بخشی از مقاله
نقش قوانین و مقررات در ترافیک و حمل و نقل شهری
چکیده
در این مقاله به شناخت شبکه راههای شهری برای دسترسی کوتاه ، پیاده روها و برای دسترسی بلند، سواره روها و ضوابط آنها ، در واقع نقش قوانین و مقررات در ترافیک و حمل و نقل شهری پرداخته میشود . هدف از تصویب قوانین و مقررات ترافیکی تضمین حرکت آرام و ایمن استفاده کنندگان از معابر می باشد و عابر پیاده بعنوان یکی از اجزاء عبور و مرور از ارکان اصلی ترافیک می باشد که بر اساس بررسی های انجام شده می توان گفت رفتار رانندگان و عابرین پیاده در محلهای چراغهای راهنمایی ، خط کشی عابر پیاده و مسیرهای هم سطح مخصوص عبور عابرین پیاده مربوط به
هم است که ناشی از عدم رعایت مقررات و قوانین از طرف رانندگان و عدم توجه عابرین پیاده می
باشد . در این مقاله سعی بر شناخت برخی از قوانین و مقررات مربوط به ترافیک و حمل و نقل شهری همچنن کاربرد آنها و نیز نحوه ی ساخت گذربندی ها و مسائلی از این دست می باشد که اساس کار گردآوری اطلاعات و ذکر مثال در اینگونه قوانین و مقررات ترافیکی و حمل و نقل شهری می باشد .
چگونگی تنظیم و نوع تأسیسات عبور پیاده ها، به حجم و سرعت ترافیک موتوری و همچنین میزان آمد شد پیاده ها از عرض خیابانها بستگی دارد . برای ایمنی و تنظیم عبور پیاده ها باید از خط کشی، تابلو،
چراغ راهنما، چراغ مخصوص پیاده ها، روگذر یا زیرگذر و نرده کشی استفاده شود .
واژه های کلیدی : نقش قوانین و مقررات ، ترافیک و حمل و نقل شهری ، عابرین پیاده
-1 مقدمه
با ساخت اتومبیل و جابجایی آن در سطح معابر بحث چگونگی عبور عابرین و عدم برخورد به ویژه در مناطق شهری مطرح به مرور با توسعه وسایل نقلیه موتوری و تردد آنها در بین شهرها چگونگی عبور عابرین پیاده از عرض مسیر های سواره رو بین شهری نیز مطرح میگردد . شهر، فضائی را تداعی می سازد که در آن مردم تجمع یافته و زندگی خود را به شکلنسبتاً دائمی بر اساس فعالیتهای اقتصادی منطقه تأمین می سازند . فضای مذکور می تواند مرکز اقتصادی ، تجاری ، آموزشی یا ترکیبی از آنها باشد . برنامه ریزی نظام ارتباطات و حمل و نقل شهری به ایجاد ارتباط میان اجزاء یا به بیان درست تر به ایجاد ارتباط بین عملکردهای گوناگون شهری نظام ارتباطات می گویند که خود دارای دو وجه عملکردی و کالبدی است
.نظم ارتباطی از نظر عملکردی، حمل و نقل یا ترابری شهری خوانده می شود که دارای اَشکال متفاوت پیاده ـ سواره، مسافر و حمل کالا به صورت عمومی و خصوصی است. فعالیت حمل و نقل، تردد شهری یا آمد و رفت پیاده و سواره را پدید می آورد که هر کدام از آنها دارای قوانین مربوط به خود می باشد .
