مقاله چالش های استفاده ازروش EPC در پروژه های صنعت برق

بخشی از مقاله

چالش هاي استفاده ازروش EPC در پروژه هاي صنعت برق

واژههاي کلیدي

پیمان EPC، مشکلات مالی پیمانکاران، قرارداد EPC، قرارداد طرح و اجرا، کلید در دست

چکیده

مهمترین عوامل تاخیرات در مرحله اجراي پروژهها، در بخش دولتی به غیر از توان فنی مالی پیمانکاران و مشاورین، ضـعف مـدیریت تدارك و تامین مصالح پروژهها است. روش EPC که امروزه در دنیا یکی از متداولترین روش هاي واگذاري پروژه بـه پیمانکـار اسـت. بـه دلیل آنکه طراحی تفصیلی و مدیریت تامین را در حیطه وظایف پیمانکار قرار می دهد، ضمن حذف هزینه هـایی از قبیـل انبـارداري، کـاهش هزینههاي بالاسري پیمانکار و کاهش نیروي انسانی کارفرما، کاهش دوباره کاريهاي ناشی از عدم تطابق طرح با تجهیزات و تجهیزات بـا اجرا، منجر به تغییر برنامهریزي منابع از کلان به کارگاهی شده و لذا برنامهریزي واقعیتر و امکان تحقق آن سهلتر میشود.

بهدنبال این باور در صنعت برق، نیز اجراي پروژهها به روش EPC از سال79 در دستور کار شرکتهـا قـرار گرفـت. لـیکن بررسـی عملکرد پروژههاي در دست اجرا بیانگر آن است که نه تنها این انتظار برآورده نگردیده است، بلکه در بسیاري از موارد منجر به افزایش زمان طراحی و اجرا شده است. در این مقاله، ضمن بررسی مشکلات اجراي کار در روش EPC و میزان تأثیر این عوامل بر طرح ها، راه کارهایی جهت غلبه برمشکلات و موانع ارائه میشود.

مقدمه

در طی سالیان گذشته روند فزاینده اي براي اجراي پروژهها به روش EPC به جاي استفاده از عوامل متعدد اجرایی وجود دارد. روش EPC به اختصار از ترکیب حروف اول سه کلمه Engineering, procurement and construction، مهندسی، تامین کالا و ساخت

شکل گرفته است. این روش یکی از متداول ترین روشهاي واگذاري پروژه به پیمانکار میباشد. با توجه به اینکـه امـروزه در صـنعت بـرق شاهد تداخل مفاهیم قرارداد کلید در دست EPC یا قرارداد PC می باشـیم. لـذا، تعریـف سـازمان مـدیریت و برنامـه ریـزي کشـور بـراي پیمانهاي EPC را در این مقاله مد نظر میدهیم.

سازمان مدیریت و برنامه ریزي کشور، پیمانهاي EPC را پیمان هایی میداند که طراحی تفصیلی، تامین کالا و تجهیزات، عملیـات ساختمانی و نصب در یک پیمان واحد منظور شده باشد. اجراي پروژه به صورت تک عاملی به دلیل یکی شدن منافع طراح، سازنده و مجري به تعامل بیشتر، ارتباطات نزدیکتر، هم سویی بیشتر دست اندر کاران اجراي پروژه و افزایش باز خوردهـاي سیسـتم، بـه کـاهش تضـادها، کاهش بوروکراسی یا کاغذ بازي منجر می شود. همچنین همکاري بهتر گروه براي تسریع در اصـلاحات لازم در مواقـع ضـروري را در بـر دارد. لذا، در نهایت هزینه و زمانبري کل پروژه به شکل محسوسی کاهش مییابد.

علاوه بر کاهش هزینه و زمان انجام پروژه که مطلوب هر کار فرمایی خواهد بود این روش از تلاشهاي کارفرمـا بـراي همـا هنـگ کردن بخشهاي مختلف طراحی، بازرگانی و اجرا میکاهد، تلاشی کهغالباً تمامی وقـت و ذهـن نیـروهـاي کارفرمـا را در صـورت وجـود پیمانهاي جدا گانه خدمات پروژه به خود مشغول میکند. از این رو کارفرما قادر خواهد بود با کاهش حجم سازمانی و نیروهـاي خـویش از لحاظ کمی، ضمن کاهش هزینههاي جاري به افزایش کیفی آنها براي بهبود مدیریت به منظور افزایش سود دهـی و تـامین اهـداف طـرح دست یابد.

