بخشی از مقاله
چکیده
مصرف بالای انرژیهای تجدیدناپذیر، بحرانهای اکولوژیکی و آلودگیهای زیست محیطی ، مباحث استراتژیکی هستند که در یک دههی گذشته توجهات بسیار زیادی را به خود معطوف داشتهاند. کارخانههای عظیم اتومبیل سازی با مصرف بیرویه منابع تجدیدناپذیر و همچنین استفاده روز افزون و غیر اصولی از خودروی شخصی، شواهدی هستند دال بر این مدعا که اکثر این معضلات اکولوژیکی و زیست محیطی تحت تأثیر "صنعت حملونقل و اتومبیل " قرار دارند که جهان را با مشکلات عدیدهی زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی مواجه کرده است.این مقاله که حاصل یک مطالعه توصیفی است، سعی دارد از طریق مرور مفاهیم و پژوهشهای انجام گرفته در این حوزه به بررسی مؤلفههای موجود در ساختار فضایی شهر که باعث تغییر شیوه حملونقل و مدیریت بهینه انرژی می شوند، بپردازد. این مطالعه پس از واکاوی شواهد اذعان دارد که مفاهیمی همچون فشرده کردن بافت و فرم شهری و اعمال سیاست کاربری اراضی مختلط و در نتیجه کاهش مسافتها، رفتارها را تغییر داده و شهروندان را به سوی استفاده از سایر شیوههای حملونقل - حملونقل عمومی، دوچرخه سواری و پیادهروی - ترغیب خواهند نمود و بدین ترتیب گام مهمی در نگهداشت و مدیریت بهینه انرژی برداشته خواهد شد.
واژگان کلیدی: فرم شهر- صنعت حملونقل- رفتار سفر- مدیریت بهینه انرژی
مقدمه
در اواخر قرن بیستم، به دلیل بحرانهای اکولوژیکی و بارش بارانهای اسیدی ناشی از فعالیتهای نامناسب بشری و به دنبال آن دگرگونیهای زیستمحیطی، شهرها با تهدیداتی مواجه می شدند به همین دلیل کنفرانس ریو در سال ٌٍُُ قطعنامهای صادر کرد که الگوهای موجود شهری در درازمدت پایدار نخواهند ماند و بایستی شکل و فرم شهری مناسب با مقتضیات زمانی برای شهرها تعریف شود.حملونقل و نوع وسیله استفاده شده توسط شهروندان یکی از عوامل تاثیرگذار بر این مسایل بود مالکیت بیش از حد خودرو شخصی با ساخت زیربناهای شبکه ارتباطی در کشورهای توسعهیافته و کلان شهرها روزبروز در حال گسترش بود که می توانست هم به تسهیل سفر شهروندان کمک نماید و هم باعث مصرف بیش از اندازه ی انرژی و به تبع آن انتشار آلایندهها و در نتیجه تخریب زیستمحیطی می شد.
در این راستا، در حال حاضر، اولین و مهمترین هدف برنامه ریزی حملونقل شهری ، جهت دستیابی به شکل پایدار شهری، می تواند کاهش استفاده از خودرو شخصی در بین شهروندان باشد. زیرا در صورت تحقق این هدف و استفاده شهروندان از دیگر شیوههای حمل ونقل - حملونقل عمومی، دوچرخه سواری و پیاده روی - بسیاری از مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی حل خواهند شد و دستیابی به این امر نیز تنها از طریق شناخت و بررسی مؤلفههای موجود در ساختار فضایی شهر که بر نحوه سفر شهروندان تاثیرگذارند امکانپذیر می باشد ؛ مولفههایی از قبیل نوع و فرم شهری - گسترده یا فشرده - ، نوع تراکم - کم، متوسط یا زیاد - و نوع کاربریها - مستقل یا مختلط - که با شناخت و ارزیابی آنها و انتخاب گزینه برتر در بین آنها می توان شاهد تغییر رفتار سفر شهروندان بوده و به هدف اصلی یعنی: کاهش استفاده شهروندان از خودرو شخصی و استفاده آنها از دیگر شیوه های حملونقل و به دنبال آن کاهش مصرف سوخت نایل شد.
شناخت و ارزیابی مولفههای موجود در ساختار فضایی شهر
این مولفهها عبارتند از: شکل و فرم شهر - گسترده و فشرده - ، کاربری مختلط اراضی و تراکم یا فشردگی. هر یک از این اشکال، رویکردهایی را در رابطه با شیوه حملونقل، نحوه سفر، طول سفر و نوع وسیله نقلیه استفاده شده ارایه می دهند که می توانند بسته به میزان تاثیرگذاری این عوامل، پایداری و ناپایداری شهر را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
شکل و فرم شهری
شکل گسترده شهری
این شکل گسترش شهری که با عناوین مختلف مانند "شکل آشفته"، "شکل پراکنده"، "شکل نامتمرکز" و "شکل ارگونومیک" نیز شناخته می شود، رشد بدون برنامه و تصادفی شهری است که از طریق دسترسی نامناسب به کاربریهای اراضی مانند: مسکونی، اشتغال و خدمات عمومی شامل: مدارس، پارکها و فضای سبز شناخته می شود ] ٌ، ص ٌ[ و می توان از طریق خانه های یک و دو طبقه، توسعه مسکونی تک خانواری، تراکم محدود و عدم وجود مرکزیت شهری، آن را از دیگر اشکال شهری تشخیص داد ] ٍ، صبنا بر بررسیهای انجام شده، در اوایل قرن بیستم، اتومبیل به طور چشمگیری توسعه و عمومیت یافت به طوری که در سال برای هر ٌٌ نفر در امریکا ٌ خودرو وجود داشته است و در سال ًٌَُ این مقدار به طور چشمگیری به هر ِ؟ُ نفر یک خودرو تغییر یافت ]َ، ص [21 و بدین ترتیب اتومبیل بیش از هر نوع وسیله تکنولوژیکی دیگر باعث پراکندگی شهری در اکثر شهرهای امریکای شمالی، استرالیا و نیوزلند شده است.
برای مثال، در طول دهه های و بیش از ُِ درصد از رشد جمعیتی امریکا در مناطق حومه ای آن رخ داده است ]ُ، ص ُُ. [نظریه شهر گسترده - تحت تاثیر اتومبیل - ناظر بر پرمصرفترین شهرها ار نظر سوختهای فسیلی و اثرات مخرب محیطی آلایندهها و گازهای گلخانه ای حاصل از این سوختها است، لیکن به دلیل وسعت سرزمینی این کشورها - ایالات متحده، استرالیا، نیوزلند و کانادا - اثرات آلایندهها و تخریب محیطی در این شهرها کمتر به صورت متمرکز قابل مشاهده است ] ِ، ص ٌُ[ چنانچه طبق بررسیهای انجام شده، آلودگی در شهرهای گسترده ًٍ تا ًِ درصد بیشتر از شهرهای فشرده می باشد ] َ، ص َِ[ و بخش
