بخشی از مقاله
چکیده
موضوع پژوهش حاضر »چگونگی پاسخگویی قرآن به نیازهاو مقتضیات زمان«میباشد.انسان موجودی است نیازمند که با توجه به اقتضائات زمان حاجتها ونیازهای متحول و رو به رشدی دارد، با توجه به اینکه زمان در حال تغییر و تحول است و هر زمانی اقتضائات خودش را دارد، لذا نیازهای بشر نیز همگام با اقتضائات زمان روبه رشد و در حال دگرگونی و تحول میباشد واز آنجا که قرآن کتاب هدایت وراهگشای انسان معرفی گردیده است، باید دید، کتابی که در آن جامعیت ،جاودانگی وتغییر ناپذیری فرض است ،چگونه پاسخگوی نیازهای متحول وسیلان پذیر بشر می باشد.
مجموعه عواملی که پاسخگویی قرآن به نیازهای بشررا در همه عصرها و نسلها ممکن ساخته است، همگی در متن قرآن به صورت دقیق آمده است. این راهکارها در دو سطح مطرح می گردد: اول ارائه راهکارها درحوزه منابع دین در کنار قرآن که عبارتند از: پیوند قرآن با عترت - مرجعیت علمی معصومین - ونقش عقل در فهم معارف قرآن . دوم درحوزه قواعد و روشها که عبارتند از: بحث از ژرفای قرآن و بطن آن، قاعده جری وتطبیق، اجتهاد مستمر و پویایی فقه، نسخ مشروط، نظام خاص قانون گذاری از قبیل وجود قوانین ثابت ومتغیر، احکام اولیه و ثانویه، تفویض وضع مقررات جزیی به مردم وحکم حکومتی. قرآن کریم با استفاده از راهکارهای فوق همواره می تواند به حل مشکلات انسان و نیازهای او در همه عصرها بپردازد. پژوهش حاضر درون دینی بوده، بدین معنا که نگارنده از منظر یک معتقد به الهی بودن قرآن و با استفاده از آیات آن و سخنان معصومین به موضوع پرداخته است.
-1مقدمه
بیان مسأله
انسان موجودی است دارای ابعاد گوناگون مادی و معنوی و نیازهای مختلف جسمی و روحی که این نیازها به تناسب زمان در حال تغییر و تحول میباشد، و تا زمانی که انسان هست نیاز هم برای او وجود دارد، فقط شکل نیاز در هر عصر و زمانی تفاوت میکند، از طرفی دیگر بشربرای ادامه حیات نیازمند به برنامهای جامع و هدایتگر است که همین برنامه جامع یکی از اساسی ترین نیازهای آدمی می باشد، و بر آن باوریم که قرآن کتابی جامع است که نیازهای بشر را در بر گرفته و پاسخ گوی آن درهمه اعصار میباشد.
به عبارت دیگر نیازهای رو به رشد و متغیر انسان از یک سو و ثابت بودن احکام کتاب هدایت، این مساله مهم را به وجود می آورد که این کتاب با دستورات و احکام ثابت چگونه پاسخگوی نیازهای روبه رشد و متغیر روحی و جسمی بشر در همه اعصار می باشد؟آیا قید ثابت بودن دستورات قرآن با نیازهای نا متناهی و همیشه متغیر انسان ها در تضاد نیست؟واساساً این کتاب، چگونه وبا چه روشهایی به نیازهای بشر در همه اعصار پاسخ می دهد؟ نگارنده در پژوهش حاضر با عنوان"چگونگی پاسخگویی قرآن به نیازها ومقتضیات زمان"با رویکرد قرآنی- روایی به بیان مطالب پرداخته است .هر چند که بیان چگونگی پاسخگویی قرآن به نیازهای هر عصر، منحصر در آیات نبوده و لزوما با بیان روایات ومباحث عقلی باید به پردازش مطالب پرداخت.
تاریخچه و پیشینه پژوهش
این سوال که »قرآن چگونه می تواند پاسخگوی نیازهای بشر باشد؟«از قرن دوم هجری مطرح بوده وهمین سوال را به نحوی از امام رضاعلیهالسلام وحضرت از قول امام صادقعلیهالسلامپاسخ دادند. از حضرت سوال شد که چه می شود هر چه قرآن را بیشتر منتشر می کنند شیرینی آن زیادتر می شود و کهنه نمیشود.ایشان فرمودند: »چون خداوند قرآن را برای یک زمان قرار نداد، بلکه برای یک ملت هم قرار نداد.
قرآن در هر زمانی جدید است ونزد هر ملتی تر وتازه است تا روز قیامت 1«. لذا پیشینه تاریخی این بحث به چندین قرن پیش وبه زمان پیامبر صلیااللهعلیهوآله و ائمه باز می گردد. اما از مهمترین کتبی که در این زمینه اشاره مستقیم داشته است"اسلام ومقتضیات زمان "نوشته مرتضی مطهری می باشد. استاد مطهری در این کتاب به راهکارهای مختلفی از دیدگاه اسلام اشاره کرده است، اما ازآنجا که کتاب مذکور مجموعه سخنرانی این اندیشمند بزرگ بوده، لذا در این کتاب با پراکندگی بسیار مطالب روبه رو می شویم، ضمن آن که مباحث حاشیه ای زیادی در سخنرانی ذکر شده است که مطالعه آن از حوصله خواننده خارج است وعلیرغم مفید بودن کتاب ،جای برخی از مباحث وراهکارها در آن خالی است.
همچنین رساله دکترای جناب حجه الاسلام ابراهیم کلانتری با عنوان " قرآن و چگونگی پاسخگویی به نیازها و مقتضیات زمان" ،هرچند که در این رساله به عناصری در پاسخگویی قرآن اشاره شده است، اما راهکارهای دیگری در پاسخگویی قرآن وجود دارد که در این رساله به آنها اشاره نشده است . همچنین مقالات فراوانی در این زمینه نگارش شده است که اکثر آنها به بحث نیازها - از دیدگاه استاد مطهری - وانواع آن وجامعیت قرآن پرداخته اند. بیشترکتب ومقالات در این زمینه در اصل پاسخگو بودن قرآن بحث کردهاند، اما اینکه قرآن چگونه پاسخگوی نیازهاست و چه راهکارهایی را در این زمینه ارائه داده است، اشاره ای نشده است.
نتیجه آنکه در پژوهش حاضر که همواره دغدغه ذهنی وسوال همیشگی نگارنده بوده است، به عنوان طلبه رشته تفسیر وعلوم قرآن، بر خود لازم دیده سیری هر چند کوتاه در آیات قرآن کرده وبا هدف آشنایی بییشتر خود با معارف عمیق قرآنی و در عین حال پاسخگویی به شبهات اقشار مختلف جامعه ودفاع از ارزشهای این کتاب آسمانی، مطالبی اقناع کننده ودر خور فهم و شعور سطح جامعه تهیه کرده ودر قالب مقاله ای ارائه دهم که صد البته تمامی کتب و مقالات مذکور و منابع روشنگر راه بوده اند.امیدوارم این پژوهش نیز برای دیگران قابل استفاده بوده وبتوانند از آن بهره گیرند.