-2 بیان مسئله
گستردگی و پیچیدگی مقوله قوانین و مقررات در زمینه طراحی شهری و عدم پرداخت جدی به این بحث در کشور ما، زمینه های تحقیق و تحلیل زیادی را برای بررسی تجربیات معدود موجود می طلبد. از آنجا که شهرها تحت تأثیر شرایط محیطی و اجتماعی اقتصادی خاص و مختلفی قرار می گیرند دچار تنوع زیادی می باشند. لذا علم طراحی شهری را شاید نتوان در تمام مسائل امری فراگیر و قابل تعمیم به حساب آورد. بنابراین طرحهای بکار گرفته شده در هر شهر به تناسب حال آن منطقه میبایست مورد توجه قرار گیرد و از الگوگیری نامناسب پرهیز گردد. قبلا شهرها هویت شهری خود را در بناهای بلند، گنبد و تک بناها می یافتند. اما امروزه آنها خود را با خیابانهای پیاده شان می شناسانند (کاشانی جو 1385، (46
درخصوص تجارب جهانی موجود به صورت اختصاص فضای معین برای حرکت پیاده، مهمترین راهبردی که تجربه شده، تفکیک و جداسازی محوطه مرکزی شهر توسط یک خیابان حلقوی و تبدیل محوطه مرکزی به منطقه پیاده است که قوانین مربوط به خود را می طلبد . نخستین اقدام از این دست، به اواخر قرن نوزدهم باز میگردد . طی این اقدام »اولمستد« شهرساز و معمار معروف آمریکایی که بنیان گذار رشته معماری منظر یا زمین آرایی محسوب میشود، برای نخستین بار فکر جداسازی معابر را در سال 1858 در طراحی »پارک مرکزی نیویورک« بهکار برد و راه سواره و پیاده را از هم جدا کرد (مهدیزاده .(14 ,1379
سفرهای پیاده باید در پیوند با سفرهای سواره برنامهریزی شود. بدون حضور فرد پیاده سایر انواع ترددها بیمعنا خواهد بود. بنابراین تردد پیاده باید لزوم برنامهریزی برای انواع دیگر ترددها را فراهم سازد و
در قوانین حمل و نقل درون شهری در اولویت قرار گیرد (قریب .(20 ,1383 به علاوه مسیرهای پیاده باید به صورت شبکهای به هم پیوسته، کلیه فعالیتهای شهری را متصل کند به طوری که دسترسی فرد پیاده به سهولت امکانپذیر باشد (قریب .(20 ,1383
احداث ایستگاه های تاکسی و محل توقف اتومبیل برای سوار و پیاده نمودن مسافران در نزدیکی گذر عابر پیاده ضروری است . همچنین طرح پیاده راه نباید باعث به وجود آمدن تراکم ترافیک در سایر قسمت-های منطقه مرکزی تجاری گردد . (پاکزاد .(280 ,1384
-3 ضرورت و اهمیت تحقیق
B راههای پیاده و پیاده روها بخشی از سطح مشخص ترافیک عمومی محسوب می شوند . شهر، محل زندگی و ارتباط انسانها با یکدیگر است و فراهم ساختن امکان جابه جایی و تأمین نیازهای شهری آنها هدف اصلی برنامه ریزی و طراحی راههای شهری است. بنابراین سهولت بخشیدن به حرکت وسائط نقلیه و پیاده ها به یک اندازه اهمیت دارد. احساس ایمنی در خیابانهای شهر شاخصی برای درک وضعیت احترام اجتماعی افراد در شهر است. افزون بر این، همه مردم شهر، چه آنها که اتومبیل شخصی دارند و چه استفاده کنندگان از وسائط نقلیه همگانی، در قسمتی از مسیر خود پیاده حرکت می کنند. پس توجه به پیاده ها، توجه به بخشی محدود از جامعه نیست، بلکه رعایت حال همه افراد جامعه است .
