بخشی از مقاله
چکیده
کشورهای مختلف جهان با توجه به امکانات و موقعیت جغرافیای سیاسی، اقتصادی، نظامی و سوق الجیشی خود، طرحهای حفاظتی جهت حفظ شهروندان و تاسیسات و امکانات شهری در برابر حوادث احتمالی غیر قابل پیش بینی تهیه نموده اند. با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و قرارگیری بر روی گسل های زلزله خیز و همچنین تجربه کردن بحرانهای حاصل ازحوادث طبیعی و غیر طبیعی و موقعیت آن درخاورمیانه، توجه به اصول پدافند غیرعامل در شهر سازی بایستی به گونه ای باشد که کمترین خسارات را در صورت بروز حوادث ایجاد نماید. متاسفانه دراغلب شهرهای کشور امکانات و تجهیزات پدافند غیرعامل کافی نبوده و درطراحی و برنامه ریزی سکونتگاهها مورد تغافل قرارگرفته اند.
ازسوی دیگر وجود طیف وسیع تهدیدات و وجود منابع غنی انسانی و طبیعی درکشورما و تصویب قوانین کشوری در خصوص پدافند غیر عامل و تعیین تشکیلات و مدیریت مربوطه باعث گردیده تا توجه بیش از پیش به این رویکرد معطوف گردد. هدف این مقاله بررسی و واکاوی نمونه هایی از تجارب توسعه شهری و پدافند غیر عامل در ایران و جهان میباشد. این نوشتار با بهره گیری از منابع تحقیق کتابخانه ای و میدانی تلاش مینماید تا به شیوه توصیفی تحلیلی پس از ارائه ی تعریفی دقیق از پدافند غیرعامل به بررسی برخی از تجربیات و سوابق آن در کشورهای مختلف دنیا و ایران بپردازد.
کلمات کلیدی:چشم انداز، پدافند غیر عامل،تجارب، ایران، جهان.
-1مقدمه
با پیچیده تر شدن جنگها و بکارگیری تکنولوژی و فنآوری در جنگهای نوین، پدافند غیر عامل نیز چهرههای متفاوتی را به خود گرفته است. امروزه مردم برای ادامه زندگی نیازمند خدمات متفاوتی هستند و احتیاج به محیط آرام و قابل سکونت درون شهرها دارند و بایستی ایمنی و آسایش کافی داشته باشند.درحال حاضر عمدهترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن سازی و کاهش آسیبپذیری زیرساختهای مورد نیاز مردم است تا بتدریج شرایطی را برای امنیت ایجاد نماید. اینگونه اقدامات مهم در اکثر کشورهای دنیایا انجام شده و یا در حال اقدام است. این اقدامات اگر به صورت یک برنامه ریزی و با طراحی در توسعه کشور - توسعه پایدار - نهادینه شود، خودبهخود بسیاری از زیر ساختهایی که ایجاد میشود، در ذات خود ایمنی خواهند داشت. برای اصلاح زیرساختهای فعلی هم میتوان با ارائه راهکارهایی مثل مهندسی مجدد، آنها را مستحکم کرد.
-2 اهمیت و ضرورت مسئله
آمار و سوابق جنگهای گذشته نشان می دهد پدافند عامل در حال حاضر به تنهایی قادر به مقابله با سلاح های مدرن و مخرب آفندی جهت جلوگیری از اثرات ویرانگر آنها بر مراکز حیاتی و حساس و نیروی انسانی نیستند و لذا به کار گیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل می تواند به تکمیل زنجیره دفاعی کمکی موثر و قابل توجه نماید که این امر به طور شایسته ای از جانب مقام معظم رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفته است که از بیانات ایشان "پدافند غیرعامل یک اصل خواهد بود برای همیشه ، نه برای یک مقطع خاص" می باشد.مطابق قانون برنامه چهارم توسعه ، یکی از محورهای اساسی موضوع امنیت ملی، بحث پدافند غیر عامل است. با عنایت به اینکه این بحث از مباحثی است که دانش فنی آن در داخل کشور در حال شکلگیری است، شناخت دقیقتر مفاهیم و جایگاه این مبحث میتواند اقدامی موثر در این خصوص باشد.توجه به وجود زمینه تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی ، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته ضرورت عقلی دفاع کاملا مشهود می باشد.