با توجه به سیاست کلی خصوصی سازي، کاهش حجم بدنه دولتی و بهینـه کـردن کـل هزینـههـاي اجـراي پـروژه هـا، اسـتفاده از پیمانهاي EPC از سال 79 مورد توجه صنعت برق قرار گرفت. همچون هر تجربه جدیدي در ابتدا مشتاقان زیـادي بـراي حـل مشـکلات خویش به آن روي آوردند. براي پیشگامان استفاده از این نوع پیمانها در ایران راهی نـاهموار و ناشـناخته در پـیش بـود، کـه تـلاشهـاي مضاعفی را ضروري میساخت. در سالهاي اول استفاده از پیمان هايEPC، براي تهیه اسناد مناقصه و متعاقـب آن قـرارداد از روي یـک نسخه انگلیسی اقتباس می شد. چون مدارك مزبور به صورت خیلی کلی تهیه شده بود، لذا مذاکرات فنی مالی براي عقد پیمـان را دشـوار و زمانبر و پرجالش مینمود. این راه امروزه با کسب تجربیات و یکسان سازي فرمت پیمانهـاي EPC از طـرف سـازمان مـدیریت و برنامـه ریزي کشورو متعاقب آن تکمیل اسناد مناقصه با استفاده از تجارب چند ساله شرکتها هموارتر شده است. ولی هنوز در به کـار گیـري ایـن روش مشکلاتی وجود دارد. به حدي که علیرغم مزایاي فراوان این نوع پیمانها دور از انتظار نیست که بـهزودي زمزمـه بازگشـت بـهروش سنتی اجراي پروژهها با پیمان هاي خرید و اجرا شنیده شود.

تجربیات چند ساله، اجراي پروژه هاي صنعت برق با استفاده از پیمانهاي EPC در بخش پستهاي انتقال و فـوق توزیـع ضـرورت بازشناسی مشکلات و ریشههاي آن و تلاش براي ارائه راهکارهایی در جهت کاهش مشکلات و افزایش منـافع را ضـرورتی اجتنـاب ناپـذیر میسازد.

دلیل انتخاب پست هاي انتقال و فوق توزیع براي مطالعه

پروژههاي صنعت برق را میتوان به سه دسته کلی پروژههاي تولید، توزیع، انتقال و فوق توزیـع تقسـیم بنـدي نمـود. از ایـن میـان پروژههاي تولید، با تعداد محدود و هزینه بالا، از گذشته نیز به نوعی تجربه پیمانهاي مشابه EPC در آنها رواج داشته و با توجه به معـدود بودن شرکتهاي پیمان کاري داخلی که قادر به انجام چنین پیمان هایی باشند، شرکتهاي خارجی به عنوان همکـاران عمـده بـراي انجـام پروژه به کار گرفته شدهاند که در اجراي پروژه بهروش EPCداراي تجارب موفقی هستند.
پروژههاي توزیع در مقابل پروژههاي تولید، از لحاظ تعداد و هزینه قرار دارد، تعداد فراوان و هزینـههـاي کـم مشخصـه قراردادهـاي توزیع است. تعداد کثیر شرکت هایی که قادر به اجراي پروژههاي توزیع به صورت EPC بوده و وجود تولیدکنندگان و فروشـندگان گسـترده مواد و تجهیزات توزیع، این بخش را از موضوع این مقاله خارج مینماید. اما پروژههاي انتقـال، بـا توجـه بـه آنکـه تعـداد و هزینـه نسـبی محدودي داشته و تجربه قراردادهاي EPC در آنها کم و شرکت هاي واجد شرایط داخلی معـدودي بـراي ایـن نـوع قراردادهـا وجـود دارد موضوع این مقاله قرار گرفته است. هرچند شاید بتوان گفت، در برخی زمینه ها، اجراي پروژه به روش EPC براي پروژه هاي توزیـع و تولیـد نتایج مشابه اي دارد. ولی به منظور بررسی دقیق تر، نتایج مطالعات جامع انجام شده در زمینه اجراي پروژههاي EPC براي پستهاي انتقال و فوق توزیع که بیشترین تشابه را دارند انتخاب و بررسی شده اند.

