بخشی از مقاله
چکیده
چگونگی پیدایش جهان از پرسش هایی بوده که همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است . قرآن کریم در آیات متعددی اشاراتی به این مسأله کرده و دانشمندان هم سعی بر آن داشته اند تا با مدل سازی در آزمایشگاه و فرمول های ریاضی نظریاتی مبنی بر چگونگی پیدایش جهان ارایه دهند . آیه 30 سوره انبیاء یکی از آیاتی است که اشاره به روش اساسی ایجاد جهان میکند لذا در این مقاله دیدگاه های مفسران و نظریات علمی از تحقیقات ارایه شده به روش توصیفی Bتحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است . بعضی صاحب نظران خواسته اند با انطباق آیات قرآنی با برخی از این نظریات علمی ،اعجاز علمی قرآن را اثبات کنند ، درابتدای مقاله دیدگاه - های مفسران بیان شده که به دنبال آن نظریات علمی مبنی بر پیدایش جهان و در ادامه بررسی و تطبیق این دوبا هم صورت گرفته که در نهایت به این نتیجه میرسیم که در میان نظریه ها و فرضیه ها ، نظریه مهبانگ بهترین نظریه برای توضیح چگونگی پیدایش جهان ماست و توانسته موافقان ومؤیدان بیش تری را از میان دانشمندان و صاحبان نظریه ی علمی به خود اختصاص می دهد. گرچه باید اذعان کرد که علم به مرحله نهایی خود نرسیده ، بنابرابن هدف این پروژه برآن نیست که قرآن را با تئوری های زودگذر علم تطبیق دهد بلکه نمود اصلی اعجاز علمی قرآن این است که قرآن در 14 قرن پیش از مسأله ای صحبت کرده که علم با تلاش فراوان خود هنوز به گوشه ای از آن رسیده است .
واژه های کلیدی: رتق - فتق – پیدایش – جهان – مهبانگ – قرآن – اعجاز علمی
مقدمه
قرآن با توجه به هدف نزول ، کتاب انسان سازی است که تمامی مطالب آن در جهت رشد ، تعالی ، تربیت و تکامل اوست و به همین جهت ، اشاراتی گذرا بر مسائل علمی و اسرار وجود و کائنات هستی دارد که نشان از اعجاز علمی قرآن است ،مسائل علمی که قرآن به آن ها اشاره نموده اموری هستند که در صدراسلام راهی برای شناخت آن ها نبوده است ، مگر از طریق وحی و با پیشرفت علم و دانش بشری ، برخی از آن ها معلوم گر دیده و عظمت قرآن برای دانشمندان بیشتر آشکار گردیده که چگونه در 1400 سال پیش قرآن از آن ها یاد کرده ، در حالی که بشر آن روز درکی از آن ها نداشتند،همان طور که بشر امروزی نیز در مواردی درکی از مسائل علمی قرآن ندارد و شاید هزاران سال لازم است بگذرد تا نکات دقیق علمی قرآن شناسایی شود .
یکی از این مسائل علمی قرآن چگونگی پیدایش جهان می باشد که در آیه 30 سوره انبیاء به آن اشاره شده است و مفسران ویژه و پژوهشگران دینی با توجه به سیاق آیات و روایات نظریاتی در این باب ارائه کرده اند و از آن جایی که آفرینش جهان پدیده ای است که هیچ بشری شاهد آن نبوده دانشمندان سعی کرده اند با مدل سازی در آزمایشگاه و فرمول های ریاضی و ... فرضیاتی را ارائه دهند .در میان این نظریات سه نظریه از همه مشهور تر است . نظریه اول نظریه مهبانگ است و نظریه دوم نظریه حالت پایدار است و نظریه ی سوم نظریه عالم پلاسما و انفجار های کوچک است .دراین مقاله ما سعس کردیم تا این سه نظریه را همراه با دیدگاه های تفسیری ذیل آیه 30 سوره انبیاء را مورد بررسی قرار دهیم تا بیابیم که دیدگاه های تفسیری با کدام نظریه علمی امروزی مشترکات و تطبیقات بیشتری دارد و کدام نظریه تاییدات بیشتری را به خود اختصاص داده است.
