بخشی از مقاله
چکیده
حسابداری تعهدی، اطلاعات کاملتر و جامعتری جهت نظارت بر عملکرد سازمانهای دولتی و ارزیابی آنها در اختیار قوه مقننه، دولت و سایر مراجع قانونی و افراد کشور قرار میدهد. همچنین این نوع حسابداری اطلاعات و گزارشهای مالی صحیحتر و دقیقتری جهت برنامهریزی، تصمیمگیری و اجرای عملیات برنامهها در اختیار مدیران سازمانهای دولتی قرار میدهد. امروزه به دلیل پیچیدگیهای فزاینده محیطی، وجود متغیرهای بیشمار موثر در فرایند تصمیمگیری، فشار برای پاسخگویی و شفافیت عملکرد، نیاز به کاهش هزینههای جاری و افزایش اثربخشی، موضوع تغییر سیستم حسابداری و استفاده از روشهای نوین هزینهیابی و بودجهریزی، کانون توجه دولتها را تشکیل داده است. در بخش سلامت کشور تغییر سیستم حسابداری و مالی تحت عنوان نظام نوین مالی از سال 1388 در دستور کار دانشگاههای علوم پزشکی قرار گرفت. یافتههای تحقیقات بیانگر وجود رابطه مثبت معناداری بین اجرای نظام مالی تعهدی با افزایش شفافیت مالی، امکان ارزیابی کنترل بودجه مصوب، رعایت قوانین و مقررات مالی و گزارشگری مالی به منظور افزایش پاسخگویی مالی و همچنین امکان ارزیابی کارایی و صرفه اقتصادی به منظور افزایش پاسخگویی عملیاتی میباشد.
واژگان کلیدی: حسابداری تعهدی، شفافیت مالی، پاسخگویی مالی
مقدمه
مفهوم مسئولیت پاسخگویی در کشورهایی که نظام حکومتی آنها بر مبنای دموکراسی بنا گردیده است، بر پایه این عقیده استوار است که مردم حق دارند بدانند و همچنین حق دارند که حقایق به صورت علنی و از طریق مذاکرات عمومی در اختیار ایشان یا نمایندگان آنها قرارگیرد - گسب1، . - 1993 نقش حسابداری در ادای مسئولیت پاسخگویی، با اندازهگیری واقعی میزان درآمد و مخارج سالیانه و انعکاس کامل آن در گزارشهای مالی ایفا میگردد. پاسخگویی یا حسابدهی به معنای پاسخگو بودن در برابر وظیفهای که واگذار شده یا کاری که انجام شده میباشد. پاسخگویی مالی عبارت است از اینکه مدیران در مقابل عملیات مالی پاسخگو هستند. در روش نقدی حسابداری به دلیل ثبت نشدن تمام هزینهها و درآمدها در زمان وقوع صورتهای مالی، جامع و شفاف نبوده در نتیجه پاسخگویی مالی به طور کامل ایفا نمیشود. در حسابداری تعهدی با ثبت تمام عملیات اعم از وجوه، دارایی، بدهی و هزینهها در زمان وقوع، اطلاعات کامل و شفافی در صورتهای مالی ارائه میشود که منجر به پاسخ گویی در مقابل عملیات مالی، شفافیت در توزیع اعتبارات و پرداختها با امکان دسترسی به اطلاعات دقیق وجامع، رعایت ضوابط و قوانین و شفاف و کامل بودن فرآیندها میگردد.
مبنای تعهدی جهت تهیه اطلاعات حسابداری بیشتر در موسسات بازرگانی مورد استفاده قرار میگیرد؛ و مدت کوتاهی است که جهت استفاده در بخش عمومی پیشنهاد شده است. با در نظر گرفتن سابقه کم این مبنا در بخش عمومی این سوال مطرح است که آیا ارائه اطلاعات به روش تعهدی به پاسخگویی لازم برای تامین کنندگان منابع کمک میکند. نظر به اینکه نظام حسابداری و گزارشگری مالی مبتنی بر مبنای تعهدی، از دیر باز به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخگویی مالی مطرح بوده است، برخی از سازمانهای دولتی در راستای فراهم کردن تسهیلات لازم برای ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخگویی، به سمت استفاده از مبنای حسابداری تعهدی کامل حرکت کردهاند و به نظر میرسد پیاده سازی کامل حسابداری تعهدی در بخشهای عمومی کشور لازم و ضروری باشد. چرا که مبنای حسابداری مورد استفاده در بخشهای دولتی، میتواند بر اطلاعات مالی و تصمیم گیریهای مبتنی بر این اطلاعات تاثیرگذار باشد.