براي مثال، چنانچه هدف پروژه اي، برق رسانی نقطهA تعریف شده باشد، احداث پست و خطوط مربوط بـه هـدف تعیـین شـده، در جایگاه پروژههاي فرعی قرار میگیرند. ولی با توجه به روندتعیـینمشخصهها ومولفههـاي کننـده فعلـی، هـر کـدام از پـروژههـاي احـداث پستهاي انتقال وفوق توزیع و خطوط مرتبط با هدف فوق، به صورت پروژههاي مستقلی تعریف میشـوند. طبیعـی اسـت ماهیـت مسـائل، مشکلات و عوامل تاثیر گذار اصلی در اجراي این پروژههاي مستقل متفاوت است.

مزایا ي بهکارگیري روش EPC

در پیمانهاي EPC طراحی تفصیلی، تامین کالا و عملیات اجرایی طی پیمان واحد و با ساختار واحد توسط پیمانکار انجام مـیگیـرد.

واحد شدن ساختاري که خدمات طراحی، تامین کالا و اجرا را به عهده دارد مزایایی چندي به شرح ذیل همراه دارد.

-استفاده از طرحهاي ابتکاري

به دلیل انکه مدیریت تامین طراحی تفصیلی در حیطه وظایف پیمانکار قرار دارد. ضـمن حـذف هزینـههـا از قبیـل انبـارداري، کاهش هزینههاي بالا سري پیمانکار و کاهش نیروي انسانی کارفرما، منجر به تغییر برنامه ریزي منابع از کلان به کارگاهی می شود.
لذ ا برنامه ریزي واقعیتر و امکان تحقق آن سهلتر میشود.
یکی از دلایل و فلسفه وجودي پیمان هاي EPC تشـویق طراحـانبـه استفاده از طرح هاي ابتکاري است آه منجر به آاهش هزینه هاي آلـی پروژه یا به آارگﲑي روش هاي عملی است آه موجب آاهش زمان پـروژه می شوند. پیمانآار که ﲤامی تلاش خود را جهت آاهش هزینه، با هـدف آسب حداآثر سود دنبال میآند، در پیمان EPC به دلیل واحـد بـودن منافع ﲞش طراحی، تامﲔ آالا و اجرا و تعامل سازنده این سه ﲞش با یکدیگر، استفاده از طرح هاي ابتکاري ارزان تر و ساده تر را قابـل
دستیابی می آند. بدیهی است در این میان، منافع آارفرمـا نیـز بـا

رقابت پیمانآاران براي ﲠبـود طـرح و آـاهش هزینـه هـا بـرآورده میشود.

-عدم وقفه در عملیات اجرایی براي دریافت مدارك فنی

یکپارچکی مدیریت طراحی، تامین و اجرا، هماهنگی را به مراتب آسانتر می نماید. از این رو مدارك فنی و نقشههاي اجرایی بـا وقفه هاو اشتباهات بسیار کمتري به کارگاه می رسد و کارفرما از تشکیل جلسات متعدد و صرف انرژي فراوان براي هماهنـگ کـردن مسائل و زمان بندي دریافت نقشههاي مورد نیاز کارگاه از طراح و مشاور که در پیمانهاي چند قراردادي امـري عـادي اسـت رهـایی مییابد. به علاوه در صورت بروز تعارض بین مدارك فنی و نقشههاي طراحی شده با وضعیت موجود و شرایط واقعی، اصلاح نقشهها و ارائه مدارك جدید با سرعت و سهولت فوقالعاده بیشتري انجام میشود.

