بخشی از مقاله
پسماندهای بیمارستانی و بررسی روشهای مدیریتی
چکیده
کنترل مواد زاید جامد به ویژه زباله های سمی و خطرناک که بخشی از آن ها را زباله های بیمارستانی تشکیل می دهند. پسماندهای بیمارستانی شامل پسماندهای عفونی، پاتولوژیک، اجسام تیز، دارویی، سرطانزا، شیمیایی، رادیواکتیو، کپسولهای حاوی گازهای پرفشار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین هستند.پسماندهای خطرناک و از بین بردن آنها، یکی از معضﻻت نگرانکننده و مهمی است که توجه ویژه برنامهریزان و مدیران شهری را میطلبد. لذابا توجه به اهمیت موضوع در این مقاله سعی شده است تا مدیریت پسماندهای بیمارستانی مورد بحث قرار گیرد.این مقاله یک مطالعه مروری است که از مداراک واسناد معتبر ومطالعات کتابخانه ای مرتبط با موضوع استفاده گردیده است.
ا-مقدمه
رشد سریع جمعیت و افزایش نیازهای بهداشتی ودرمانی جامعه انسانی باعث توسعه و گسترش مطب ها ، آزمایشگاهها،تزریقات و پانسمان ، مراکز رادیولوژی و سونوگرافی خصوصی گردیده است. از آنجا که مراکز دولتی جوابگوی نیازهای بهداشتی درمانی نیستند روزبه روز به تعداد مراکز بهداشتی درمانی خصوصی اعم از مطب ، آزمایشگاه و تزریقات افزوده می شود.انجام این حجم خدمات بهداشتی ودرمانی توسط این مراکز باعث تولید زباله های عفونی می گردد که امروزه با توجه به مشکﻻت عدیده ای که به خاطر زباله های عفونی ایجاد گردیده است ذهن بسیاری از محافل علمی و مدیران اجرایی رابه خود مشغول کرده است8]و.[9 تصفیه و دفع زباله های بیمارستانی با هدف تغییر خصوصیات بیولوژی مواد زاید بمنظور حذف و یا به حداقل رساندن توانائیهای آنها برای آسیب رساندن انجام می گیرد.[12]مواد زاید پزشکی حاصل از فعالیت های بهداشتی درمانی بوده و در زمره مواد زاید خطرناک هستند که در بیمارستان ها،درمانگاه ها،کلینیک ها و مراکز تحقیقات و دارویی تولید می شوند و بخش مهمی از مواد زاید جامد شهری هر جامعه ای را تشکیل می دهند که به علت دارا بودن انواع گوناگون میکروارگانیسم ها مانند باکتری های استافیلوکوک، باسیل سل،کزاز،ویروس هپاتیت و ایدز و نیز وجود ترکیبات شیمیایی و مواد زائد ازنظر بهداشتی بسیار حایز اهمیت هستند وهمچنین وجود اجزای نوک تیز وبرنده در داخل زباله های بیمارستانی برای کارگران مسئول نظافت وجمع آوری زباله و نیز پزشکان، دندانپزشکان، پرستاران و سایرکارکنان درمانی بسیار مخاطره آمیز خواهد بود .[7]یکی ازمعظﻻتی که بهداشت عمومی و محیط زیست را تهدید می کند.زباله های بیمارستانی می باشد که به علت دارابودن عوامل خطرناک سمی و بیماری زا از جمله مواد:پاتولوژیک ، دارویی و شیمیایی و رادیو اکتیو از حساسیت خاصی برخوردار است.در حال حاضر عفونتهای بیمارستانی یکی از دﻻیل عمده مرگ و میر بیماران بستری می باشد.که به طور مستقیم و غیر مستقیم سبب افزایش چشمگیر هزینه های بیمارستانی و ایجاد مخاطرات بهداشتی نیز می گردد .