بخشی از مقاله
چکیده
شهر تهران به عنوان پایتخت کشور ایران ، یکی از آلوده ترین شهر های دنیا می باشد و این مسأله به عنوان هشداربرای سیستم حمل ونقل، ترافیک و تولید خودرو ها در این شهر است
. افزایش روزافزون جمعیت شهر تهران در اثر مهاجرت بی رویه و عدم برنامه ریزی مناسب برای به کنترل درآوردن رشد ناپایدار و عدم کنترل تولید و توزیع خودرو توسط تصمیم گیرندگان باعث شده تا ترافیک به عنوان معضل لاینحل همیشگی تهران باقی بماند . در این پژوهش به عوامل ایجاد ترافیک و چگونگی حل مسایل حمل و نقل در راستای حل ترافیک شهر تهران پرداخته می شود . با توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی ام از مترو، بی آر تی و اتوبوس ، دوچرخه و توجه به طرح جامع می توان بسیاری از مسایل پیش رو را حل نمود .
مقدمه
شهر تهران در ردیف یکی از آلودهترین شهرهای جهان از بین 146 کشور رتبه 132 را دارد. تردد بیش از دو میلیون وسیله نقلیه در روز در کلان شهر تهران به صورت بحرانی قلمداد میشود و این در حالی است که جایگاه جهانی تهران در مقایسه با سایر شهرهای آلوده بین مقامهای اول تا دوم در نوسان است. از این رو، مطالعه دقیق ضعیت موجود ترافیک شهری و برآورد میزان پیمایشهای روزانه انجام شده به جهت پیشگیری از آلودگی هوا و آج فرسایی لاستیک خودروها، آزبست بنتها و ...ضروری است. این مطالعات باید به گونهای همراه و همگان با رشد جمعیت و تقاضای سفر انجام پذیرد تا بر همین اساس مسئولان و تصمیم گیرندگان بتوانند ابزارهای کنترلی را اعمال کنند . [1]
افزایش روزافزون جمعیت شهر تهران در اثر مهاجرت بی رویه و عدم برنامه ریزی مناسب برای به کنترل درآوردن رشد ناپایدار و عدم کنترل تولید و توزیع خودرو توسط تصمیم گیرندگان باعث شده تا تهران به جولانگاه ترافیک تبدیل شود.
عدم یکپارچگی رویه در مدیریت کلان شهر تهران سبب معضلات و احیاناً دوباره کاریهایی میشود که کمترین ضرر آن از بین رفتن بیت المال و افزایش مشکلاتی است که کمابیش شاهد آن هستیم. برای مثال، در تلاشهای فعلی با ساخت دهها بزرگراه و دو طبقه کردن برخی بزرگراهها و ... مشکل ترافیک مسلماً به صورت مقطعی حل میشود، گرچه در آینده، تقاضای سفر آن را خنثی میکند ولی حتی در همین مقطع اولیه هم طبق مدلهای شبیه سازی ترافیک، میبینیم که ترافیک تهران و آلودگی هوای آن بیشتر میشود. پس باید راه حلهای دیگر برگزیده شوند تا هر دو هدف را به طور همزمان برآورده کنند .
ترافیک تهران موضوعی نیست که با نشستن دور یک میز یا تصمیم مقطعی یک ساعته به آن دست یافت. دستیابی به چنین مدیریتی نیازمند زمان قابل ملاحظه، اراده و تدبیر جدی و حمایت ملی است. موضوعی نیست که یک شبه قابل حل باشد. به عبارت دیگر، تغیر نگرش دولت مردان و مدیران شهر نسبت به ترافیک به عنوان یک چالش کلان و بحرانی فزاینده که ممکن است به بحران بزرگتری تبدیل شود، میتواند ترافیک ا رصرفاً ×به مقوله کارشناسی و علمی تبدیل کند .