-3 تعاریف
-1-3 پدافند :
پدافند در مفهوم کلی، دفاع، خنثی کردن و یا کاهش تاثیرات در مقابل کلمه آفند به معنی هجوم و حمله بوده . پدافند به دو بخش تقسیم میشود: پدافند عامل و پدافند غیرعامل تقسیم میگردد. پدافند در معنای لغوی مترادف با دفاع است، دفاع نیز بر دو قسم است دفاع عا مل و دفاع غیر عامل. دفاع عامل مبتنی بر فعالیت نیروهای مسلح و متکی بر تسلیحات و تجهیزات نظامی میباشد.
-2-3 پدافند عامل :
پدافند عامل عبارت از رویارویی و مقابله مستقیم و به کارگیری جنگ افزارهای مناسب و موجود توسط نیروههای نظامی به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندی ,ودر واقع شامل عملیانی در برگیرنده حمله ، مقابله و دفاع نظامی با ابزارها و سلاحهای جنگی ، میباشد.
-3-3 پدافند غیرعامل :
پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش دادو در واقع صرفنظر از منشا تهدید متوجه حفاظت از اشیا و پدیدهای موجود می باشد، در واقع در کنار پدافند عامل، نوع دیگری از دفاع وجود دارد که به آن پدافند غیر عامل میگویند، تعریف این نوع پدافند در تمام دنیا یکسان است و به دفاعی گفته میشود که متکی به تجهیزات و تسلیحات نظامی نیست. پدافند غیر عامل مجموعهای از برنامهریزیها، طراحیها و اقدامات است که باعث کاهش آسیب پذیری در مقابل تهدیدات دشمن میشود، از این مفهوم تحت عنوان بازدارندگی نیز یاد میشود. سیاستهای اصلی پدافند غیر عامل مبتنی بر بقا و حفظ امنیت بوده و هدف کلی پدافند غیرعامل، ایمن سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های مورد نیاز مردم است، تا بتدریج شرایطی را برای امنیت ایجاد نمایدودر واقع پدافند غیر عامل مربوط به دوران صلح است که خود باعث کاهش هزینه ها،جلوگیری از اتلاف وقت ، انرژی و بالا بردن ضریب امنیت در جامعه است.
-4-3 رویکرد جامع به مقوله پدافند غیرعامل
با توجه به روند جنگها و شرایط حال حاضر دنیا - چه از لحاظ تکنولوژیکی و چه از لحاظ سیاستهای راهبردی - رویکردهای زیر برطرح پدافند غیرعامل حاکم است:
-1 به عنوان یک فرض مسلم وقطعی، پرداختن و توجه ویژه به مقوله پدافند غیرعامل از لحاظ کمی و کیفی و بررسی سامانههایی که میبایست مورد توجه پدافند غیرعامل قرارگیرند، نقش مهم و ارزشمندی را در تعیین سرنوشت جنگ بر عهده خواهدداشت.
-2 نظر به اهمیت در خور توجه و بایسته پدافند غیرعامل و سامانههای آن، وحدت فرماندهی و هماهنگی در خصوص نحوه و چگونگی اجرا، هدایت و راهبرد عملیات استتاری در سطوح عمودی و افقی نیروهای مسلح کشور و سایر منابع ملی، لازمه موفقیت در عملیاتهای پدافند غیرعامل و کارآمدی مدیریت راهبردی این نوع پدافند مبتنی برشیوههای نوین است
-3 بدون شک پیشرفتهای روز افزون در حوزههای ارتباطات، مخابرات و سیستمهای شناسایی و جمعآوری اطلاعات، تغییرات قابل توجهی را درمکانیسمها و سازوکارهای حاکم بر فعالیتها و چالشهای نظامی و دفاعی بوجود آوردهاست. همچنین شرایط حاضر جهانی بسیار متغییر بوده و روند رو به رشد سیستمهای مزبور بسیار شتابآلود و سریع است .