در کشورهای ما طی سالهای اخیر اقداماتی موثر در جهت تشکیل و فعالیت کمیته های بهداشت و کنترل عفونتهای بیمارستانی صورت گرفته است . ولی به دنبال اهمیت موضوع و تازگی کار، برنامه ریزی دقیق تر و آموزش بیشتری ﻻزم است .محل و دفع نامناسب مواد زائد خطرناک و شیمیایی سهم بزرگی از کل آلودگی محیط زیست را تشکیل می دهد.[3]زباله های تولیدی در مراکز بهداشتی و درمانی شامل زباله های عفونی، مواد زاید جامد غیر عفونی و مواد زیاد خطرناک است که عدم دفع بهداشتی آنها همواره مخاطره انگیز بوده است.[12]کنترل مواد زاید جامد به ویژه زباله های سمی و خطرناک که بخشی از آن ها را زباله های بیمارستانی تشکیل می دهند از نظر بهداشتی و زیست محیطی بسیارمهم است.. توجه به مدیریت پسماندهای بیمارستانی و مراکز بهداشتی و درمانی بدلیل دارا بودن پتانسیل عفونت زایی و وجود پسماندهای خطرناک بسیار حائز اهمیت است ، عدم کنترل و بی توجهی نسبت به مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستانی عﻻوه بر تهدید جدی،به سﻻمت جامعه و محیط زیست ، باعث اتﻻف هزینه های زیاد نیز می شود. کلید رسیدن به مدیریت کارآمد ، شناخت خصوصیات کمی و کیفی مواد زائد بیمارستان ، جداسازی جمع آوری و در نهایت تصفیه و دفع مناسب با توجه به نوع مواد زائد تولیدی می باشد.[2]
-2پسماندهای پزشکی (بیمارستانی):
به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی و سـایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.[9]پسماندهای خطرنـاک از نظـر فیزیکی میتوانند به حالت جامد، مایع و گاز باشند. در مواقعی که منابع مختلفی برای تولید انواع مختلف پسماند خطرناک وجود دارند، تصمیم گیری در مورد روش های مناسب مدیریت دفع آن کار ساده ای نیست.[15]میزان تولید مواد زاید خطرناک در طی چند دهـه اخیر، رشد بسیار فزاینده ای داشته است به طوری که طی دو دهه گذشته در حدود %50 از بازار مربوط به کل مسائل زیست محیطـی را به خود اختصاص داده است.[14]
-3طبقه بندی مواد زاید بیمارستانی
زباله های بیمارستانی شامل موادی هستند که با توجه به نوع کار و وظیفه در هر بخش بیمارستانی، متفاوت میباشند. مثﻻ زباله بخش عفونی یا اطاق عمل، با مواد زاید آزمایشگاه یا بخش رادیولوژی، تفاوت محسوسی دارد و طبق یک بررسی، زباله بخشهای مختلف بیمارستانها به هفت گروه تقسیم میشوند .[14]
- 1-3 زباله های معمولی بیمارستان
عموماً شامل زباله های مربوط به بسته بندی مواد و دیگر زباله های پرسنل شاغل در بیمارستان و خوابگاه های آنهاست.
-2-3 زباله های پاتولوژیکی
شامل بافتها، ارگانها، قسمتهای مختلف بدن، پنبه های آغشته به خون و چرک و مواد دفعی بدن همچون نمونه های مدفوع و ادرار و غیره جزو این گروه از مواد زاید، محسوب میشوند.
-3-3 مواد زاید رادیواکتیو
شامل جامدات، مایعات و گازها بوده و در برخی از بخشها و آزمایشگاه های بیمارستانها وجود دارند که جمع آوری و دفع آنها دارای خصوصیات ویژه ای است.
