بخشی از مقاله
مقدمه
قرن حاضر سرشار از تحول و دگرگونی است .جوامع بشری در هیچ عصری از اعصار تا این حد دستخوش تغییر ودگرگونی نبوده است. اطلاعات به عنوان عامل اصلی تولید ثروت مد نظر قرار گرفته و جامعه اطلاعاتی که مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است، تکوین می یابد. نقش اطلاعات و ارتباطات در دنیای امروز، بسیار شگرف و پیچیده است، به گونه ای که عصر فعلی را عصر انفجار اطلاعات می نامند و حتی آن را یکی از شاخص های توسعه تلقی می کنند[1 ] به همین دلیل کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در سازمان ها سرعت یافته است.فناوری اطلاعات، همان طور که به وسیله انجمن فناوری اطلاعات آمریکا - ITAA - تعریف شدهاست، »به مطالعه، طراحی، توسعه، پیادهسازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصا برنامههای نرمافزاری و سختافزار رایانه میپردازد.« به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه های الکترونیکی و نرم افزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیرا تغییر اندکی در این عبارت داده شده است تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات مخابراتی را نیز شامل گردد. بنابراین عدهای بیشتر مایلند تا عبارت »فناوری اطلاعات و ارتباطات« - یا به اختصار - ICT را به کار برند
سید حامد خسروانی شریعتی، تعریفی دیگر از فناوری اطلاعات بیان میدارد که بیان از فرابخشی بودن این رشته دارد، به گفته ایشان: مهندسی فناوری اطلاعات دانشی ترکیبی از مهندسی نرم افزار، صنایع و مارکتینگ میباشد که رویکردی تحلیلی، تجاری و باریک بینانه به تکنولوژیهای نوین اطلاعاتی دارد. ایشان با ایجاد این رویکرد شکاف میان طراحان نرم افزار و تحلیل کنندگان سیستم و بازار هدف را حل کردهاند. [3 ] با گسترش روزافزون ارتباطات و پیدایش شکل های مختلف جریانات ارتباطی، شبکه های ارتباطی در تمامی امور زندگی افراد سایه افکنده است .اطلاعات یکی از منابع با ارزش و اصلی مدیران یک سازمان است؛ همان طور که منابع انسانی، مواد اولیه و منابع مالی در روند تولید نقش و ارزش خاصی دارند، در عصر اطلاعات و ارتباطات، اطلاعات نیز دارای ارزش ویژه ای هستند [4 ] در این راستا باید سسیتم هایی را برپا کرد تا بتوانند اطلاعات را تولید و آنها را مدیریت کنند . هدف نهایی چنین سیستم هایی کسب اطمینان از صحت، اعتبار و روایی اطلاعات در دسترس در زمان مورد نیاز و به شکل قابل استفاده است .سیستم های اطلاعاتی، که به عنوان منبعی ارزشمند محسوب می شوند، توانایی مدیران و کارکنان را افزایش داده و امکان تحقق اثربخش اهداف سازمان را با بهره وری ,بالا موجب میگردند امروزه در کشورهای در حال توسعه، مانند کشور ما، یکی از معضلات اصلی مدیریت بر سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات، ارزیابی و کنترل نکردن برنامه ها، عملکردها و نتایج است .همچنین اثبات تأثیر سرمایه گذاری ها بر موفقیت سازمان ها بسیار دشوار است. از سوی دیگر، از آن جا که منابع یک کشورعموماً محدود است، افزایش بهره وری به عنوان یک ضرورت اساسی برای ارتقای استاندارد زندگی یک ملت، اهمیت پیدا می کند . در جهان امروز، با توجه به محدودیت عوامل مختلف تولید، نیاز به بهره وری چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای در حال توسعه امری حیاتی و ضر وری است مشکل بودن ذاتی امر ارزیابی و شناسایی فایده ها و هزینه های فناوری اطلاعات، همواره دلیلی بر عدم اطمینان از تأثیر سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات بر موفقیت سازمان است .