بخشی از مقاله
چکیده
حجم جهانی تجارت دریایی قیر نسبت به حجم کلی تجارت دریایی محدود اما روند آن صعودی است و سهم قاره آسیا و به خصوص کشور چین از تجارت این ماده افزایش یافته است. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای عمده عرضهکننده قیر در سطح جهان محسوب میشود و با توجه به دارا بودن حجم گسترده ماده اولیه و همچنین زیرساختهای تولید و فرآوری، فرصت و پتانسیل مناسبی برای بومی نمودن ارایه خدمات حمل قیر و تکمیل زنجیره تامین تا مصرف کننده نهایی در بازارهای جهانی را در اختیار دارد.
در این مقاله عرضه و تقاضای جهانی قیر و آخرین وضعیت بازار حمل دریایی این ماده نفتی مشتمل بر بازارهای حمل و ساخت کشتی به صورت تخصصی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به موضوع روند صادرات قیر از ایران و مشکلات موجود در این زمینه، پرداخته شده است. در ضمن با توجه به وجود روشهای متعدد حمل، مزایا و معایب این روشها به تفکیک مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته و پیشنهاداتی برای انتخاب روش حمل بهینه و بومیسازی حمل این ماده ارایه گردیده است.
کلمات کلیدی: قیر-آسفالت- بیتوتینر- حمل دریایی قیر- تانکر قیربر
مقدمه
آغاز صنعت مدرن قیر را میتوان سال 1712 میلادی در نظر گرفت که سنگهای قیر طبیعی در فرانسه کشف شدند. در آن هنگام مواد قیری را بطور ساده به صورت کلوخه روی سطح جادههای محلی پخش میکردند. با پیشرفت علم و تکنولوژی، قیر مصارف بسیار متنوع و گستردهای را در صنایع مختلف پیدا نمود. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است. از آنجایی که این ماده تنها در تعداد محدودی از کشورها تولید می شود، موضوع حمل و نقل آن با استفاده از روشهای مختلف و انتخاب بهترین روش با توجه به شرایط کشورهای صادرکننده و متقاضیان اهمیت مییابد. در سالهای اخیر سهم قاره آسیا، به خصوص کشور چین از تجارت این ماده افزایش یافته است و دو کشور ایران و بحرین را میتوان به عنوان عمده عرضه کنندگان قیر در منطقه نام برد. [8] حمل قیر، همواره به عنوان یک فرآیند دشوار در صنعت حمل و نقل از جمله حمل و نقل دریایی محسوب می‌شده و جابجایی چندوجهی حمل آن مستلزم تجهیزات خاص و پارامترهای متعدد میباشد.
قیر و انواع آن
قیر - Bitumen-Asphalt - فرم خاصی از نفت محسوب میشود. دو اصطلاح Bitumen و Asphalt در یک معنا و به جای همدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند و هردو به فرم طبیعی و یا نهایی این ماده اطلاق می‌شوند. هرچند در انگلیسی آمریکایی Asphalt اغلب به پسماند پالایشی نفت خام گفته میشود. قیر را از نظر منشا تولید، میتوان به سه دسته قیرهای طبیعی ، قطرانی و نفتی تقسیم بندی کرد:
الف - قیرهای طبیعی - Native Asphalts or Natural Bitumens -
دسته‌ای از مواد قیری هستند که تحت تاثیر عوامل جوی و گذشت زمان به طور طبیعی ایجاد شده و بدون نیاز به روشهای تقطیر به کار می‌روند و از لحاظ ترکیب و خواص بسیار متنوع می‌باشند.
ب - قیرهای قطرانی - Coal Tar Pitches -
مواد سیاه رنگ و سخت هستند که باقیمانده تقطیر قطران زغال سنگ می‌باشند. سطح تازه شکسته آنها براق بوده و به هنگام حرارت دادن، با افت سریع گرانروی، ذوب می‌شوند و دمای ذوبشان به روش تولید آنها وابسته است.