از نظر برخی کارشناسان اولین اقدام برای کاهش معضل ترافیک تهران ایجاد مدیریت واحد است. عدم توزیع دقیق و درست وظایف و مسئولیتها میان بخشهای مرتبط با ترافیک تهران موجب شده که نه تنها شهر با ترافیک آشفته مواجه باشد بلکه بلاصاحب نیز باشد. هرچند وقتی اتفاق مثبتی در رابطه با بهبود ترافیک شهر اتفاق میافتد، داعیه داران مختلفی پیدا میشوند؛ این در حالی است که مشکلات ترافیک به دوش افراد و دستگاههای مختلف دیگر گذاشته میشود.
در صورتی که ایجاد مدیریت واحد ترافیک، مؤثرترین گام برای کاهش و مدیریت ترافیک تهران است. در سالهای اخیر که مشکلات ترافیک تشدید شده، به گونهای چندگانگی هم تشدید شده است. به همین علت مسئله اساسی این نوشتار »شناسایی تأثیرات منفی ناشی از عدم فرماندهی و مدیریت یکپارچه و واحد در امر ترافیک تهران بزرگ از دیدگاه مسئولان، کارکنان و مردم و ×راههای برطرف کردن آن« است.
طرح مسأله
امروزه یکی از مسائل اساسی اکثر شهرهای جهان، مشکلات پیش روی سیستم حمل و نقل جهت پشتیبانی از حجم عظیم تقاضا برای جابهجایی افراد و کالا در سطح شهر میباشد. در حال حاضر سیستم حمل و نقل بسیاری از کشورها با مشکلات جدی همچون تراکم ترافیک در شبکهی خیابانی؛ بدتر شدن امکان دسترسی به مراکز مهم تجاری، اداری، اقتصادی؛ و افزایش اثرات مخرب زیست محیطی روبهرو است .
برنامه ریزی صحیح در خصوص سیستم حمل و نقل عمومی به عنوان یکی از مهمترین اجزای سیستم حمل و نقل شهری میتواند بخش عمدهای از مشکلات حمل و نقل شهری را حل نماید. انتخاب مناسبترین وسیله حمل و نقل عمومی مسألهای است که همواره مورد توجه برنامه ریزان حمل و نقل و ترافیک شهری بوده است. طریق انتخاب وسیله مناسب میتواند اثر بسیار زیادی در بهبود مشکلات ساختاری و عملکردی سیستم حمل و نقل شهری داشته باشد. برای این منظور باید با توجه به معیارهای مختلفی از قبیل افزایش راحتی و امنیت سفر، کاهش هزینه و زمان سفر و کاهش ترافیک، مناسبترین گزینه حمل و نقل عمومی در هر کریدور شهری انتخاب گردد
بنابر این برنامه ریزی در جهت توسعهی کارآمد تسهیلات و بهره برداری بهتر از امکانات موجود حمل و نقل عمومی از طریق انتخاب مناسبترین وسیله در هر کریدور، به دلیل محدود بودن امکانات و منابع حمل و نقل عمومی، میتواند تأثیر به سزایی در حل مشکلات ترافیکی و کاهش مشکلات ناشی از عدم توازن بین تقاضای فزاینده سفر و عرضهی تسهیلات حمل و نقل عمومی داشته باشد.
این امر نشان میدهد که برنامه ریزان و تصمیم گیران حمل و نقل شهری برای توسعه هرچه بیشتر حمل و نقل عمومی باید سعی کنند زمان انتظار مسافران به خصوص در ساعات اوج ×ترافیک را کاهش دهند.
بررسی معضل ترافیک تهران
به نظر می رسد مشکل اساسی کشور ما مدیریت است. ضعف و مشکل مدیریتی در بسیاری از بخش ها دیده می شود و همین امر سبب بروز مشکلات اقتصادی می شود. از همین وجه می توان به پدیده مهاجرت پرداخت. مهم ترین گام در گشودن گره ترافیک شهرهای کشور، توسعه حمل ونقل عمومی است. ضمن اینکه از بحث مصرف بسیار زیادی سوخت هم نباید غافل بود. رشد مصرف انرژی در حمل و نقل سالانه 10/2 درصد است و البته همچنان رو به افزایش است.