افزون بر این در صورت انتخاب مبنای تعهدی حسابداری، به عنوان مبنای پیش بینی و بودجه بندی، تغییرات عمدهای در تخصیص منابع، هزینهیابی و بودجهریزی و غیره، پدید خواهد آمد. پژوهشگران متعددی ضمن بررسی نقش اطلاعات حسابداری در ایفای مسئولیت پاسخگویی در سطوح مختلف حکومت، با توجه به اینکه ایفای مسئولیت پاسخگویی در جوامع، اغلب به صورت ارائه گزارشهای در مورد چگونگی مصرف منابع عمومی، دستیابی به هدفهای مورد نظر و انجام وظایف محوله است، نظام حسابداری و گزارشگری دولتی را ابزارهای اصلی انتقال اطلاعات در این زمینه دانسته و معتقدند این مبنای حسابداری و گزارشگری، به دولتها کمک میکند تا وظیفه پاسخگویی خود را به نحو صحیحی انجام دهند - نظری، . - 1390 طبق ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه و ماده 13 آییننامه مالی و معاملاتی دانشگاه استفاده از مبنای حسابداری تعهدی کامل در کلیه مبادلات مالی دانشگاههای علوم پزشکی اعم از وجوه، داراییها، هزینه و بدهیهای مالی تصویب والزامی گردیده است.
پاسخگویی مالی
پاسخگویی عبارت است از: “ الزام شخص به دادن یک صورتحساب یا توضیح در برابر عملکردش در مورد مسئولیتی که پذیرفته است.” اما درپاسخگویی مالی تأکید بر ارزیابی چگونگی تحصیل منابع و مصرف آنها در برنامههای مصوب است. پاسخ گویی عبارتی است که برای سازمانهای دولتی و خصوصی به کار میرود و مفهوم آن دامنهای وسیع از تعاریف را در بر می گیرد. در برخی تعاریف پاسخگویی به مفهوم واژه »پاسخگویی« دارای تعریفهای بسیاری است و روش تعریف آن نیز طی زمان دستخوش تغییر شده است. از اینرو، چگونگی تعریف پاسخگویی به ایدئولوژیها، انگیزهها و زبان زمان مقدمه شامل تعریف مابستگی دارد. پاسخگویی معانی خاص خود را دارد؛ بهعنوان مثال، حسابرسان پاسخگویی را در مورد حکم قانونی و دستوری همانند قرارداد در نظر میگیرند، در حالیکه فیلسوفان آن را به عنوان یک مجموعه فرعی از اخلاقیات در نظر میگیرند. در پرتو مبحث فوق، تعریفهای متعددی از دیدگاه های مختلف پیشنهاد شده است - سینکلر2، . - 1995 پاسخگویی را میتوان بهعنوان “توانایی پاسخ دادن به مخاطبان برای عملکرد براساس استانداردهای ذکرشده تعریف کرد که به تامین تعهدهای رضایتبخش، وظایف، انتظارها و دیگر مسئولیتها مربوط میشود - شلنکر3، . - 1997
مبانی حسابداری
مبانی حسابداری، انتخاب زمان شناسایی و ثبت درآمدها و هزینهها در دفاتر حسابداری است. انتخاب هر یک از روشهای شناسایی و ثبت درآمدها و هزینهها، نوعی مبنای حسابداری محسوب میشود که حسب مورد در حسابداری موسسات بازرگانی و موسسات غیرانتفاعی مورد استفاده قرار میگیرد - باباجانی،. - 1385 مفهوم مبنای حسابداری بر عنصر زمان تأکید دارد و زمان شناسایی، ثبت و گزارشگری رویدادهای مالی در کانون مبنای حسابداری قرار دارد. انتخاب مبنای حسابداری نقدی یا تعهدی به معنی پذیرش یکی از گزینههای سفید یا سیاه نیست و زمانهای دیگری غیر از دو زمان فوقالذکر نیز برای شناسایی رویدادهای مالی قابل طرح است. براین اساس درحسابداری بخش عمومی ما میتوانیم از 5 مبنا به شرح زیر استفاده کنیم.
مبنای نقدی - کامل -
حسابداری نقدی، روش حسابداری است که اساس آن بر دریافت و پرداخت وجه نقد استوار است. در این روش هرگونه تغییر در وضعیت مالی موسسه، مستلزم مبادله وجه نقد است و درآمدها زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت میشوند که وجه نقد آنها دریافت شود و هزینهها زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت میشوند که وجه آنها به صورت نقد پرداخت گردد.
مبنای نقدی تعدیل شده
مبنای نقدی تعدیل شده، روش حسابداری است که به روش حسابداری نقدی کامل شباهت زیادی دارد. تفاوت مبنای نقدی کامل با مبنای نقدی تعدیل شده در نحوه شناسایی و ثبت هزینههاست. درآمدها هم در مبنای نقدی کامل و هم در مبنای نقدی تعدیل شده فقط در زمان وصول وجه شناسایی و در دفاتر ثبت میشوند، لذا این دو مبنا در مورد درآمدها مشابه هم عمل میکنند و تفاوتی با هم ندارند - باباجانی، . - 1385