از سوی دیگر با توجه به تجربیات موفق گزارش شده، صرفه جویی فراوانی در هزینه ها از طریق به کارگیری فناوری اطلاعات امکان پذیر است، ولی قبل از تصمیم گیری در زمینه به کار بستن یک استراتژی مبتنی بر فناوری اطلاعات، بایستی فرایندی جهت ارزیابی نتایج آن گرفته شود؛ در غیر این صورت فایده های استراتژیک و بلند مدت و برخی از فایده های کوتاه مدت، غیر قابل شناسایی خواهند بود .در سال های اخیر بعضی مطالعات کوشش نموده اند تا عدم صحت تناقض فناوری اطلاعات و بهره وری را اثبات نمایند. بر اساس این مطالعات، فناوری اطلاعات تأثیر مستقیم بر بهره وری ندارد واز طریق فرایند کسب و کار منسجم و فرایند تصمیم گیری غیر متمرکز در سازمان، عملکرد سازمان را ارتقا می بخشد و منجر به بهبود بهره وری سازمان می شود؛ بنابراین مطالعاتی که به بررسی اثر مستقیم IT بر بهره وری پرداخته اند، نتوانسته اند وجود یک تأثیر معنی دار را به اثبات برسانند.بنابراین به منظور پاسخگویی به این سؤال که آیا سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات بر افزایش بهره وری سازمانی تأثیردارد یا خیر و سپس الویت بندی تأثیرات فناوری بر بهره وری در سازمان های غیر دولتی، این تحقیق انجام شده است تا به اثبات تأثیر مثبت فناوری اطلاعات بر بهره وری دانشگاه های دولتی و موسسات غیر انتفاعی استان مازندران به عنوان واحد نمونه از دیدگاه کارشناسان این سازمان، بپردازد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان:
فناوری اطلاعات در سازمانها دارای کاربردهای متفاوتی است، بیشتر صاحب نظران این کاربردها را به دو دسته طبقه بندی نموده اند :عملیاتی و اطلاعاتی.
الف -کاربردهای عملیاتی:
استفاده از فناوری اطلاعات در یک تخصص را کاربرد عملیاتی آن می نامند. تهیه فهرست حقوق و دستمزد صدور احکام کارگزینی، پیش بینی موجودی، برنامه ریزی تولید و توزیع و تخصیص نیروی کار، هزینه یابی صنعتی و دیگر وظایف تخصصی از جمله زمینه های کاربرد عملیاتی فناوری اطلاعات است در این سطح رایانه موجب گسترش خودکار شدن کارها و امور اداری گشته و در نتیجه به انجام اقتصادی ترکارها و سرعت در انجام آنها می انجامد.
ب -کاربردهای اطلاعاتی:
کاربرد اطلاعاتی فناوری اطلاعات سبب تسهیل جمع آوری، ذخیره سازی و انتشار اطلاعات می گردد. به عبارت دیگر رایانه و فناوری های اطلاعاتی، در نقش کاربرد عملیاتی به عنوان یک وسیله و ابزار مکانیکی تبدیل داده به ستاده عمل می کنند. در حالیکه در نقش اطلاعاتی به عنوان یک عنصر و عامل اصلی در جمع آوری، انتقال و انتشار عوامل اطلاعاتی به شمار می روند. نقش اطلاعاتی به کنترل و انتشار اطلاعات بر اساس اهداف، مقررات و استانداردهای سازمان کمک می نمایند. برنامه ریزی آموزش، تحقیقات بازاریابی، پیش بینی فروش و غیره از جمله زمینه های کاربرد اطلاعاتی فناوری اطلاعات می باشند.[9 ]
تأثیر فناوری اطلاعات بر بهره وری سازمان
بهره وری عامل مهمی در بکارگیری بهینه فناوری اطلاعات در سازمان می باشد .بهره وری که در برخی تعاریف به عنوان نسبت و معیار ستاده به نهاده تعریف شده است، در رابطه با استفاده از فناوری اطلاعات در سازمانها به دو طریق قابل مشاهده وبررسی است:
الف : میزان و اندازه ای که به کارگیری فناوری اطلاعات در افزایش کیفیت، حجم و به روز بودن کار تاثیر می گذارد.