-4-3 مواد زاید شیمیایی
شامل جامدات، مایعات و گازهای زاید میباشد که به وفور در بیمارستانها وجود دارد، در بخشهای تشخیص و آزمایشگاه ها ،ماحصل نظافت و ضدعفونی بیمارستان، وسایل و ابزار تنظیف و ضدعفونی به انضمام داروها و وسایل دور ریختنی اطاق عمل بخش دیگری از این فضوﻻت را تشکیل میدهند. مواد زاید شیمیایی ممکن است خطرناک باشند. فضوﻻت شیمیایی خطرناک در سه بخش زیر، طبقه بندی میشوند:
-1-4-3 فضوﻻت سمی
این فضوﻻت با PH کمتر از 2 (به شکل اسیدی) و باﻻتر از 12 (به حالت قلیایی) در زباله های بیمارستانی وجود دارند. بخشی از داروهای اضافی و یا فاسد شده، جزو اینگونه فضوﻻت به حساب میآیند
-2-4-3مواد قابل احتراق :
شامل ترکیبات جامد، مایع و گازی شکل.
-3-4-3 مواد واکنش دهنده و موثر :
در سایر فضوﻻت که تا حدودی در زباله های بیمارستانی، قابل تشخیص هستند.
از فضوﻻت شیمیایی بیخطر میتوان قندها، اسیدهای آمینه و برخی از نمکهای آلی و معدنی را نام برد. اسیدهای آمینه و نمکهای شیمیایی نظیر نمکهای سدیم، منیزیم، کلسیم، اسید ﻻکتیک، انواع اکسیدها، کربناتها، سولفاتها و فسفاتها قسمتی از مواد زاید شیمیایی هستند.
-5-3 مواد زاید دارویی
شامل داروهای پس مانده، محصوﻻت جانبی درمان و داروهای فاسد شده یا مواد شیمیایی هستند که تا حدود زیادی در زباله های بیمارستانی وجود دارد.
-6-3 ظروف مستعمل تحت فشار
ظروفی مثل قوطیهای افشانه (آئروسُل)، گازهای کپسوله شده و غیره که اگر برای از بین بردن آنها از دستگاه های زباله سوز، استفاده گردد موجب بروز خطر میشود زیرا در پاره ای از موارد دارای قابلیت انفجار هستند.[6]
-4مواد زاید عفونی
به طور کلی زباله های عفونی شامل کلیه پارچه، البسه آلوده به خون و گاز و پنبه مصرف شده برای پانسمان، نمونه های آزماشگاهی محیط کشت ، اقﻻم پﻻستیکی مانند سوند ، دستکش ، کیسه ادرار ، سرنگ ، فیلتردیالیز ووسایل تیز مثل سوزن ، تیغ و غیره می باشد که بطور کلی زباله های بخش های اتاق معاینه ، اتاق عمل ، زایمان ، بخش اورژانس ، بخش آی یو دی ، بخش تزریقات و پانسمان ، بخش سونوگرافی ، پاتولوژی ، بخش عفونی ، بخش اتوپسی ، بخش دیالیز، بخش اتاق ایزوله ، بانک خون ، بخش سوانح و حوادث بخش بستری جزوبخش های تولید کننده زباله های عفونی می باشند.[1]دفع این زباله ها به دلیل آلودگی بسیار باﻻ به صورت دفن درزمین توصیه نمی گردد عوامل میکروبی و خطرناک موجود درآن باعث آلودگی خاک ، آب وهوا می گردد. بنابراین به منظور معدوم کردن آنها ورهایی از خطرات یادشده می بایست از روش های مطمئن مثل اتوکﻻ، هیدروکﻻووسوزاندن استفاده نمود.[5]
-5ضدعفونی وتصفیه مواد زاید بیمارستانی
مدیریت پسماند های بیمارستانی شامل به حداقل رساندن زایدات و بازیافت، گندزدایی با استفاده از بخار(روش اتوکﻻو)، امواج کوتاه، حرارتاشعه گاما، مواد شیمیایی، سوزاندن، خنثی سازی، دفن بهداشتی و تخلیه در شبکه فاضﻻب شهری می باشد.[4]
-6مراحل ششگانه مدیریت مواد زاید جامد بیمارستانی:
-1-6تولید:
عمل یا فرایند تولید مواد زائد جامد را گویند
-2-6نگهداریِ:
فعالیت هاییِ که در رابطه با جابجاییِ،ذخیره ،پردازش مواد زائد جامد در مبدأ تولید و قبلاز جمع آوریِ انجام گیرد را نگهداریِ در محل