-4 از آنجا که روشهای طراحی، مراقبت و نگهداری، برنامهریزی و توسعه میدانی در پدافند غیرعامل نوین با توجه شرایط و نحوه رویارویی و تقابل با دشمن از نظر سیاسی و جغرافیایی متفاوت است، تنوع شرایط و راهکارها، انعطاف و پویایی مفهوم فرماندهی وکنترل عملیات پدافند غیرعامل را در پی دارد.
از عناصر و پارامترهایی که در فرآیند برنامهریزی برای مدیریت، فرماندهی و کنترل مستقیم و غیرمستقیم پدافند غیرعامل مهم و تأثیرگذار هستند میتوان موارد زیر را برشمرد:
Üفرهنگ سازمانی
Üساختار سازمانی و سلسله مراتب فرماندهی
Üسیاستهای راهبردی - استراتژی راهبردی و دکترین -
Üامکانات موجود رزمی و پشتیبانی
Üسطح دانش و آگاهی فرماندهان
-5-3 حوزه های پدافند غیرعامل :
محورهای های کلان تأثیرگذار بر پدافند غیرعامل در سطح ملی شامل موارد ذیل میباشد:
Üحوزه عمرانی - زیربنائی -
Üحوزه حمل و نقل و ارتباطات
Üحوزه دارو، غذا، آّب و بازیابی نیروی انسانی
Üحوزه انرژی
Üحوزه رسانهها و تبلیغات روانی
Üحوزه مخابرات
Üحوزه صنایع
Üحوزه مالی و اقتصادی
Üحوزه دیپلماسی و امنیت
Üحوزه دفاع
-4 پدافند غیر عامل در شهرهای داخلی ایران
-1-4 نمونه های داخلی
صولاًا گسترش فزاینده تفکر اسلامی آن هم به شیوه اسلام انقلابی منبع تهدیدی برای کلیه منابع قدرت جهانی محسوب می شود. پس از اعلام ایران به عنوان یکی از کشورهای "محور شرارت" از سوی ایالات متحده آمریکا، آمادگی دفاعی در کلیه عرصهها ضرورت مضاعفی یافته است. از آنجا که دفاع در برابر هرگونه تهاجم احتمالی ایالات متحدهکاملاً متفاوت از دفاع در برابر هرگونه مهاجم احتمالی دیگری است. کاملترین تمهیدات دفاعی مرکب از پدافند عامل و غیرعامل لازم است. ازدید پدافند غیرعامل در دوران جنگ تحمیلی را می توان "اعلام خطر" حملات هوایی و موشکی آن هم فقط در شهرهای بزرگ کشور و درخواست از مردم برای استقرار در نقاط امن ذکر نمود - ویژه نامه ستاد پدافند غیر عامل، زمستان . - 1386 لذا بحث پدافند غیرعامل در طول سال های اخیر از سوی مقامات عالی رتبه کشوری و لشکری، مورد توجه فراوان قرار گرفته است.
-1-1-4 پدافند غیر عامل درشوشتر
شهرستان شوشتر یکی از شهرستان های شمال استان خوزستان می باشد. در شهر شوشتر سه رود جاری است که همه از کارون منشعب می گردند. این سه رود شطیط، گرگر و نهر داریون نام دارند. به غیر از رود شطیط دو رود دیگر به صورت مصنوعی در گذشته بسیار دور جهت استفاده بهتر از رودخانه ایجاد شده اند. این رودها بستری طبیعی مناسبی جهت استفاده در حوزه های پدافند غیر عامل ایجاد کرده اند. در تحلیل شهر شوشتر با توجه به اصول پدافند غیر عامل می توان دریافت که در این شهر دو دسته از عوامل دخالت داشته اند: عوامل طبیعی و عوامل مصنوعی - خواجه پور, الهام و جواد رسولی، . - 1393