معنای لغوی سَماء
واژه سَماء«» از نظر برخی لغت شناسان ریشه ی آرامی - سریانی عربی - دارد که در قالب سماء تعریف شده است - مصطفوی، :1360 ج 5، - 220اصل. واژه از سمو به معنای بلندی، علوّ و ارتفاع است. از این رو به هر چیز که فوق و بالای چیز دیگر و محیط بر آن است سماء اطلاق می شود - ابن منظور، 1414 ق: ج397/14؛ راغب اصفهانی، 1412 ق: 427؛ مصطفوی، :1360 ج - 218 /5کلمه. ی سَماء در قرآن کریم در معانی و مصادیق متعددی به کار رفته است. جهت بالا - ابراهیم - 24 / جو زمین - ق - 9 / محل کرات بالا - فصلت - 12 / آسمان معنوی - سجده - 5 / و.... - رضایی اصفهانی، . - 95 : 1381
معنای لغوی رتق و فتق
کلمه رتق و فتق به دو معنای مقابل هم است. راغب در مفردات آورده کلمه ی » رتق« به معنای ضمیمه کردن و به هم چسباندن دو چیز است، چه در اصل خلقت به هم چسبیده باشند! ازنظر کار و خلقت. »فتق« به معنای جدا شدن 2 دو چیز به هم پیوسته، که نقطه ی مقابل رتق است - راغب اصفهانی، :1369 ج . - 262 /2مفهوم رتق و فتق در ادامه با تفسیر ایه ی 30 سوره انبیاء روشن خواهد شد.
چگونگی پیدایش جهان هستی از دیدگاه مفسران
برای روشن شدن چگونگی پیدایش جهان از دیدگاه مفسران ابتدا تفاسیر ذیل أَوَلَمْآیه 30سورهیَرَانبیاءالﱠذِینَ» کَفَرُوا أَنﱠ رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَاالسﱠمَاوَاتِ وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلﱠ شَیْءٍحَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ مگر کسانی که کفر میورزند ندیدهاند که آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند تا ما آنها را جدا کردیم؟ و از آب هر چیز زندهای را آفریده ایدم؛ پس چرا نمیگروید ؟« مخصوصاً دو واژه رتق و فتق که واژگان کلیدی آیه مورد بررسی قرار گرفته و به طور کلّی دیدگاه های بیان شده را میتوان در هشت دیدگاه به طور مختصر تقسیم بندی کرد .
دیدگاه اول : اینکه اسمان و زمین به هم پیوسته و چسبیده بودند و خداوند به وسیله ی هوا آن دو را از هم جدا کرد . - مروان وحید شعبان ،1427 ق:168؛زغلول النجار ،1424 ق: - 42 این نظریه از ابن عباس ، ضحّاک ، عطاء وقتاده نیز بیان شده است - ابوالفتح رازی ،1408 ق : ج - 221/13 بعضی همچون سید جمیلی در الاعجاز العلمی فی القرآن همین دیدگاه با این تفاوت که به جای هوا عنصر هیدروژن و سدیم را بیان کرده اند - سید جمیلی ، 2000 م : - 18
دیدگاه دوم : بر اساس این دیدگاه رتق و فتق آسمان ها جدای از رتق و فتق زمین است . به این معنا که آسمان ها در مرحله ای به هم پیوسته و در هم تنیده بودند ، بی هیچ تفصیل و تمایزی و سپس به صورت آسمان های هفتگانه بسط و تفصیل یافتند و زمین نیز ابتدا جرمی نامتمایز و هم شکل بود و سپس بخش های مختلف و متمایز همچون دریاها، خشکی ها ، دشت ها ، کوه ها وجنگل ها در آمد . این دیدگاه را ابن جوزی از قول مجاهد و سدی در تفسیر زاد المسیر خود بیان کرده است - ابن جوزی ، 1422 ق : ج - 189/ 3