در این میان بنزین در استان های تهران به نهایی 24 درصد رشد دارد. کشور ما با 10/2 درصد دومین رشد مصرف دنیا بعد از چین داراست. در حالیکه 15 کشور اتحادیه اروپا 2/6 درصد رشد مصرف دارند. یعنی تولید کنندگان اصلی و دارندگان کارخانه های خودرو سازی عظیم که بیشترین سرانه تعداد خودرو را دارند سالانه 2/6 درصد رشد در مصرف بنزین دارند. دلیل این امر نیز روشن است : آن ها حمل و نقل عمومی کارآ و مورد اعتماد را برای مردم تامین کرده اند. در اختیار داشتن حمل و نقل همگانی قابل اعتماد از یک سو به مفهوم کاهش هزینه فعالیت های روزانه شهروندان، شهرداری و دولت است و از سوی دیگر گاهی در جهت برقراری عدالت اجتماعی.
شهر ها مانند تهران ، موجودی زنده و پایدارهستند و رشد و توقف آن چندان در اختیار ما نیست. گرچه شهر تهران طرح جامع دارد ولی این شهر به لحاظ عدم تناسب نیازهای روزمره شهروندان با نقاط مسکونی ، با سفرهای درون شهری اضافی مواجه است. برای سامان دادن به پیچیدگی های حمل و نقل درون شهری باید اقداماتی کوتاه و بلند مدت توجه داشت.
کارهای بلند مدت با برنامه توسعه خطوط مترو در حال انجام است. با توجه به اینکه بخش عمده ی مشکل آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و از آن جمله شهر تهران از بخش حمل ونقل است. از این رو ، طراحی و اجرای سیاست های موثر و کارا برای نیل به فن آوری های پاک و کاهش مصرف سوخت های فسیلی و انتشار آلاینده ها ناشی از بخش حمل و نقل و طراحی ابزارهایی برای بررسی میزان کارایی سیاست های مزبور اهمیت ویژه ای دارد
.3×برنامه ریزی حمل و نقل شهری در ایران
مدیریت حمل و نقل به نوعی بخشی یا زیر مجموعه ای از برنامه ریزی حمل و نقل محسوب می شود. البته این یک موضوع مناقشه برانگیز است،چون بسیاری از اساتید و صاحب نظران مدیریت، مدیریت را یک سطح کلان در نظر می گیرند و برنامه ریزی را در داخل آن و برخلاف آن کارشناسان رشته های برنامه ریزی این تفاوت را در نظر می گیرند که برنامه ریزی یک سطح کلان و مدیریت به عنوان یکی از زیر مجموعه های آن در نظر گرفته می شود.
در کتاب های مختلف، برنامه ریزی حمل و نقل یکی از زیر مجموعه های برنامه ریزی شناخته شده است و حتی بعضا دو کلمه مدیریت و برنامه ریزی معادل هم به کار برده می شود. یک سیستم کارآمد حمل و نقل نیازمند برنامه ریزی مداوم و مستمر برای تاًمین نیازمندی های جدید و روزآمد در یک سطح قابل قبول است. تحرک مطلوب یک جامعه باید با توجه به هزینه های اقتصادی،اجتماعی،محیطی و قابلیت های سرمایه گذاری سودمند ارزیابی شود. برنامه ریزی شامل این که چه نیازهایی باید برآورده شود،توجه به گزینه های ممکن، چگونگی تطبیق با گزینه های مناسب مورد درخواست جامعه و گام های ×مورد نیاز برای تکمیل موفقیت است.
.1-3 انواع برنامه ریزی در حوزه حمل و نقل شهری
طراحان و برنامه ریزان حمل و نقل شهری در یافته اند که در عمل با دو نوع متفاوت از برنامه ریزی روبه رو هستند:
.1برنامه ریزی کوتاه مدت و برنامه ریزی میان مدت .2برنامه ریزی بلند مدت ، که هردو در سند راهبردی طرح جامع آمده است.