ج - قیرهای نفتی - Petroleum Asphalts -
منشاء آنها نفت خام بوده و به صورت جامد و نیمه جامد وجود دارند. به طور مستقیم از تقطیر نفت خام و یا با عملیات اضافی دیگری نظیر دمیدن هوا به دست می‌آیند و نسبت به انواع دیگر قیر، کاربردهای بیشتر و مصرف بالاتری را دارا هستند. قیر نفتی که پرکاربردترین نوع قیر است، ازسنگینترین محصولات نفتی ستون کراکینگ پالایشگاهها محسوب میشود و برای اینکه در شرایط مایع قرار گیرد نیازمند حرارت بیش از 150 درجه سانتیگراد میباشد.چسبندگی بالا، رنگ تیره و ویسکوزیته زیاد، از خواص قیر است که آن را در قالب محمولات مایع یا نیمه جامد قرار میدهد. کاربرد قیر عمدتا در راهسازی و به عنوان یک چسب است. این ماده با مواد سختتر مخلوط میشود تا بتون قیر - asphalt concrete - ، مورد استفاده در راهها، تولید شود. از سایر موارد کاربرد قیر ساخت محصولات قیرگونی و ایزولاسیون، پوشش کف، بام، لوله‌های زیرزمینی، محافظ فلزات، آب بندی مخازن، کانالها، پلها، تثبیت شن های روان، رنگ آمیزی وغیره میباشد.
عرضه و تقاضای قیر
تاکنون بیش از 250 کاربری مختلف برای قیر شناسایی شده است. اما 85 درصد از قیر تولیدی جهان در انواع آسفالت، 10 درصد آن در سقف سازی و 5 درصد آن در سایر موارد استفاده میشود. بدیهی است میزان تقاضای قیر جهانی وابستگی زیادی به میزان رونق جاده‌سازی در جهان داشته باشد. اما رونق صنعت جاده سازی وابستگی مستقیم به میزان تولید ناخالص داخلی دارد. پیشبینی ها نشان میدهد تا سال 2020، GDP جهانی سالانه بین 3/5 تا 4 درصد رشد داشته باشد. با توجه به نمودار ذیل انتظار داریم تقاضای قیر تا سال 2020 با رشد همراه باشد.عرضه و تقاضای قیر در سطح جهان در حال تغییر است و به تبع آن پالایشگاهها، عرضه‌کنندگان و پیمانکاران نیز در حال تطبیق خود با شرایط جدید می‌باشند.
به طور خاص طی دهه اخیر تغییرات قابل ملاحظه‌ای در تقاضای جهانی قیر به وقوع پیوسته است. بر اساس اطلاعات نشریه Argus Asphalt Reports، تا قبل از سال 2012 میزان تقاضای آمریکای لاتین و منطقه کارائیب برای قیر 39 درصد از مجموع تقاضای جهان بود که بالاترین سطح تقاضا در جهان محسوب می‌شد و پس از آن به ترتیب اروپا - بجز روسیه - و آسیا - بجز خاورمیانه - قرار داشته‌اند. در سال 2012 آسیا از آمریکای لاتین و منطقه کارائیب پیشی گرفت و با اختصاص سهم 32/9 درصد از مجموع 95/5 میلیون تن تقاضای جهانی این ماده به بزرگترین مصرف کننده قیر جهان تبدیل شد. [3] آمریکای شمالی به دلیل دارا بودن شبکه گسترده جادهای، بزرگترین مصرفکننده قیر جهان بوده و در سال 2013 حدود 30 درصد از مصرف قیر
جهان را به خود اختصاص داده و با توجه به ادامه روند تعمیر و نگهداری جادههای این منطقه، پیشبینی میشود که در آینده نیز بالاترین سطح تقاضای قیر را داشته باشد. پیشبینی شده کشورهای چین و هند نیز رشد سریعی در این بازار داشته باشند و از سال 2014 تا 2020 با توجه به طرحهای دولتی در راستای توسعه زیرساختها، به ترتیب رشد 5 و 4/8 درصدی را تجربه کنند. البته قیمت قیر در این مناطق بیشتر است چرا که بخش عمده واردات این ماده از کانادا - بزرگترین تامینکننده قیر در جهان - میباشد.به نظر می‌رسد با افزایش سهم آسیا تصویر فعلی نیز در آینده دستخوش تغییرات بیشتری باشد. بر این اساس پیشبینی میشود قیمت قیر نیز طی سالهای آتی با روند صعودی مواجه باشد. مراکز اصلی عرضه قیر در آسیا، کشورهای ایران و بحرین در خاورمیانه و سنگاپور و کره جنوبی در آسیای جنوب شرقی می‌باشند.
در کنار کاهش سهم اروپا و افزایش هر چه بیشتر سهم عمده آسیا انتظار می‌رود شاهد روند افزایشی سهم اندک قاره آفریقا نیز باشیم. به گفته Nasreen Tasker دبیر نشریه Argus Asphalt مشکلاتی در خصوص ورود به بازار آفریقا وجود دارد و برخی شرکتهای آفریقایی نیازمند سرمایه‌گذاری عرضه‌کنندگان این محصول می‌باشند. اما روند رشد تقاضای این قاره به اندازه‌ای است که همه سعی در ورود به این بازار را دارند.
