بخشی از مقاله
چکیده :
توسعه پرورش تیلاپیا در آبهای شور داخلی اگر مسئولانه و مدیریت شده باشد نه تنها خطری برای محیط زیست ندارد بلکه کمک های زیادی به حفظ محیط زیست و تعادل اکوسیستم ها و تنوع زیستی هم می نماید. افزایش روز افزون جمعیت و نیاز به تولید بیشتر مواد غذایی، توسعه صنایع همراه با مصرف آب با کیفیت در آنها در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، کاربرد آبهای شور را در امر کشاورزی اجتناب ناپذیر می نماید. یکی از فعالیت های مرتبط با صنعت آبزی پروری در آبهای داخلی، بهره برداری اقتصادی از آبهای زیرزمینی مناطقی است که تحت تاثیر شوری قرار گرفته اند. از جمله راهبردهای توسعه آبزی پروری در این مناطق ارزیابی پهنههای مستعد و اجرای پروژههای متعدد تحقیقاتی با موضوع امکان سنجی توسعه پرورش آبزیان برای این مناطق در منابع آبی استانهای مختلف کشور و بررسی ساختار جمعیتی و شناسایی و تحلیل اقتصادی، اجتماعی و شناسایی زیربناها و تاسیسات پشتیبانی می باشد. بنابراین، توسعه پرورش آبزیان مناسب برای این مناطق از جمله تیلاپیا با لحاظ کردن ملاحظلات زیست محیطی و کاهش اثرات حضور این گونه میتواند به همراه استفاده از تکنولوژیها و مهندسیهای پیشرفته باعث اقتصادی تر کردن این منابع و آبادانی مناطق کمتر توسعه یافته شود.
کلمات کلیدی: چشم انداز ، آبزی پروری، تیلاپیا، توسعه، آبهای شور
مقدمه:
باتوجه به افزایش جمعیت جهان، آبزی پروری رشد بسیار سریعی برای تامین نیازهای غذایی بشر داشته است. طبق پیش بینی های صورت گرفته جمعیت دنیا تا سال 2030 به هشت میلیارد نفرخواهد رسید. بنابراین مسئله تامین غذا برای جمعیت درحال رشد بسیار اهمیت دارد. در حدود 75 درصد از ذخایر ماهیان با ارزش اقیانوسها در اثر صید بی رویه دچار محدودیت شده اند. در عین حالی میزان مصرف ماهی از 45 میلیون تن در سال 1973 به بیش از 150 میلیون تن در سال 2012 افزایش یافته است و تخمین زده می شود که تاسال 2030 حدود 40 میلیون تن دیگر به میزان مصرف غذاهای دریایی افزوده شود - فائو، . - 2012
بنابراین جهت پاسخگویی به تقاضای روبه افزایش برای غذا و باتوجه به کاهش ذخایر طبیعی ماهیان ایجاد جایگزینهای پایدار امری ضروری است که به دلیل کاهش منابع طبیعی ماهیان، سهم عمده تولید برعهده بخش آبزی پروری است.افزایش روز افزون جمعیت و نیاز به تولید بیشتر مواد غذایی، توسعه صنایع و مصرف آب با کیفیت مناسب در آنها، توسعه سطح زیر کشت و بالاخره کاهش ریزشهای آسمانی مخصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، کاربرد آبهای شور را در امر کشاورزی اجتناب ناپذیر می نماید. هرچند مطالعات زیادی در زمینه آثار زیانبار حاصل از پیشرفت شوری در مناطق مختلف انجام شده است، اما رویکرد مطلوب تر پرداختن به فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با مدیریت این مناطق و سایر فعالیتهایی است که قابلیت بهرهبرداری در این مناطق را دارند - پانل، . - 2009
لذا برنامه ریزی و مطالعه بر روی مدیریت صحیح بهره برداری از آبهای شور در جهت استفاده بهینه از منابع خاک و آب و دستیابی به تولید مطلوب و پایدار از اهمیت ویژه ای برخوردار است.ماهی تیلاپیا از گونه های سریع الرشد با نیاز آبی بسیار کم است که به منظور تولید در اقلیم گرم و خشک قابل توصیه است.تیلاپیا به علت رشد سریع و پرورش ساده و ارزان مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. هم اکنون بیش از 100 کشور جهان جنس های مختلف تیلاپیا را پرورش می دهند. تیلاپیا در آبهای شور، لب شور و شیرین پرورش داده می شود و درکشورهای کویت ، امارات ، عمان ، عربستان، فلسطین، چین، مصر ، فیلیپین و ... بطور گسترده پرورش داده می شود.