.4نگاهی به سند راهبردی طرح جامع حمل و نقل تهران
شهر تهران با جمعیت ساکن نزدیک به 7/8 میلیون نفر و با احتساب سفرهای دروازه ای که جمعیت شناور آن را به بیش از 8/5 میلیون نفر در روز می رساند بزرگ ترین کلان شهر کشور و خاوررمیانه است که با مشکلات جدی و عدیده ای در سیستم حمل و نقل خود مواجه است. طی 10 سال گذشته با افزایش مالکیت خودرو و افزایش رفاه نسبی، نرخ سفر از1/5 سفر سواره با ازاء هر نفر فزون شده است به طوری که قریب به 15 میلیون نفر سواره طی روز در شبکه معابر شهر تهران جریان دارد.
این تعداد سفر منشاء بسیاری از مشکلات دیگر شهر تهران است. بطوری که روزانه قریب به 12 میلیون لیتر بنزین توسط خودروها مصرف می شود که این امر خود باعث افزایش آلودگی محیط زیست و در نتیجه کاهش ضریب ایمنی و سلامتی شهروندان است. ضمن اینکه افزایش حجم ترد خودروها باعث افزایش تصادف و خسارات مادی و جانی ناشی از آن نیز می شود.
یکی از دلیل عمده تهیه و تدوین طرح جامع حمل و نقل شهری تهران، مسائل حمل و نقل و ترافیک این شهر بوده که به کلاف پیچیده و سردرگمی در آمده است و نیازمند ارائه راه کارهایی جهت تقلیل یا رفع معضلات ناشی از آن است که این امر جز بر پایه مطالعه و تحقیق میسر نخواهد شد. بر این اساس مسئولان و دست اندر کاران سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری برآن شدند تا با اطلاعات و آمار دقیق که کلیه جوانب در آن مورد توجه قرار گرفته شده باشد، اقدام به گردآوری این چنین مطالعات جامع و کاملی در خصوص شهر تهران نمایند.
چشم انداز طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران در حقیقت سیمای آینده حمل و نقل و ترافیک شهر تهران را در سال افق طرح مشخص کرده است. سال افق طرح های جمع به طور عمده 20 ساله تعریف می شوند که این طرح از این قائله مستثنی نبوده است. البته باید گفت با توجه به اهداف و معیارهایی که در تهیه این طرح مد نظر قرار گرفته است، با این تعریف می توان برای بسیاری از کلان شهرهای ایران، شاخصه های این طرح را ×مدنظر قرار داد
.2×مدیریت بر سفرهای شهری
سفرهای شهری یکی ار ارکان اصلی ترافیک شهری می باشد. در ایجاد ترافیک وسیله نقلیه اولین عامل است که در تشخیص وضعیت سفر و در نتیجه در تعیین الگوی سفر در نظر گرفته می شود[8] .بسیاری از این سفرها برای تأمین مایحتاج روزانه صورت می گیرد. تقویت خریدهای محله ای که از طریق افزایش فروشگاه های محلی می باشد هر چند به عنوان یک ضمانت اجرایی قوی در جهت کاهش استفاده از خودروی شخصی در نظر گرفته نمی شود اما می تواند به عنوان یک روش مناسب در جهت کاهش مجموع سفرهای روزانه مطرح گردد - چان وگرانت-مولر. - 2001دور کاری نیز از سایر روش های کاهش سفرهای شهری است که امروزه به آن زیادی پرادخته می شود.
.3مدیریت پارکینگ ها
طراحی پارکینگ در محل های مناسب و هماهنگ با نیازهای مناطق مرکزی شهر بر روی سیستم حمل و نقل درون شهری تاًثیر عمده ای دارد. گشتن برای جای مناسب پارکینگ، مسافت
و زمان سفرهای شهری را افزایش می دهد. از سوی دیگر، تاَسیس پارکینگ در محل هایی که جاذبه ترافیک بالایی دارد، منجر به آن می شود که در ساعت های اوج تخلیه پارکینگ، بار ترافیکی سنگینی بر روی خیابان های مجاور تحمیل گردد و در نتیجه تراکم ترافیک بالا رود