-عملی و اجراییتر بودن طراحیها

در پروژههاي EPC انتظار میرود، یکی شدن منافع طراح و مجري منجر به آن شود که به جاي استفاده از طرحهاي قدیمی و از قبل تهیه شده، طراح با صرف وقت و توجه بیشتر به شـرایط واقعـی، فیزیکـی، جغرافیـایی و امکانـات اجرایـی عوامـل کارگـاهی، طرحهاي اجرائی تري را ارائه نماید که اجراي آن براي پروژه مزبور مناسب تر و سادهتر باشـد. در روش سـنتی دو گـروه جداگانـه کـار طراحی و اجرا را انجام می دهد، برخی موارد دید صرفا آکادمیک و به دور از اجراي طراح منجر به تحمیـل هزینـه و افـزایش زمـان اجراي پروژه می شود. هرگونه پیشنهاد جدید از طرف عوامل اجرایی نیز به دلیل تلقی پیشنهادي از عوامل بیرونی با دیدي بدبینانه از طرف طراح ارزیابی می شود. درجلسات متعددي که در پی این پیشنهاد و دیدگاه بدبینانه تشکیل میشود، کارشناسـان کارفرمـا سـردر گم در حل تعارضات، به تصمیم گیري از موضوع بالا یا حل کدخدامنشانه موضوع می پردازنـد. متاسـفانه هیچکـدام از ایـن دو روش بهینه ترین منافع را براي کارفرما به همراه ندارد.

-استفاده از مواد اولیه و مصالح متعارفتر و نیز تکنولوژي جدیدتر

واحد شدن ساختار تامین کالا با طراحی و اجرا، خواستههاي کارشناسان طراحی به اسـتفاده از تکنولـوژي جدیـدتر، هـم زمـان درخواست بخش بازرگانی براي استفاده از مواد اولیه و مصالح متعارف بازار را تسهیل میبخشد. به علاوه ﲡهیـزات و مواد اولیه انتقال یافته به آارگاه و یا خریداري شده، احتمـال مرجـوعی شدن کمتري داشته و در صورت وجود اشکال یا عدم تطـابق بـا مشخصـات
فﲏ، از دید آارشناسان اجرایی، تعویض و اصلاح آهنا ساده تـر اﳒـام میشود.
.

-کاهش سرمایههاي راکد شده کارفرما

کارفرما در روش پیمانهاي اجراییمعمولاً براي تهیه تجهیزات از پیمانهاي خرید کلی استفاده می نماید. تجهیزات خریـداري شده براي چند پروژه را یک جا سفارش و با نگهداري در انبار به تدریج استفاده می نماید. این امر آشکارا به راکد شـدن سـرمایههـاي کارفرما براي خرید تجهیزاتی می انجامد کهدقیقاً معلوم نیست در چه زمانی به سود دهی خواهـد رسـید. در عـوض در پیمـان EPC

عملاً پس از نصب تجهیزات در سایت و مدت زمان کوتاهی قبل از سود آوري پروژه هزینه تجهیـزات مـورد نیـاز از طـرف کارفرمـا پرداخت میشود.

-کاهش هزینههاي انبارداري

داشتن انبار براي کارفرما به مراتب بیش از آنکه در ظاهر به نظر می رسد، پر هزینه است، هزینه هاي انبـارداريصـرفاً هزینـه زمین انبار، کادر اداري و پرسنل حفاظت و حراست از انبار را شامل نمی شود. بخش پنهان این کوه یخ هزینه ها، محصولات و مـوادي است که شرایط ویژه و زمان معین نگهداري و انبارداري دارند و به دلیل عدم شناخت انبارداران و یا عدم تحقق برنامه زمـان بنـدي و محدودیتهاي اجرایی در انبار فاسد و غیر قابل استفاده شده یا نیازمند تعمیرات اساسی یا تعویض میشوند و نیز محصولات مازاد نیاز پروژه است که از کارگاه به انبار عودت داده شده و بدلیل عدم امکان کلاسه و طبقه بندي و انجام اقدامات اداري و ذیحسابی، در انبار

به صورت فله اي نگهداري شده و پس از چندي به دلایلی از قبیل تغییر تکنولوژي، ناقص بودن تجهیزات ویا نگهداري بد به مزایـده گذاشته شد و با نازلترین قیمت فروخته میشود.

-کاهش هزینههاي اداري کارفرما

در پیمانهاي EPC کارفرما با واگذاري کلیه وظایف هماهنگی بخشهاي طراحی، تـامین کـالا و اجـرا بـه پیمانکـار و سـلب مسئولیت دشوار هماهنگ کردن چند ساختار متضاد که منافع مشترکی با هم ندارند، قادر است کـه بخـش عظیمـی از کـادر نیـروي انسانی خود را آزاد کند.