B خیابانهای شهری در گذر زمان به عنوان فضاهای عمومی شهری نقش مهم و ویژهای را از نقطه نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و شهرسازی ایفا میکنند. نقش و جایگاه خیابان در دورانهای مختلف و در مقاطع فکری و زمانی متفاوت، از نقش جابجایی و تردد گرفته تا عرض اندامهای حکومتی و فرهنگی و در دورانهای اخیر مکان بروز تعاملات اجتماعی چهره های متفاوتی به خود گرفته است. با وجود عملکردهای مختلف خیابان آنچه در طی اعصار مستمراً بدون تغییر باقی مانده است عمومی بودن فضای خیابان است که متعلق به تمام ساکنان شهر است و حضور مردم به دلپذیر و سرزنده بودن این فضای عمومی کمک میکند. خیابانهای شهری فارق از توانایی انفکاک بخشهای مختلف شهر را چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی به صورت پیوسته ، خالق انسجام شکل شهر میباشند و از اینرو عرصهای برای تقویت ارتباط انسان و محیط شهری پیرامونش فراهم می آورند (باقری و وادی مقدم (1389
B دسترسی برای سواریهای شخصی قسمت اعظم توجه عمومی را به خود جلب می کند و این موضوع عامل اصلی مسایل و مشکلات ترافیک شهری و به دنباله آن قوانینی برای نظام مند سازی آن است.
-4 اهداف تحقیق
-4-1 هدف اصلی :
نقش قوانین و مقررات در ترافیک و حمل و نقل شهری
-4-2 اهداف فرعی :
B شناخت ضوابط مکانیابی فعالیت ها واستقرار گذربندی های شهری
B شناخت به کارگیری ضوابط و مقررات ساختمانی و گذربندی بجهت سهولت عبور عابرین پیاده
B شناخت شبکه راههای شهری برای دسترسی کوتاه، پیاده روها و برای دسترسی بلند، سواره روها و ضوابط آنها
B قوانین در جهت رسیدن به مناسبترین نوع سیستم حمل و نقل به گونه ای که حداکثر استفاده از منابع موجود به عمل آید
B قوانین دقیق در جهت تعمیر و نگهداری و احداث راهها و برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت آنان B قوانین و مقررات در جهت ایمن نمودن راهها و وسائط نقلیه
B قوانین و مقررات اصولی بااستفاده از فناوری پیشرفته در جهت کاهش و به حداقل رساندن تصادفات
.
-5 سوالات تحقیق :
B آیا ضوابط و مقررات ساختمانی و گذربندی توانسته است نقش قابل قبول و مثمر ثمری در تعادل شهری ایجاد نماید ؟
B آیا نقشه ها ، ضوابط و معیارهای مرتبط با شبکه ارتباطی و گذربندی ها توانسته است نقشی در کاهش خطرات ناشی از زلزله و سیل و ... ایفا نماید ؟
B چگونه گذر بندی ها و مقررات باعث تشویق پیاده روی، ایجاد مسیرهای ایمن و راحت برای پیاده روی می شوند؟
B آیا قوانین و مقررات در جهت ایمن نمودن راهها و وسائط نقلیه کارایی داشته است ؟
B آیا قوانین در جهت رسیدن به مناسبترین نوع سیستم حمل و نقل به گونه ای که حداکثر استفاده از منابع موجود به عمل آید ، کارایی داشته است ؟
B چگونه قوانین دقیق در جهت اولویت بندی، تعمیر و نگهداری و احداث راهها و برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت آنان ، کارایی داشته است؟
B آیا قوانین و مقررات اصولی با استفاده از فناوری پیشرفته در جهت کاهش و به حداقل رساندن تصادفات ، نقشی را ایفا مرده است ؟
-16 پیشینه تحقیق
تاریخچه حمل و نقل و ترافیک
