بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین، فرایند بیابانی شدن یکی از بزرگترین معضلات کشورها می باشد. عوامل متعددی در بروز پدیده ی بیابانی شدن اراضی نقش دارد که مهمترین آنها عدم زادآوری گیاهان مرتعی به دلیل خشکسالی و همچنین چرای زود هنگام و سنگین در مراتع و بوته کنی توسط اقشار محلی می باشد. از آنجایی که جوامع محلی و روستاییان اولین بهرهبرداران از منابع طبیعی به صورت مستقیم می باشند، لذا آگاهی و آموزش این قشر به عنوان متولیان اصلی، در احیای منابع طبیعی و جلوگیری از پدیده بیابان زایی تأثیر مستقیم دارددانشمندان. معتقدند که اصولاً فقر مساوی بیابان زایی است و مهمترین راهکار مقابله با بیابان زایی، توسعه پایدار و توانمندی جوامع محلی است.
مطالعات نشان میدهد که توسعه پایدار محقق نمی شود مگر اینکه سه جنبه محیط، جامعه و اقتصاد به صورت هماهنگ رشد داشته باشد. در این پژوهش تعداد 7 روستا در استان اصفهان، بخش بن رود، دهستان گاوخونی انتخاب شد. این روستاها در منطقه بحران زده شرق اصفهان واقع شده اند که در راستای خشک شدن رودخانه زاینده رود و عدم دسترسی به آب کافی جهت کشاورزی، به بهره برداری بیرویه از مراتع و بیابان ها پرداختهاند.
در ادامه مطالعات جامعه شناسی به روش PRA - ارزیابی سریع روستایی - در روستاها انجام شد و پس از برگزاری جلسات آموزشی و ارتقای سطح آگاهی روستاییان، اقدام به ایجاد مشاغل جایگزین در روستاها گردید. نتایج نشان داد که اشتغال روستاییان به مشاغل کوچک خانگی و تغییر منبع درآمدی ایشان و همچنین بالا رفتن سطح آگاهی و در نتیجه مشارکت در طرح های بیابان زدایی، کمک شایانی به جلوگیری از روند بیابان زایی در محدوده مورد مطالعه نموده است.
مقدمه
به طور کلی توسعه را می توان فرایند بهبود بخشیدن به کیفیت همه ابعاد زندگی تمام مردم دانست. توسعه را باید بهتر شدن روابط تولیدی و افزایش کمی اقتصادی در امر تولید و مصرف جامعه و بالا رفتن شرایط کیفی از نظر اجتماعی - سطح سواد، رفاه، بهداشت، درمان و ... - دانست - بهزادنسب، . - 1386 توسعه پایدار فرایندی است پیوسته، همه جانبه، سازگار با محیط زیست، همراه با بهبود وضعیت و رفاه در جهت تأمین نیازهای امروز و حفظ منابع و تضمین آن برای آیندگان - شفیعی و همکاران،. - 1392 در واقع توسعه پایدار مجموعه ای از سیاست هاست که توسعه را به صورتی هماهنگ در سه حوزه توسعه انسانی - توسعه اجتماعی و افزایش مشارکت گروه اجتماعی در توسعه - ، توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست - حفظ منابع و استفاده پایدار از منابع موجود - به پیش می برد.
برخلاف درک عمومی از توسعهکه آن را صرفاً توسعه فیزیکی و اقتصادی تصور می کنند، جهت ایجاد توسعه پایدار، پنج سرمایه اجتماعی، انسانی، مالی، زیرساختی - فیزیکی - و طبیعی به طور هماهنگ و متعادل ایجاد و یا بهبود یابند. بنابراین فعالیت ها هم بایستی در پنج بخش عمده در جهت تأمین این پنج سرمایه و با رویکرد یکپارچه نگری برنامه ریزی شوند - شفیعی و همکاران،. - 1392 در این میان بیان مفهوم توسعه مشارکتی که با مشارکت و حضور فعال مردم در همه مراحل تصمیم سازی، تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی صورت میگیرد، بسیار مهم است - بهزادنسب، . - 1386 مشارکت در واقع احساس تعلق فرد به گروه و شرکت فعالانه و داوطلبانه در آن است.
فولان - 1994 - مشارکت را فرآیندی میداند که افراد در گروه های تعامل با ارتباط اثر بخش تلاش می کنند تا با به میدان آوردن توانایی های ذهنی و روحی خود، برای مسئله و یا هدف خود راه حلی مناسب پیدا کنند. بررسی ها نشان می هد که هنگامی که مردم در همه مراحل یک برنامه، از طراحی تا اجرا و ارزشیابی مشارکت داشته باشند، بهترین نتایج یا کارایی حاصل میشود زیرا مشارکت بر آن دسته از فعالیت های ارادی دلالت دارد که از طریق آن اعضای یک جامعه در امور محله، شهر و روستا شرکت می کنند و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در شکل دادن حیات اجتماعی مشارکت دارند.