-واقعی تر شدن زمانبندي پروژه

از آنجا که طراحی تفصیلی و مدیریت تامین در حیطه وظایف پیمانکار قرار دارد، برنامه ریزي منابع از نگـاه کارفرمـا کـه نگـاه کلان نگر است به نگاه اجرایی تغییر میکند. برنامه زمانبندي که توسط پیمانکار بـا توجـه بـه امکانـات خـویش و همـاهنگی کامـل بخشهاي مهندسی، بازرگانی و اجرایی تهیه شده است، به مراتب واقعیتر و تحقق پذیر خواهد بود.

-امکانات موجود و استفاده از پیمانهاي EPC

باور به مجموعه مزایاي ذکر شده فوق، منجر به تغییر شتابان از روش سنتی بهروش EPC از سال 79 در شرکتهاي برق منطقـهاي شد که بر خلاف انتظار نتیجه بررسی وضعیت پروژهها بیانگر آن است که تمامی آن انتظارات برآورده نگردیده است. در ادامه به شرح دلایل آن ناکامیها میپردازیم.

-تعداد پروژهها و نرخ رشد آن

براساس موافقتنامههاي مبادله شده با سازمان مدیریت و برنامه ریزي سابق کشور، تعداد پروژه هاي ابلاغ شده تا سـال 90 در بخـش پستهاي انتقال 495 و در بخش پست هاي فوق توزیع 902 و در مجموع 1397 پروژه در بخش انتقال و فوق توزیع میباشد.

با توجه آمار از سال 1397 حدود % 30 پروژه هاي انتقال و فوق توزیع به روش پیمانهاي جداگانه منعقد شده است که میتوان فرض نمود این نسبت براي پروژه هاي آتی نیز به دلایل مختلف وجود خواهد داشت. در حال حاضر اجراي حدود 800 پروژه در زمینه پسـتهـاي انتقال و فوق توزیع در سال 86 به صورت EPC در برنامه کاري شرکتها وجود دارد. با توجه به زمان بندي دو ساله براي پست هاي انتقـال و یک و نیم ساله براي پستهاي فوق توزیع کلیه این پروژهها تا سال 90 باید شروع شده باشند.

نظر به رشد مصرف انرژي الکتریکی به میزان %10 درسطح کشور و گستردگی و پراکندگی بار، نرخ رشد پروژه هاي جدید را می توان حتی تا %15 در نظر گرفت. ما در این جا %5 نرخ رشد پروژه هاي جدید را براي پروژههاي پستهاي انتقال و فوق توزیـع بـه منظـور حفـظ حداکثر حاشیه اطمینان براي مطالعه انتخاب کرده و تعداد پروژه هایی که در طی سالیان آینده براي اجراي آنها می تواند پیمانهـاي EPC
استفاده شود را پیش بینی می کنیم.

-تعداد پیمانکاران واجد شرایط و ظرفیت مجاز آنها

معاونت برنامه ریزي نظارت و راهبردي ریاست جمهوري طی چند سال گذشته شرکتهاي واجد شرایط را براي پیمانهاي EPC که در بخش انتقال و فوق توزیع قادر به فعالیت هستند ارزیابی و تعیین صلاحیت نموده است. سازمان مزبور همچنین تعداد و مبلغ ریالی مجـاز پیمانهاي EPC این شرکتها را نیز در دو رتبه 1 و 2 تعیین و ابلاغ نموده است. تعداد پیمانهاي مجاز هر شرکت، اعم از رتبه یک یـا دو، به میزان 4 پیمان براي هر سال و مبلغ کل پیمان هاي هر شرکت، به میزان 280 میلیارد ریال براي شرکتهاي رتبه یک و 175 میلیارد ریال براي شرکت هاي رتبه 2 در هر سال تعیین شده است. آمار شرکتهاي تعیین صلاحیت شده براي پروژههاي انتقال و فوق توزیـع بـراي دو سال متوالی 85 و 86 در جدول شماره 1 قابل مشاهده میباشد که بیانگر رشد %50 میباشد.

رتبه پیمانکار سال 85 سال