دیدگاه سوم : در این دوره منظور از رتق آسمان ها دوره ای استکه هنوز از آسمان بارانی نمی بارید و در نتیجه فتق اشاره به دوره باران زایی آسمان دارد، و نیز در مورد زمین ،رتق ناظر به زمانیاست که هنوز در زمین گیاهی رویش نمی یافت و فتق اشاره به زمانی دارد که زمین آماده رویش گیاهان در خود می شود - فخر رازی ، ق: 1420 ج 138 / 22 ؛فیض کاشانی ، 1415 ق : ج 3 337/ ؛ طیب؛: 1369 ج - 168 / 9 این نظریه در بعضی کتب تفسیری از قوا عکرمه وعطیّه و ابن زید نیز روایت شده است . - ابن جوزی ،1422 ق : ج 189 / 3 ؛ ابوالفتح رازی ، 1408 ق : ج 13 - 221 /
دیدگاه چهارم : در این دیدگاه منظور از رتق حالت نیستی و عدم است و منظور از فتق حالت هستی و وجود است - طبرسی 1375 :ج - 143 / 4
دیدگاه پنجم : مقصود از رتق ، ظلمت و تاریکی است و منظور ازفتق نور و روشنایی ، نظیر شب و روز در نتیجه آسمان وزمین در مقطعی از آفرینش فاقد نور و روشنایی بودند و سپس در مقطعی دیگر دارای نور و فروغ شده اند . - ثعالبی،1418 ق :ج - 85 / 4
دیدگاه ششم : بنا بر این نظریه مجموعه این جهان به صورت توده واحد عظیمی از بخار سوزان بود که بر اثر انفجارات درونی و حرکت ، تدریجاَ تجزیه شد و کواکب و ستاره ها از جمله منظومه شمسی و کره زمین به وجود آمد و باز هم جهان در حال گسترش است . - مکارم شیرازی ، : 1371 ج - 395/ 13
دیدگاه هفتم : منظور از پیوستگی ، یکنواخت بودن مواد جهان است به طوری که همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده واحدی خودنمایی میکرد اما با گذشت زمان ، مواد از هم جدا شدند و ترکیبات جدید پیدا کردند و انواع مختلف گیاهان و حیوانات و موجودات دیگر در آسمان و زمین ظاهر شدند . - طباطبایی ، : 1374 ج - 393/ 14
دیدگاه هشتم : در این دیدگاه معنی رتق آسمان ها وزمین این است که این دو به هم متصل بودند و فتق هم به معنی گسستن این هاست و زمین و سایر سیارات منظومه شمسی بر اثر حرکت دورانی سریع خورشید از آن جدا شدند و تماس منظومه های خورشیدی همین گونه پدید آمده اند که بر اثر حرکت دورانی خورشیدها حلقه هایی از آنان گسسته و ستارگانی تشکیل شده است - طنطاوی جوهری ،1424 ق : ج - 197 / 10چگونگی پیدایش جهان طبق نظریه ها ی علمی این که جهان کی و چگونه به وجود آمد پرسش بنیادی و اسرار آمیزی است و بی گمان در زمان پیدایش جهان هیچ شاهدی نبوده است و بهترین پاسخی را که دانشمندان در این باره یافته اند، نظریه های متداولی است که بر اساس داده های اخیر با تلسکوپ های بزرگ بنا شده است، و هر کدام از این نظریه هامخالفان و موافقانخاص خود را دارد که در ادامه مختصر به آن پرداخته شده است.
.1نظریه ی مهبانگ
نظریه ی مهبانگ توسط فیزیکدان روسی، جورج گاموف - .1968 - 1904 وهمکارانش درسال 1950 تبیین شد. - ریدپات، :1391 51؛ ویلیام هاوکینگ، . - 146 : 1375 بنابراین نظریه گوی آتشین وسیعی از گازهای بی نهایت سوزان و چگال، که بیش تر متشکل از هیدروژن با اندکی هلیوم بود، وجود داشت. در حدود 10 تا 15 بیلیون سال پیش این اتشگوی منفجر شد و انبساط آن هنوز ادامه دارد - مایردگانی، . - 193 :1389پس از زمان 10 43 ثانیه ی اول که آن زمان پلانک می نامند به علت بالا بودن چگالی انرژی ذرات مادّی می توانستند شکل بگیرند و سپس خود به خود بر مبنای رابطه ی معروف E mc2 اینیشتن از هم می پاشیدند و با ادامه انبساط عالم، دما وچگالی کاهش یافت تا این که سرانجام پس از 1 میکروثانیه از آغاز انفجار بزرگ دما به هزار تریلیون درجه ی سانتیگراد کاهش یافت و تولید ماده در این شرایط متوقف شد - ریدپات، - 51 :1391 .
