بخشی از مقاله
پتانسیل سنجی کاشت گیاه جاتروفا به منظور احیای اراضی استان خوزستان
چکیده
روند فزاینده بیابانزایی در اقصی نقاط ایران، یکی از جدیترین معضلاتی است که کنترل آن از دغدغههای ملی محسوب می-گردد. پوشش گیاهی یکی از پارامترهای مهم در تعدیل تأثیر عوامل موثر بر بیابانزایی شناخته شده است. برای برآورده کردن هدف بیابانزدایی و احیای اراضی گیاهان زیادی وجود دارد که از میان آنها جاتروفا میتواند هدف تولید انرژی پاک را نیز دنبال کند. استان خوزستان دارای مساحت بیابانی زیادی است. از این رو، در این پژوهش پتانسیل 12 شهرستان استان خوزستان به منظور کشت گیاه جاتروفا با دو هدف بیابانزدایی و تولید بیودیزل مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که 8 شهرستان مناسب کاشت جاتروفا و 4 شهرستان دیگر در صورت تأمین آب مورد نیاز سالیانه میتوانند جهت کاشت این گیاه مستعد گردند. نوع پتانسیل کشت در کلیه شهرستانها، بیابان زدایی نتیجه شد که از این میان، شهرستان ایذه علاوه بر بیابانزدایی جهت تولید بیودیزل نیز مستعد بود.
واژههای کلیدی: بیابان، احیای اراضی، گیاه جاتروفا، خوزستان
مقدمه
نخستین گام در بیابانزدایی، جلوگیری از گسترش بیابان میباشد؛ که این مسئله متکی بر شناخت پدیدههایی است که با کنش و اندرکنش با یکدیگر در یک ناحیه تغییراتی را بوجود میآورند و منجر به بیابانزایی میشوند.
امروزه پدیده فرسایش (اعم از آبی و بادی) به عنوان یکی از اصلیترین فرآیندهای تخریب اراضی در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران به شمار میآید. هر چند این پدیده به عنوان یک عامل طبیعی همواره در تخریب چهره و سیمای طبیعی کره زمین دارای قدمتی برابر عمر آن میباشد،امّا با افزایش جمعیت و تلاش در جهت رفع نیازهای بشری از یک سو و دستاندازی انسان بر منابع طبیعی به همراه مدیریتهای غیر اصولی باعث شده که این پدیده روند تشدیدی به خود بگیرد (احمدی، .(1387 پوشش گیاهی از ارکان اساسی اکوسیستمهای خاکی محسوب میشود و با ساختی پیچیدهتر از اقلیم و خاک نقش عمدهای را در حفظ و تعادل حیات بر عهده دارد. هرچه عوامل اقلیمی، ادافیکی و جغرافیایی اکوسیستم به سمت شرایط خشکی آب و هوا گرایش پیدا کند نقش پوشش گیاهی در حفظ تعادل آنها مهمتر میشود (جعفری و همکاران، .(1390 در طبیعت، پوشش گیاهی نقش نگهدارنده تعادل بین نیروهای ناپایداری و نیروهای پایداری یا احیا کننده را ایفاء میکند. بنابراین آثار سوء فرسایش خاک با تخریب پوشش گیاهی تشدید میگردد و در نهایت به تغییراتی در محیط همچون تغییر در ریخت-شناسی سطح زمین و تغییر در بافت و ساختمان خاک سطحی منجر میشود. بررسیها نشان میدهد که 432 میلیون هکتار یا 1/81 درصد از سطح خشکیهای جهان در معرض فرسایش بادی قرار دارد. این رقم برای سرزمین ایران 19/6 میلیون هکتار یا 11/95درصد از مساحت کشور است. به بیان دیگر نسبت مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی به کل خشکیها در ایران، شش برابر بیشتر از وضعیت مشابه جهانی آن است (بیات موحد، .(1389
بهترین و مؤثرترین روش کنترل فرسایش بادی، پوشانیدن سطح زمین به وسیله پوشش گیاهان طبیعی بوده و هرچه میزان پوشش گیاهی بیشتر باشد نقش آن نیز بهتر و بیشتر نمایان میشود (رفاهی، .(1388 لذا حفظ گیاهان موجود و تلاش برای احیای پوشش گیاهی ماسهزارها باید اولویت خاصی در برنامههای مدیریت مناطق خشک و بیابانی داشته و هر طرح اصلاح و احیاء بایدنهایتاً منجر به استقرار مناسب گیاهانی شوند که منطبق با واقعیات بومشناختی عرصه باشد.
بسیاری از طرحهای احیای مناطق بیابانی که به غلط از آن به عنوان طرحهای بیابانزدایی یاد میشود، به دلیل عدم ارزیابی دقیق از واقعیات منطقه با شکست مواجه میشوند، لذا بررسی تناسب و کارآیی برنامههای اینچنینی در مناطق خشک کشور ضروری به نظر میرسد. با توجه به جمعیت بالای 4 میلیون نفر و وجود صنایع عظیم نفت و گاز و پتروشیمی ، بزرگترین سدهای کشور ، اراضی وسیع کشاورزی ، رودخانه های دائمی ، موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ، همجواری با کشورهای بیابانی ، بیابان زدایی را در سطح استان به یک ضرورت تبدیل کرده است . در این راستا، در تحقیق پیشرو عملیات کاشت گیاه جاتروفا در طرح احیای اراضی خوزستان ابتدا مورد مطالعه قرار میگیرد تا امکان کشت آن با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سنجیده شود.
مواد و روشها
الف) موقعیت و خصوصیات منطقه مورد مطالعه
استان خوزستان در جنوب غرب کشور در محدوده جغرافیایی 29 درجه و 56 دقیقه تا 33 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی و 42 درجه و 47 دقیقه تا 50 درجه و 22 دقیقه طول شرقی واقع شده است. مساحت این استان بیش از 67000 کیلومتر مربع است. دامنه تغییرات ارتفاع استان از صفر تا نزدیک 4000 متر نوسان دارد و استان را به دو بخش جلگهای به مساحت حدود 41000 کیلومتر مربع و کوهستانی به مساحت بیش از 26000 کیلومتر مربع تقسیم کرده است. استان خوزستان از نظر منابع آب به سه بخش تقسیم شده است: حوضه کرخه؛ حوضه دز-کارون؛ حوضه مارون-زهره. استان خوزستان به علت وجود اختلاف