نیاز به حمل و نقل، به تاریخ تمدن بر می گردد . اولین یا ابتدایی ترین تسهیلات حمل و نقل، گذرگاههایی بودند که از طریق باز کردن مسیر، در جنگل ها ساخته شدند ، با اختراع چرخ و استفاده از آن راه سازی پیشرفت کرد . اکثر راه های اولیه به واسطه رومیها ساخته شد . تا قرن هفده و هجده روشهای راه سازی رومیان در بسیاری از کشورها و به ویژه اروپا، مورد استفاده قرار گرفت. اولین اصول راه سازی مدرن بوسیله تلفورد مک آدام1 و تری سی گوییت2 توسعه یافت. در سال 1885 میلادی با اختراع موتور درون سوز بنزینی به وسیله دیملر3 و بنز4 ، چهره کلی حمل و نقل دگرگون گردید. در سالهای 1930 تا 1940 ، طرح هندسی و سازه ای راه اهمیت ویژه ای یافت و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفت و با رشد سریع شهرها و ترافیک در جاده ها و همچنین افزایش سرعت، مسئله تراکم و تصادفات مطرح گردید. بدین ترتیب مسائل ترافیک و جاده ها، با همه پیچیدگی های آن مورد توجه واقع شدند. این مسائل شامل ارتباط داخلی طبیعت شهر و قوانین فیزیکی زمان، فاصله و حرکت می گردیدند . [8]
بنا براین موضوع جدید مهندسی ترافیک به وجود آمد، که بر مطالعه و اصلاح عملکرد ترافیک در شبکه جاده ها، تقاطع ها و پایانه ها تاکید دارد. در سال 1850 چهار شهر با جمعیت بیش از یک میلیون نفر در جهان وجود داشت. در سال 1950 ، در حدود صد شهر با این جمعیت وجود داشته، ولی با نهایت تعجب در سال 2000 این تعداد به بیش از هزار شهر رسید . بدین ترتیب در دهه های اخیر، مهندسی ترافیک و بخصوص مهندسی ترافیک شهری، اهمیت ویژه ای یافت. 107 سال پیش وقتی اولین اتومبیل وارد ایران شد موجی از شادی و سرور را در بین مردم برانگیخت. این ماشین که سوخت آن نفت بود و در موقع حرکت دود زیادی می کرد توسط مردم به ماشین دودی یا ارابه دودی تغییر نام داده شد. مردم براین باور بودند که این وسیله چهارچرخ می تواند موجب رفاه وآسایش در جامعه شود اما هرگز این تصور را در ذهن خود راه نمی دادند که این وسیله روزی زندگی کردن را برای آنها سخت کند. [10]
با شروع شهرسازی به صورت مدرن در سال1300 رفته رفته واردات ماشین به ایران افزایش یافت و پس از آن نیز یعنی در سال 1326 اولین کارخانه اتومبیل سازی در ایران تولیدات خود را روانه بازار کرد. آنچه که موجب از هم پاشیدگی بافت قدیمی شهرها شد ، ورود اتومبیل و به ناچار خیابان کشی هایی برای ایجاد شبکه های ارتباطی به منظور تسهیل در رفت و آمد آن بود. اگر چه ورود اتومبیل به بافت های قدیمی امری الزامی می نمود، اما فرصتی برای انطباق با شرایط جدید ، به بافتهای قدیمی داده نشد. خیابان کشی
های سریع، ناهماهنگ و بدون مطالعه و همچنین ورود غافلگیر کننده اتومبیل ، ارتباط فضایی و پیوسته این بافت ها را که طی سالهای متمادی و بر اساس ارتباطات اجتماعی و اقتصادی شهروندان شکل گرفته بود، از هم پاشیده و باعث شد تا بافتهای قدیمی خصوصیات و کارکردهای قدیمی خود را از دست بدهد. ماحصل این حالت بروز دوگانگی در سیستم شبکه معابر بود. [13]
در همان سال های اوایل بود که برای کاهش عوارض و مضرات آن ماشین ها، قوانین و مقررات مختلفی وضع شد به طوری که 87 سال پیش یعنی در آبان ماه سال 1298 به دنبال وقوع دو حادثه تصادف درتهران کمیسیونی در وزارت کشور اولین نظامنامه یا آئین نامه رانندگی را تدوین کرد. این کمیسیون دستور به کارگیری ماموران راهنمایی ورانندگی در تهران و شمیران را صادر کرد وهمچنین دستور داد که تنها پس از معاینه اتومبیل به صاحبان آن گواهینامه داده شود. با وجود این سابقه طولانی کمتر کسی احتمال می داد که روزی شاهد کم توجهی به قوانین راهنمایی و رانندگی در کشور باشیم و این کم توجهی در جامعه فراگیر شود. دکتر محمود حسابی دانشمند فقیه ایرانی در سال 1348 توصیه هایی برای عبور و مرور خودروها ارائه کرده بود که تا به امروز مورد کم اعتنایی مسئولان و فرهنگ سازان قرار گرفته است. وی در مقاله خود تحت عنوان "مشکلی به نام مشکل رانندگی در تهران " به عدم رعایت قوانین آئین نامه توسط رانندگان اشاره کرد.
