت، این پدیده بعنوان یک زیرساختار نیرومند پا به عرصه وجود نهاد. طرح و معماری نهفته در اینترنت، نیرومندی و قدرت آن را ثابت کرده است. کاربران اینترنت از نرسیدن پیامها به مقصد شکایت ندارند، حجم مبادلات اینترنت به مراتب بیشتر از نرخ افزایش ظرفیت آن رشد دارد و این بیانگر آن است که شمار بیشتری از مردم و سازمانها، از خدمات ارائه شده توسط اینترنت رضایت
دارند.
اینترنت از چند نظر قدرتمند است:
۱- از لحاظ فن آوری، مجموعه قراردادهای TCP/IP و معماری نهفته در اینترنت با ثبات و جا افتاده است. ۲- اجرای محصولات بر مبنای مجموعه قراردادهای TCP/IP نیز باثبات و جا افتادہ است.
۳- اینترنت غیر وابسته است، مسیر یابی آن پویاست، بنابراین بسته هایی که با اینترنت ارسال میشوند، حتی اگر در طول مسیر، شبکه ای از کار افتاده و از مسیر خارج شده باشد، به مقصد میرسند.
۴- قسمتهایی از اینترنت که به وسیلههٔ سرویس دهندهٔ تجاری اداره می شود، به همان اندازه شبکههای ارزش افزوده، قابلیت اعتماد، دسترسی، کنترل و نظارت، توان عملیاتی و خدماتی اجرایی و حمایتی را تأمین می کنند.
جهان آینده، جهان مجازی است و بهترین استراتژی برای رقابت و عقب نماندن از صحنه ی جهانی مجهز شدن به تکنولوژی اطلاعات و ارائه خدمات الکترونیکی است. هم اکنون به یک زیر ساخت تکنولوژی اطلاعاتی نیاز است که فراتر از تواناییهای موجود در این زمینه باشد و موجب جهشی قابل ملاحظه در این تکنولوژی شود. باید فرصتهایی را در اختیار متقاضیان آن قرار داد که با روشهای سنتی و قدیمی، قابل دسترسی نباشد. چنانچه