استفاده از ماهیان پرورشی دارای قدرت تحمل بالا به وضعیت کم آبی و با حداقل تعویض آب در استخرهای پرورش ماهی، یکی از راهکارهایی است که می تواند در زمان خشکسالی به حفظ تولید ماهیان پرورشی کمک کند. این نوع ماهی در دوره پرورش سه ماهه به تکثیر و زادآوری مجدد می رسد و افزایش راندمان تولید حداقل تا 10 تن در هکتار، زمینه تولید انبوه این گونه و حداقل برداشت 100 هزار تن ماهی فقط با زیرساختهای موجود فراهم می شود. با توجه به تنوع گونه ای ایجاد شده علاوه بر توسعه اشتغال در صنعت گرمابی کشور ، زمینه سلایق مصرف کننده گان و افزایش ماهیان گرمابی در سبد غذایی مردم فراهم می شود.
مهمترین شاخصههای پرورشی این ماهیان عبارتند از رشد سریع، مقاومت بالا در برابر طیف وسیعی از شرایط زیستمحیطی مانند دما، فتوپریود، سرعت جریان ذرات معلق، شوری، اکسیژن محلول، pH، مقاومت نسبت به بیماری-ها و استرس، قدرت تولید مثل بالا و دوره کوتاه تولید مثلی در اسارت، تغذیه از مواد غذایی کم ارزش، دسترسی آسان به منابع غذایی و امکان استفاده از غذای مصنوعی پس از جذب کیسه زرده میباشد.کشور ایران در ناحیه آب و هوائی گرم وخشک واقع شده است و متوسط میزان بارندگی کشور یک سوم متوسط بارندگی جهان میباشد. کمبود بارندگی و خشکسالی های اخیر سبب کاهش منابع آب گردیده است، بطوریکه منابع آبهای سطحی و زیرزمینی به مقدار محسوسی کاهش یافته است. این افت چشمگیر، شور شدن سطح سفرهها را نیز به همراه داشته است به نحوی که در بسیاری از نقاط بویژه استان های مرکزی کشور، آب بسیاری از چاهها بدلیل شورشدن قابلیت استفاده ندارد - حیدری، . - 1385
از طرفی بخش قابل توجهی از منابع آبهای زیرزمینی دارای مقدار زیادی املاح میباشد و کاربرد این قبیل آبها در کشاورزی با توجه به وسعت و گستردگی آنها امری اجتناب ناپذیر است و باید بصورت صحیح و با توجه به شرایط مخصوص هر منطقه مبادرت به استفاده بهینه از آبهای شور و لب شور در تولید محصولات کشاورزی نمود. در برخی از این مناطق درجه شوری آبها در مکان و زمان های مختلف متغیر می باشد و یا منابع با کیفیت آب متفاوت در یک منطقه قابل دسترس است. در چنین شرایطی عامل محدودکننده کمبود آب با کیفیت مناسب میباشد که باید جهت استفاده از آنها روش-های مختلف بهره برداری را مورد بررسی قرار داد تا در موقعیتهای مختلف بتوان از روش مناسبی که راندمان تولید را بازاء کیفیت و کمیت آب مصرفی به حداکثر میرساند، بهره گرفت. آبهای شیرین و با کیفیت مطلوب دارای ارزش تولیدی بالایی هستند و باید از این قبیل آبها بنحو احسن بمنظور افزایش راندمان تولید و با نهایت صرفه جوئی در جهت توسعه سطح زیر کشت بهره برداری نمود.
بنابراین بمنظور صرفه جویی در مصرف آبهای شیرین، بایستی بهدنبال راهکارهایی جهت بهره برداری از آبهای شور و لب شور در جهت افزایش راندمان تولید بود. بخش قابل توجهی از آبهای مورد نیاز در کشاورزی در مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی کشور جزو آبهای شور طبقه بندی می گردند. در این مناطق منابع آب لب شور زیادی اعم از چاه، رودخانه و زهکشی وجود دارند که به واسطه شوری بیش از حد، برای هیج نوع فعالیتی، اعم از کشاورزی، شرب و صنعت مناسبت ندارند. بانضمام اینکه با هجوم و پیشروی آبهای شور به سمت آبهای شیرین، از حجم آبهای شیرین نیز کاسته شده است. در زمینه بهره برداری اقتصادی از منابع آب و خاک شور، کشورهای استرالیا، آمریکا و هلند بیشترین سرمایه گذاری را انجام داده اند - خرسندی، . - 1389
ازآنجایی که پروژههای پرورش آبزیان در برخی مناطق پیامدهای نامطلوب زیست محیطی به همراه داشته است، بنابراین معرفی این صنعت در هر منطقهای بایستی با احتیاط لازم همراه باشد. ضروری است تا طراحی مزارع پرورش ماهی بر اساس اصول زیست محیطی استوار گردد تا زمینه دستیابی به توسعه پایدار این صنعت فراهم گردد - پیلاری، . - 200منافع پایدار مستلزم کاهش هزینههای بیرونی و آثار منفی زیست محیطی و اجتماعی، با برنامهریزی های مشاورهای و مدیریت مشارکتی محقق میشود. افزایش کارایی استفاده ار منابع و افزایش بهرهوری مزارع باعث پایداری صنعت آبزیپروری خواهد