ب : میزانی که استفاده از فناوری اطلاعات به سازمان کمک می کند تا منابع بکار رفته و هزینه ها را در جهت نیل به اهداف کاهش دهد .در این جهت به کارگیری بهینه فناوری اطلاعات معلول تعامل قاطع و فعال بین دواسترانژی و گروه زیر است:
استراتژی کار محور : هر مدیری مسئول بهبود مداوم روش کار خویش است و این مهم از طریق شناسایی تغییرات محیطی مرتبط با کار و آگاهی نسبت به ضرورت تغییر در روشهای انجام کار بدست می آید.
استراتژی فناروی محور : متخصصین فناوری اطلاعات در سازمان، مسئول جلب توجه مدیران نسبت به پیشرفت فناوری و امکانات و فرصت های جدید بهبود سیستم از این رهگذر می باشند .در این مسیر باید به بیشترین بازده فناوری اطلاعات در سرمایه گذاریهای دراز مدت از طریق برنامه ریزی و اجرای منظم سیستم سازمانی، عنایت خاص داشت، چرا که بیشترین مشکلات از جانب مدیرانی پدید می آید که جهت کسب نتایج کوتاه مدت تحت فشار قرار دارند و سیستم ها ی ناسازگار یا غیر مرتبط و یا غیر متناسب با مورد کاری را به خدمت می گیرند.از آنجا که کلیه تحقیقات پیشین در سازمان های دولتی و صنایع بزرگ انجام شده اند. لذا ضرورت انجام پژوهش در سازمان های غیر دولتی سبب بررسی تاثیر فناوری اطلاعات در این سازمانها شده است. از آنجایی که معیارهای اندازه گیری بهره وری در سازمان های مختلف با هم متفاوت می باشد. و به دلیل عدم وجود تحقیقات قبلی در مورد معیارهای موثر بر بهره وری در سازمان های غیر دولتی، برای انتخاب این معیارها از تکنیک دلفی فازی استفاده شده است. جهت تحقق اهداف پژوهش و اثبات فرضیه ها از مدل مفهومی ارائه شده در شکل 1 استفاده شده است.
روش شناسی پژوهش
با توجه به اهداف تحقیق، روش مورد مطالعه در این پژوهش، توصیفی پیمایشی از شاخه تحقیقات میدانی می باشد و به دلیل اینکه برخی از اطلاعات آن از مقالات علمی ومعتبر و درک و استنباط از این اطلاعات می باشد، یک تحقیق کتابخانه ای نیز به شمار می آید. جامعه آماری پژوهش، مجموع 190 نفر از مدیران آموزش و اساتید موسسات آموزش عالی استان مازندران در فاصله زمانی فروردین 92 تا تیر ماه 92 هستند. مطابق فرمول کوکران - که در زیر آمده است - تعداد 84 نفر به دست آمده است: اندازه جامعه - 190 - N نفر، سطح اطمینان %99، d=0 / 0 8 و مقدارp برابر0/5 در نظر گرفته شده ست. زیرا اگر p=0/ 5باشد، n حداکثر مقدار ممکن خود را پیدا می کند. این امر سبب می شود نمونه به حد کافی بزرگ باشد. حجم نمونه به صورت زیر تعیین می شود:
از مجموع 190 نفر افراد جامعه، 39 نفر مدیران آموزشی و 151 استاد دانشگاه هستند. از آنجایی که روش نمونه گیری، تصادفی طبقه ای - گروهی - است، عدد 84 به دست آمده، باید توسط فرمول - n تعداد نمونه کل انتخاب شده از جامعه مورد مطالعه، Nh تعداد افراد جامعه در طبقه hام، nh تعداد نمونه انتخاب شده از طبقا hام و N تعداد کل افراد جامعه است - به صورت زیر تعدیل شود:
بنابراین نمونه آماری تحقیق متشکل از 18 مدیر آموزشی و 66 استاد دانشگاه است.برای ارزیابی تأثیر فناوری اطلاعات در افزایش بهره وری، همان طور که در شکل 1 نمایش داده شده است، سه مرحله مهم به شرح زیر وجود دارند:
مرحله اول- مرحله انتخاب متغیر
برای انتخاب فاکتورهای موثر بر بهره وری در موسسات آموزش عالی، از روش دلفی فازی در این تحقیق استفاده شد.