اجرای قوانین و مقررات و نظارت بر آن امری اجتناب ناپذیر و لازمه آسودگی و اطمینان خاطر برای سفرهای درون شهری و بین شهری است اما امروز پس از گذشت37 سال از انتشار آن توصیه ها شاهد صدور روزانه 90 هزار قبض جریمه برای رانندگان متخلف هستیم.
هم اکنون بیش ازشش میلیون خودرو در کشور تردد می کنند که بیش از سه میلیون و 200 دستگاه از آن در تهران تردد دارند. گرچه این تعداد خودرو در مقایسه با کشورهای توسعه یافته همچون انگلستان با بیش از 26 میلیون خودرو ناچیز است اما وضعیت حمل و نقل و اجرای مقررات آئین نامه در ایران در منطقه خاورمیانه بعد از احتساب افغانستان و عراق جنگ زده در پایین ترین رتبه قرار دارد [9]
-7 مبانی نظری و عملیاتی
-7-1 برنامه ریزی
فضای ترافیک جریان حمل و نقل و ترافیک (آمد و رفت) در شهرها ، همان شبکه ارتباطی یا خیابانها و کوچه هاست که خود ، سازمان و سلسله مراتبی خاص دارد . شبکه ارتباطی در شهرهای گوناگون و در دوره های متفاوت بر حسب نوع وسائط نقلیه و تنوع مکانی شهر، اشکال یا ساختارهای گوناگون می یابند که خود یکی از شاخصهای استخوان بندی شهر است . شبکه های موجود دسترسی در شهرهای کنونی نیز
که برای حرکت اتومبیل ساخته شده اند به علت گره گاههای متعدد (تقاطع) ، میدانها و اتصالات نادرست ، از روانی تردد و ترافیک بی بهره اند . برخی شهرسازان ، برای حل این مشکلات ارتباطی در بافتهای کهن و در قسمتهای جدید ، بدون توجه به مفاهیم و اصول نظام در شهرها ، خیابانهای عریض و تقاطعهای غیرهمسطح به شکل بزرگراه ها و آزاد راه های بیابانی ایجاد می کنند . [1]
-7-2 برنامه ریزی ترافیک شهری
ارتباطات به معنی تغییر مکان انسان، کالا و اطلاعات، در اساس، به فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه شهری وابسته است. جامعه شهری نیز اکنون به اهمیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و به ویژه زیست محیطی ترافیک وقوف یافته است . فرایند برنامه ریزی ترافیک، طبق مدل عمومی برنامه ریزی، از مراحل گوناگون و گامهای متعدد تشکیل می شود . شرح این مدل خود مفصل و بسیار تخصصی است که در اینجا به مهمترین گامها در فرایند عملی اشاره می شود .