مشارکت و تشویق مردم برای توسعه و تقویت آنها، به حدی مورد توجه در مجامع جهانی است که کنفرانس جهانی اصلاحات اراضی و عمران روستایی که درر سال 1979 توسط فائو در رم تشکیل گردید، مزیت مشخص رهیافت مشارکتی را تبیین کرد - شفقتی، . - 1382 اصطلاح 1PRA به مفهوم ارزیابی مشارکت روستایی تعریف شده که درواقع حاوی متدهای برانگیختن جوامع محلی در ارائه اطلاعات، نظام مند نمودن اطلاعات ونهایتاً طراحی مدیریت های بهینه در محیط اطراف می باشد.
از سوی دیگر فرایند تغییر ات اجتماعی اختلاف طبقات سنی و سطح سواد در جوامع روستایی سبب شده است که نحوه مدیریت جمعی در روستاها برحسب شرایط زمانی و مکانی و فرهنگهای حاکم بر آنها تغییر یابد. لذا در راستای تنظیم مدیریتی که در برگیرنده مدیریتهای مالی اجتماعی و محیطی باشد استفاده از روشهای ارزیابی مشارکت روستایی راهکار عملی و منطقی خواهد بود - غریب و همکاران،. - 1385 روش ارزیابی مشارکتی روستایی را می توان به عنوان خانواده در حال رشدی از رهیافت ها و شیوه هایی تعریف کرد که برای توانمند ساختن مردم در تحلیل و سهیم نمودن دانش خود از زندگی و شرایط محلی شان مورد استفاده قرار می گیرد.
- جعفری، . - 1393 استان اصفهان با وسعتی معادل 10/7 میلیون هکتار بین 30 4' تا 34 27' عرض شمالی و 49 38' تا 55 32' طول شرقی واقع شدهاست - مهندسین مشاور تاک سبز، . - 1389 آب و هوای استان اصفهان از نوع بیابانی است که وجود رشته کوههای زاگرس در قسمت غرب استان مانع از نفوذ رطوبت به نواحی مرکزی و شرق استان میگردد. از طرفی وجود نواحی پست و کویری شرق استان هوای بخش وسیعی از آن را تحت تأثیر خود قرار میدهد - معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی اصفهان، . - 1390 بر اساس آخرین تقسیمات کشوری انجامشده، استان اصفهان دارای 23 شهرستان است و تعداد شهرستانهای بیابانی استان 8 شهرستان است که شامل آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، خور و بیابانک، کاشان، نطنز، نایین و برخوار می باشد.
همچنین حساسترین نقاط به خطر بیابانزایی در شهرستانهای اصفهان، نایین، خور و بیابانک، اردستان، آران و بیدگل و برخوار واقع شدهاست. دو شهرستان اصفهان و برخوار، بحرانیترین شهرستانها نسبت به پدیده بیابانزایی هستند. مناطق بیابانی شهرستان اصفهان، بخشی از شهرستان اصفهان است که از منطقه سجزی آغاز شده و تا باتلاق گاوخونی ادامه مییابد. این قسمت از استان، در واقع بخشی از پلایای بزرگ گاوخونی است که رودخانه زایندهرود نیز پس از خروج از شهر در قسمتی از آن جاری است. تأثیر معیارهای آب زیرزمینی و فرسایش بادی در بیابانزایی این منطقه شدید است. اهمیت این منطقه به دلیل نزدیکی به شهر اصفهان و همچنین مجاورت آن با مناطق استراتژیک اقتصادی، صنعتی، نظامی و بسیاری از شهرها و روستاها است.
با توجه به اینکه یکی از معضلات مهم در مناطق بیابانی و کویری کشور در حال حاضر فرسایش بادی است و در مقاطعی از فصول سال در مناطقی از کشور این مسئله بسیاری از فعالیتهای زیستی، اقتصادی، ترابری، نظامی و اجتماعی کشور را تحت الشعاع خود قرار میدهد، پرداختن به راهحلی جهت مهار کانونهای بحران بیابانزایی و حل مشکل فرسایش بادی یک مسئله اساسی بهشمار میرود. گرد و غبار و طوفانهای شنی به عنوان یک پدیدهی طبیعی ناشی از حمل ذرات خاک به دلیل فرسایش بادی از بیابانها شناخته شدهاست.
یکی از عواملی که باعث تشدید تولید گرد و غبار میشود، پدیده گرمایش جهانی و پدیده بیابانزایی در سطح جهان است که از روند رو به رشدی در بیشتر نقاط سطح زمین برخوردار میباشد. همچنین خشکسالیهای اتفاق افتاده در سالهای اخیر باعث افزایش توان منطقه برای تولید گرد و غبار شدهاست. - طائی سمیرمی و همکاران. . - 1392 در صورتی که اقدامات لازم در این مورد انجام نگیرد، وسعت بیایان های کشور در آینده به صورت قابل توجهی افزایش خواهد یافت . این وضعیت می تواند تهدیدی برای معیشت پایدار ساکنان تمامی مناطق باشد.