در مهبانگ باید مقدار برابری ماده و ضد ماده تولید شده باشد اما در اثر واپاشی ماده ای به نام بوزون - x - ماده ی بیش تری تولید می شود و در اثر این رویداد یک عدم تقارن جزئی به اندازه 0/000001 درصد در تعادل ماده و ضد ماده به وجود می آید.همان طور که ذرات و ضدذرات با هم برخورد می کنندتقریباً همه ی موادی که در مهبانگ به وجود آمده بود نابود می شوند و تنها مقدار کمی ماده از آن بر جای می ماند و انرژی که در اثر این فرایند آزاد شد برای مدتی دمای عالم را ثابت نگه داشت و سرانجام شرایط به جایی رسید که حتی ذرات سبک دیگر شکل نگرفتند و برای زمانی تمام اجزای عالم بی حرکت شد. بعد از سپری شدن نخستین میکروثانیه از عمر جهان کاهش دما باعث شد سرعت حرکات ذرات کاهش یابد و به دام یکدیگر بیفتد و بدین ترتیب نخستین چیزی که شکل گرفت کوارک ها بودند؛ ذرات سنگینی که پروتون ها ونوترون هایی را شکل داده اند، که امروزه در هسته ی هر اتمی وجود دارد پس از این بود که مقادیر متناسبی از این کوارک ها گرد هم جمع شدند تا هسته ی اتم های سبک را شکل دهند.
فوتون ها نیز میان ذرات مواد حرکت می کنند و مانع به هم پیوستن آن ها می شوند و بدین ترتیب عالم به جای آن که شفاف باشد حالتی مه آلود پیدا می کند. سرانجام پس از 300 هزار سال، هسته ها و الکترون ها با هم ترکیب می شوند و اتم ها را شکل می دهند، تعداد ذرات کاهش می یابد و جهان تمیز وشفاف می شود - ریدپات، . - 50-52 :1391 بنابراین کیهان 300 هزار سال پس از مهبانگ شفاف شد. نور بسیار زیاد انفجار به فرو سرخ و پس از آن به امواج رادیویی تابش زمین تبدیل شد؛ ماده ای که بر جای ماند، سرد و تاریک بود، قادر به جمع کردن نور نبود وعالم ما تا زمانی که اولین ستاره ها شروع به درخشیدن کردند، دوره ی طولانی تاریکی را سپری کرد، طی این دوره ی کم نور، توده های مادهتاریک که پیش از این شکل گرفته بودند، گازهای اطراف را جمع کردند و شرایط لازم را برای شکل گیری کهکشان به وجود آوردند - کویرو نویسندگان، :1388 . - 246
.2 نظریه ی حالت پایدار
در مدل کیهان شناختی حالت پایدار، که به همت کسانی چون گولد، هویل، باندی و نارلیکاد پرورانده شد، عالم انبساط می یابد،اما ویژگی هایش با زمان تغییر نمی کند - کولس، . - 71 :1391 به این انبساط عالم اصل مطلق کیهان شناختی گفته می شود؛ بر اساس این نظریه شروع عالم وابسته به پدیده ی خاصی مثل مهبانگ نیست و ستاره ها و کهکشان ها ممکن است تغییر کنند اما کل کیهان درنگاه بزرگ مقیاس همیشه یکسان است.مهبانگ پیش بینی می کند که با دور شدن کهکشان ها از هم فضا خالی و خالی تر می شود. اما بر اساس نظریه ی حالت پایدار کیهان هر چند در حال انبساط است اما به طور پیوسته ماده ی تازه خلق می شود و میان کهکشان های در حال گریز می آید، این ماده ی تازه از اتم های هیدروژن است که در طول زمان به آرامی متراکم می شود تا ستاره های تازه ای از آن به وجود می آیند - گروه نویسندگان، . - 25 :1385
درکیهان شناختی حالت پایدار چون همه ی ویژگی های عالم باید در زمان ثابت بماند، آهنگ انبساط هم دراین مدل ثابت است - کولس، . - 71 :1391در نظریه ی حالت پایدار میدانی به نام میدان C وجود دارد که با آهنگ ثابت، ماده تولید می کند تا رقیق شدن ناشی از انبساط کیهانی را جبران کند، این فرآیند که » آفرینش پیوسته «نامیده می شود - کولس، 71 :1391؛مایردگانی، . - 194 :1389هرگز درزمایشگاهآ دیده نشده است، امّا آهنگ آفرینش به اندازه ای کوچک است - حدود یک اتم هیدروژن در هر مترمکعب در طول عمر عالم - که نفی آفرینش پیوسته به عنوان یک فرآیند فیزیکی ممکن از طریق مشاهده ی مستقیم دشوار است. حالت پایدار درنگاه بسیاری از نظریه دادن ها، نظریه ی بهتری بود چون آزمون آن آسان تر از آزمون رقبایش بود. به ویژه هر گواهی