گامهای اصلی برنامه ریزی عبارتند از: بررسی، پیش بینی و ارائه راه حل در هنگام برنامه ریزی هر یک از این سلولها به عنوان مرکز تولیدکننده یا جذب کننده سفر، در نظر
گرفته می شوند . تعیین مرز دقیق یک سلول ترافیکی درون یک شهر، به مطالعات تخصصی ویژه (آماری و ساختاری) نیاز دارد. اما به اختصار می توان گفت که در اغلب شهرهای ایران ناحیه بازار، یک سلول ترافیکی جذب کننده سفر به شمار می رود و محله های مسکونی سلولهای ترافیکی تولیدکننده سفر محسوب می شوند. بنابراین، اطلاعاتی که درباره این دو سلول است جداگانه گردآوری و دسته بندی می گردد و برای هر کدام قوانینی خاص در نظر گرفته می شود . [11]
-7-3 انواع راههای شهری
خیابانها و جاده های شهری، از دو نظر طبقه بندی می شوند: عملکرد یا نوع بهره برداری و طرح هندسی. بین نوع عملکرد و طرح هندسی راه، رابطه ای نزدیک وجود دارد. طبقه بندی راههای شهری از نظر عملکرد و بار ترافیک، خود به سه گروه کلی و متمایز از یکدیگر طبقه بندی می شوند :
Ü راههای شریانی درجه 1
Ü راههای شریانی درجه 2
Ü خیابانهای محلی
-- راه شریانی
راه شریانی، راهی است که در طراحی و بهره برداری از آن، به فراهم آوردن تسهیلاتی برای رفع نیازهای وسائط نقلیه موتوری برتری می دهند. توزیع ترافیک در مسیرهای نسبتاً طولانی، در این جاده ها صورت می گیرد .از نظر عملکرد، این راهها نقاط متفاوت شهر را به مراکز متفاوت درون و یا بیرون شهر مرتبط می سازند .
-- راههای شریانی نیز، خود به دو دسته تقسیم می شوند: راههای شریانی درجه 1 و راههای شریانی درجه 2
راههای شریانی درجه 2، به راههای شریانی درجه 1 و بین شهری، شبکه خیابانهای محلی و سایر جاذبه های مهم ترافیکی متصل می شوند . در راههای شریانی درجه 2، جابه جایی، نقش اصلی را دارد. ولی برخلاف راههای شریانی درجه 1، تنها دارای نقش اصلی نیست و با نقش دسترسی ـ که آن اصلی است ـ تعارض می یابد. زیرا هر چه دسترسیها بیشتر شوند، از کارآیی راه در جابه جایی وسائط نقلیه کاسته می شود .این نظر، یکی از ریشه های اصلی مشکلات ترافیکی در شهرهای موجود است .خیابانهایی که در اصل به عنوان شریانهای اصلی شهر طراحی و احداث شده اند، با افزایش و تغییر تراکم بناهای واقع در دو طرف راه، نقش اجتماعی پیدا کرده، از همین رو خاصیت شریانی بودن خود را از دست داده اند.
-- برای کنترل نقش اجتماعی در راههای شریانی درجه 2، دو راه حل وجود دارد:
Ü کنترل نوع کاربریهای اطراف و میزان تراکم آنها،
ـ تنظیم عبور پیاده ها از عرض خیابان .
چگونگی تنظیم و نوع تأسیسات عبور پیاده ها، به حجم و سرعت ترافیک موتوری و همچنین میزان آمد و شد پیاده ها از عرض خیابانها بستگی دارد. برای ایمنی و تنظیم عبور پیاده ها باید از خط کشی، تابلو، چراغ راهنما، چراغ مخصوص پیاده ها، روگذر یا زیرگذر و نرده کشی استفاده شود .
-- خیابانهای محلی اگر چه می توان ضوابط عمومی و کلی برای خیابانهای محلی تعیین نمود، اما اجزای این خیابانها را
باید با توجه کامل به عملکرد محیطی آن طراحی کرد. نقش خیابانهای محلی، توزیع ترافیک بین شهری نواحی مسکونی، تجاری و صنعتی است. این خیابانها، راههای توزیع کننده اصلی را به جاده های محل نواحی گوناگون اتصال می دهند، ولی اغلب در داخل نواحی ادامه نمی یابند زیرا در این صورت ممکن است مورد استفاده ترافیک عبوری قرار گیرند و یا نقشی مشابه خیابانهای اصلی پیدا کنند . یکی از نقشهای اصلی خیابانهای محلی فراهم آوردن دسترسی برای وسائط نقلیه موتوری است . بدین منظور، شبکه خیابانهای محلی باید طوری طراحی شود که وسائط نقلیه موتوری ـ که کاری در محل ندارند ـ از پارکینگ حاشیه این خیابانها استفاده نکنند . خیابانهای دسترسی از خیابانهای اصلی و فرعی محلی منشعب شده،
